Báo Việt Nam Độc Lập với thắng lợi Cách mạng tháng Tám năm 1945

Sau 30 năm bôn ba ở nước ngoài, ngày 28/01/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp chỉ đạo cách mạng trong nước và chủ trì Hội nghị Trung ương tháng 5/1941. Chủ trương của Đảng là đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu, với khẩu hiệu: "Phản đế, giải phóng dân tộc"[1]

Tờ báo đầu tiên Nguyễn Ái Quốc thành lập trong nước

Để thực hiện nhiệm vụ giải phóng dân tộc, Đảng chủ trương sử dụng báo chí làm công cụ lãnh đạo và chỉ đạo phong trào cách mạng của Đảng với mục đích “tất cả các lực lượng tuyên truyền phải xoay vào cái tinh thần phản đế và nhằm đến cái mục đích đánh đổ đế quốc, đòi giải phóng dân tộc[2].

Vì vậy, Nguyễn Ái Quốc quyết định và chỉ đạo xuất bản báo Việt Nam Độc Lập[3] (Việt Lập) (8/1941) nhằm thông qua báo chí tuyên truyền đường lối cách mạng của Đảng, giáo dục cán bộ, hội viên của các tổ chức cách mạng do Đảng lãnh đạo, hăng hái tham gia đấu tranh, quyết tâm giành độc lập, tự do cho dân tộc. Người trực tiếp viết bài đăng trên báo, kêu gọi tất cả các giai cấp công nhân, nông dân, các giới đồng bào (phụ lão, phụ nữ, thanh niên...) hãy "...đồng tâm hiệp lực. Muôn người một lòng, nhân cơ hội này mà khôi phục lại Tổ quốc, mà làm cho Việt Nam hoàn toàn độc lập"[4].

Trong 129 số (từ số xuất bản đầu tiên đến Cách mạng tháng Tám thành công), hầu như số báo nào cũng có bài của Nguyễn Ái Quốc, thậm chí, có số có hai, ba bài.

Các bài viết của Bác Hồ đã đi vào lòng người một cách tự nhiên và có tác dụng hết sức to lớn. Nói về mục đích của báo Việt Nam Độc Lập, Người vẽ một bức tranh đơn giản, dễ hiểu với bài thơ gắn gọn, có sức lôi cuốn người đọc như một lời kêu gọi: Việt Nam Độc Lập thổi kèn loa/ Kêu gọi dân ta trẻ đến già/ Đoàn kết vững bền như khối thép/Để cùng nhau cứu nước non ta.

Nói về mối quan hệ giữa cán bộ và các đoàn thể quần chúng, Bác Hồ viết cụ thể, đọc lên ai cũng hiểu và thấy rõ trách nhiệm của mình: “Đoàn thể như cái xe, cán bộ như bánh xe, bánh xe tốt thì xe chạy mau”.

Đặc biệt, trên báo còn có những bài phân tích một cách nhạy bén, sâu sắc tình hình, nhiệm vụ của cách mạng, nêu lên thời cơ giành chính quyền, đem đến cho nhân dân ta một niềm tin khoa học vào thắng lợi của cách mạng.

Đồng thời, Người còn viết nhiều bài phân tích, so sánh lực lượng cách mạng thế giới, khẳng định sự thất bại của chủ nghĩa phát xít và thắng lợi của Liên Xô cũng như của phong trào cách mạng trên thế giới. Không chỉ viết bài, Bác Hồ còn trực tiếp chỉ đạo và hướng dẫn cho các cán bộ làm báo.

Có thể nói, Người không chỉ là người sáng lập báo Việt Nam Độc Lập mà chính là linh hồn của tờ báo; vừa quan tâm và chỉ đạo sát sao, vừa là người viết, vừa là người duyệt, vẽ tranh minh họa, tranh cổ động và tham gia in báo. Sự thành công và đóng góp to lớn của tờ báo trong thời kỳ Cách mạng Tháng Tám gắn liền với sự quan tâm và công lao to lớn của Bác Hồ kính yêu.

Báo Việt Nam Độc Lập số 101, ra ngày 01/8/1941 (Ảnh tư liệu)

Báo Việt Nam Độc Lập với thắng lợi Cách mạng tháng Tám năm 1945

Báo Việt Nam Độc Lập ra số đầu tiên mang số 101 vào ngày 01/8/1941, với ý nghĩa kế tục lịch sử của những tờ báo cách mạng đã ra từ những năm trước[5]. Tờ báo hoạt động trong điều kiện bí mật, không chỉ khó khăn, thiếu thốn về vật chất và điều kiện hoạt động mà còn phải đối phó với sự lùng sục, khủng bố điên cuồng của thực dân Pháp và tay sai.

Tờ báo lúc đầu chỉ có hai trang giấy bản, khổ nhỏ nhưng đủ trang mục, nội dung rất cụ thể, sinh động, thiết thực, phù hợp với đối tượng, trình độ người đọc của báo lúc bấy giờ: xã luận, tin tức trong nước, thế giới, vườn văn, đáp ứng nhu cầu hiểu biết mọi mặt cho bạn đọc, lại in chữ to nên các bài đều ngắn gọn. Mỗi tin, bài trên báo đều súc tích, rõ ràng, dễ hiểu, thiết thực.

Nội dung của báo mang tính đại chúng sâu sắc, là yếu tố quan trọng để các thông điệp tuyên truyền, vận động lan tỏa mạnh mẽ trong nhân dân, đặc biệt ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số như Cao Bằng, nơi tỷ lệ người dân biết chữ thấp, nhưng họ có thể hiểu, nhớ và biết được việc cần làm và cũng phù hợp với điều kiện thiếu phương tiện in ấn, kinh phí xuất bản tờ báo. Tờ báo đã góp phần xứng đáng vào việc tuyên truyền, tổ chức, vận động quần chúng đứng lên làm cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công.

Đoàn kết là nội dung được báo Việt Nam Độc Lập đề cập nhiều trên các trang báo[6]. Ngay trong số 2 (đánh số 102) ra ngày 01/8/1941, báo viết "dân ta muốn sống chỉ có một con đường: là đoàn kết lại để đánh Tây đánh Nhật: Đoàn kết lại đồng bào ơi!/Trước thời cứu nước, sau thời cứu thân"[7].

Ngay sau khi Mặt trận Việt Minh công bố Tuyên ngôn của Mặt trận, số 110, ra ngày 01/11/1941 đăng bài "Nhật là quân ăn cướp, giết người" đã vạch rõ tội ác của giặc Nhật đối với đồng bào ta: "Đồng bào ta đã bị Pháp bóc lột chẳng kém gì Nhật bóc lột dân Cao Ly. Nay lại sắp bị Nhật bóc lột nữa! Một cổ hai tròng sống làm sao được?" và kêu gọi: "Muốn sống thì ta phải mau mau đoàn kết lại đánh đuổi Pháp, Nhật, giành lấy quyền độc lập tự do"[8].

Báo Việt Nam Độc Lập lên án những tội ác dã man của đế quốc Pháp, phát xít Nhật và tay sai đối với đồng bào ta; phân tích tình hình, nhiệm vụ cách mạng, hướng dẫn cán bộ, đảng viên và nhân dân hiểu và thực hiện đúng chủ trương đấu tranh của Đảng.Trước tình hình đoàn kết nhân dân chưa đáp ứng được yêu cầu của cuộc vận động giải phóng dân tộc, đồng thời, giải đáp cho các đồng chí thanh niên về sức mạnh của cách mạng, về vấn đề khởi nghĩa, số 125, ngày 11/5/1942 đã đăng bài "bao giờ khởi nghĩa" nêu rõ quan điểm của Đảng, hướng dẫn các đoàn thể cứu quốc đẩy mạnh việc tổ chức vận động nhân dân: "Sức cách mệnh ngày càng nhất định càng thêm mạnh... Nếu đoàn thể có chính sách đúng, có kế hoạch khéo, nếu cán bộ biết hoạt động, tuyên truyền tổ chức thì toàn dân nhất định sẽ đoàn kết"[9].

Không chỉ kêu gọi chung toàn dân đoàn kết, báo Việt Nam Độc Lập còn kêu gọi từng đối tượng, từng giai cấp đứng lên giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp như nông dân, trí thức, công nhân, phụ nữ, thanh niên... đồng thời, còn chú ý vận động cả những lực lượng khác như: bọn Việt gian, binh lính người Việt trong quân đội Pháp: “Ca binh lính” (số 110, ngày 01/01/1941); “Chinh phụ ngâm của người lính Đức" (số 120, ngày 10/3/1942); “Thơ chị Xuân Đào gửi cho chồng đi lính” (số 121, ngày 21/3/1942)…

Họa bản Báo Việt Nam Độc Lập, số ra ngày 25/5/1945 (Ảnh tư liệu)

Bên cạnh nhiệm vụ xây dựng lực lượng chính trị, việc hướng dẫn cách hoạt động vũ trang cũng thường xuyên được báo Việt Nam Độc Lập đề cập. Trên các trang báo thường có những bài hướng dẫn các đội tự vệ, vũ trang như “Đội tuyên truyền của Việt Nam giải phóng quân xuất hiện” (số 201, ngày 05/01/1945); “Đội vũ trang địa phương” (số 210, ngày 31/3/1945); “Sự thành lập những đội đầu tiên của quân giải phóng” (số 212, ngày 12/4/1945). Ngoài ra, còn đăng những bài giúp quần chúng nhân dân hiểu được mối quan hệ giữa chính trị và quân sự trong cuộc đấu tranh của ta như: “Chính trị trên quân sự” (số 217, ngày 20/5/1945).

Vào năm 1943, trước tình hình phong trào cách mạng có nhiều chuyển biến, để đẩy mạnh một bước công việc chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang ở Cao Bằng và Bắc Cạn, báo Việt Nam Độc Lập số 168, ra ngày 11/7/1943, đăng bài "Thêm hai khẩu hiệu". Bài báo có đoạn: "Lâu nay chúng ta vẫn chuẩn bị khởi nghĩa. Chuẩn bị bằng cách phát triển và củng cố các hội cứư quốc và V.M. Bây giờ chúng ta phải chuẩn bị lên một bước. Chuẩn bị tất cả những điều cần thiết để vũ trang khởi nghĩa. Một là chúng ta phải tổ chức đội tự vệ chiến đấu. Đội tự vệ chiến đấu ấy phải luyện tập cách đánh du kích để sau này biến thành đội du kích. Hai là chúng ta phải sửa soạn đủ vật liệu để lúc đứng lên khởi nghĩa có đủ mà dùng"[10].

Từ giữa năm 1944, Hồng quân Liên Xô và quân Đồng Minh đẩy mạnh tiến công quân đội phát xít Đức trên chiến trường châu Âu, quân đội Mỹ tổ chức phản công quân đội Nhật trên mặt trận Thái Bình Dương. Trước tình hình chuyển biến rất nhanh chóng, Đảng ta, Tổng bộ Việt Minh ra chỉ thị về sửa soạn Tổng khởi nghĩa (7/5/1944) và ra hiệu triệu quốc dân đồng bào "Sắm vũ khí đuổi thù chung" (10/8/1944). Hưởng ứng Chỉ thị và hiệu triệu của Đảng, báo Việt Nam Độc Lập số 194, ra ngày 20/8/1944, viết bài "Để chuẩn bị ứng phó thời cơ phải khẩn cấp đào tạo cán bộ! Phải khẩn cấp động viên dân chúng". Bài báo viết: "Cơ hội ta đã gần đến. Chúng ta phải chuẩn bị cho đầy đủ mà đón lấy cơ hội. Tất cả các cán bộ phải nghe lời kêu gọi của đoàn thể mà chuẩn bị khẩn cấp(...). Ta phải nhớ: cơ hội ngày giờ không đợi ta đâu! Ta phải ra công, ra sức, biết tiếc từng giờ từng phút mới được (...) phải động viên dân chúng, nghĩa là làm cho dân chúng hiểu rằng tình hình đã khẩn cấp lắm rồi, họ có bao nhiêu sức, bao nhiêu của, đều phải trút ra mà cứu mình và cứu nước"[11].

Cuối năm 1944, sau hai trận chiến thắng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân, diệt gọn hai đồn Phai Khắt, Nà Ngần (ngày 25 - 26/12/1944), Báo Việt Nam Độc Lập liên tiếp tường thuật cổ vũ kết quả hai trận đánh. Báo in truyền đơn kêu gọi binh lính địch và in khẩu hiệu phân phát khắp nơi.

Sau khi phát xít Nhật tiến hành đảo chính Pháp ở Đông Dương, độc chiếm Đông Dương (9/3/1945), báo Việt Nam Độc Lập đã hướng nhân dân nhằm vào kẻ thù chính mà đấu tranh. Số 208 ra ngày 13/3/1945, trong bài "Một sự chuyển biến to ở Đông Dương", chỉ rõ: "...trên trường chính trị Đông Dương, đoàn thể Việt Minh và dân chúng Đông Dương chỉ có một kẻ thù là quân phát xít Nhật và tất cả lực lượng và mũi tên của người ái quốc Việt Nam hoàn toàn chĩa vào kẻ thù duy nhất ấy là quân phát xít Nhật"[12].

Đồng thời, phân tích rõ: “Cơ hội khẩn cấp chúng ta nên xoay hướng cho thích hợp và kịp thời để giành một địa vị xứng đáng trong gia đình các nước dân chủ ngày mai”[13]. Những số sau đó, Báo tiếp tục cổ vũ thúc đẩy việc giành chính quyền ở các cơ sở, hướng dẫn lề lối làm việc cho Ủy ban nhân dân lâm thời.

Diễn biến của cuộc chiến tranh thế giới luôn được báo “Việt Nam dộc lập” cập nhật một cách thường xuyên. Không chỉ cập nhật tin tức, mà còn có những bài giải thích rõ ràng bản chất, thái độ của các lực lượng để nhân dân hiểu rõ như: “Thế giới đại chiến và phận sự dân ta” (số 113, ngày 01/12/1941); “Nhật nhất định thua” (số 122 ngày 01/4/1942, số 123 ngày 21/4/1942), “Nga là nước thế nào" (số 126, ngày 21/5/1942),

Báo Việt Nam Độc Lập được xuất bản trong điều kiện bí mật, nhưng có số in tới 300 số đã kịp thời tuyên truyền, giác ngộ, định hướng, hướng dẫn nhân dân đứng dậy thực hiện nhiệm vụ giải phóng dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng. Tờ báo đã trở thành ngọn đuốc soi đường cho nhân dân ta đấu tranh, góp phần vào thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945.