Trong cuộc chiến đấu anh dũng của quân và dân miền Nam chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ và chính quyền Sài Gòn, có những chiến thắng có ý nghĩa bước ngoặt đối với quân và dân các địa phương. Đối với quân và dân Cà Mau, chuỗi chiến thắng Đầm Dơi – Cái Nước – Chà là là một chiến thắng như thế
Bối cảnh tình hình và quyết tâm của Đảng bộ, quân và dân Cà Mau
Từ năm 1961, Mỹ chuyển sang tiến hành chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”. Ở Cà Mau - vùng cực Nam của Tổ quốc, Mỹ và chính quyền Sài Gòn tăng cường cố vấn quân sự, trang bị phương tiện hiện đại, ra sức bình định, lập “ấp chiến lược” và tổ chức hệ thống chi khu, cứ điểm nhằm chia cắt, kiểm soát nhân dân.
Cùng với việc đánh phá các tuyến giao thông, Mỹ và chính quyền Sài Gòn tiến hành chiến dịch rải chất độc hóa học hủy diệt rừng U Minh, cắt đứt tuyến vận chuyển vũ khí và lương thực của lực lượng cách mạng. Các cuộc hành quân “Sóng tình thương”, “Đức Thắng 1”, “Lê Lợi”, “Đức Thắng 2” liên tiếp diễn ra năm 1963, phối hợp giữa quân đồn trú tại Cà Mau và các đơn vị cơ động ngụy. Chúng sử dụng chiến thuật “trực thăng vận”, “thiết xa vận”, cùng máy bay và tàu chiến để bao vây, càn quét vùng căn cứ cách mạng
Trong thế trận bị bao vây, Đảng bộ tỉnh Cà Mau quán triệt sâu sắc các nghị quyết của Trung ương Cục miền Nam và Quân ủy Trung ương về “hai chân, ba mũi, ba vùng chiến lược”, phát động phong trào nhân dân du kích chiến tranh, tập trung phá “ấp chiến lược”, mở rộng vùng giải phóng. Tháng 7/1963, Trung ương Cục miền Nam ra nghị quyết khẳng định: “Lực lượng vũ trang là đòn bẩy, là nhân tố đặc biệt quan trọng trong công tác phá khu, ấp chiến lược, gom dân”.
Trên cơ sở đó, Tỉnh ủy Cà Mau và Khu ủy Khu 9 chủ trương mở chiến dịch tiến công quy mô lớn vào các chi khu trọng yếu ở Nam Cà Mau, nhằm tiêu diệt sinh lực địch, phá tan hệ thống ấp chiến lược, hỗ trợ nhân dân nổi dậy giành quyền làm chủ.
Những chiến thắng vang dội liên tiếp
Chi khu quân sự Đầm Dơi, cách thị xã Cà Mau khoảng 21 km về phía Đông Nam, được Mỹ và chính quyền Sài Gòn xây dựng từ năm 1955 như một “pháo đài quân sự” giữa vùng sông rạch chằng chịt. Bên trong chi khu là một cụm công sự tứ giác kiên cố gồm dinh quận, các đồn tam giác, tường bao, ụ súng và tháp canh cao 7 m, hỏa lực mạnh, có bãi mìn và hàng rào dây thép gai bao quanh. Lực lượng địch tại đây gồm 177 tên, trong đó có 1 đại đội bảo an, 1 trung đội dân vệ, cảnh sát và Hội đồng xã Tân Duyệt - được coi là “mắt xích” chủ chốt bảo vệ vùng đông nam tỉnh An Xuyên (nay là Cà Mau).
Thực hiện quyết định của Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu 9, đêm 9 rạng sáng 10/9/1963, Tiểu đoàn U Minh của tỉnh Cà Mau, được tăng cường một trung đội trinh sát đặc công và một đại đội DKZ 75, mở trận tập kích bất ngờ vào chi khu Đầm Dơi.
Bộ đội Cà Mau vận động tiếp cận đồn địch (Ảnh tư liệu)
Sau hai giờ chiến đấu ác liệt, quân ta diệt 110 tên, bắt sống 48 tên, thu 86 súng, trong đó có cối 60 mm và 5 máy thông tin. Địch phản kích dữ dội bằng không quân và pháo binh, nhưng bị quân ta chặn đánh, làm thiệt hại nặng, bắn rơi 6 máy bay, bắt và tiêu diệt hơn 200 tên.
Chi khu Đầm Dơi bị san phẳng - đánh dấu lần đầu tiên lực lượng vũ trang Cà Mau tiêu diệt trọn vẹn một chi khu quân sự của địch, làm lung lay hệ thống phòng thủ Nam Cà Mau.
Chi khu quân sự Cái Nước cách thị xã Cà Mau 32 km về hướng Tây Nam, Chi khu Cái Nước có 2 cụm dinh quận và 2 đồn tam giác (Lộ Gòn, Bà Lộc), được bao bọc bởi hệ thống tháp canh, bãi mìn, hầm ngầm và rào kẽm gai. Đây là tuyến phòng ngự then chốt của địch, nhằm khống chế vùng trung tâm và ngăn chặn quân giải phóng từ phía biển Đông tiến vào.
Ngay sau khi tiêu diệt Đầm Dơi, 0 giờ 30 phút ngày 10/9/1963, Tiểu đoàn 306 chủ lực Khu 9, phối hợp với các đơn vị T70, T80, pháo cao xạ, đặc công và du kích địa phương, đồng loạt nổ súng tấn công. Sau hơn 1 giờ chiến đấu, ta chiếm được dinh quận trưởng, tiêu diệt 92 tên, bắt sống 84 tên (trong đó có quận trưởng và quận phó), thu 94 khẩu súng, 18 vô tuyến điện và hơn 2 tấn đạn. Các đơn vị địa phương tiếp tục diệt các tháp canh Cây Dương, Nam Cầu Sắt, Đầu Lộ và đồn Láng Tượng, san bằng toàn bộ hệ thống phòng thủ địch. Hơn 800 dân công tham gia phục vụ chiến đấu và nổi dậy phá “ấp chiến lược”, mở rộng vùng giải phóng ra các xã lân cận.
Chiến thắng Cái Nước không chỉ là trận công kích đồng loạt quy mô lớn đầu tiên ở Cà Mau, mà còn khẳng định sự trưởng thành vượt bậc của lực lượng vũ trang địa phương trong phối hợp binh chủng hợp thành.
Sau hai thất bại nặng nề, Mỹ và chính quyền Sài Gòn co cụm về cứ điểm Chà Là, nằm giữa các chi khu Đầm Dơi, Cái Nước và Đầm Cùng - nơi khống chế con đường thủy Cà Mau - Năm Căn. Đây là “cứ điểm liên hoàn tam giác” gồm ba đồn chính, tường bao kiên cố, tháp canh dày đặc, hàng rào thép gai và bãi mìn, có hơn 300 quân, trong đó có 1 đại đội chủ lực thuộc Trung đoàn 32 Sư đoàn 21
Đêm 23/11/1963, lực lượng gồm Tiểu đoàn 306, 207, U Minh, cùng đặc công, pháo binh và bộ đội địa phương Đầm Dơi - Cái Nước, du kích các xã Trần Phán, Quách Văn Phẩm, Đông Thới, Tân Hưng... đồng loạt nổ súng tấn công. Sau 3 giờ chiến đấu, ta làm chủ hoàn toàn cứ điểm, tiêu diệt gần 300 tên, bắt 30 tên, thu hàng trăm vũ khí. Sáng hôm sau, địch huy động máy bay B-26 và trực thăng CH47, UH1A phản kích ba đợt lớn:
Đợt 1: 24 trực thăng đổ quân, bị quân giải phóng bắn rơi 4 chiếc.
Đợt 2: 58 trực thăng đổ quân, bị quân giải phóng bắn rơi 2 chiếc, du kích Quách Văn Phẩm bắn rơi thêm 1 chiếc B-26.
Đợt 3: 19 máy b ay CH47 và 2 Dakota đổ lính dù xuống sông Bảy Háp, bị Tiểu đoàn U Minh và du kích phản công, bắn rơi 19 máy bay, tiêu diệt gần 600 tên địch, thu gần 500 dù và hàng trăm súng
Trận Chà Là là một trong những trận tiêu diệt quân chủ lực quy mô lớn đầu tiên ở miền Tây Nam Bộ, đánh bại hoàn toàn chiến thuật “trực thăng vận” của Mỹ và chính quyền Sài Gòn, chứng minh bản lĩnh và nghệ thuật tác chiến của quân dân Cà Mau trong điều kiện sông nước phức tạp.
Tượng đài tại Khu di tích chiến thắng Đầm Dơi - Cái Nước- Chà Là
Bước ngoặt góp phần đánh bại “Chiến tranh đặc biệt” trên địa bàn Cà Mau
Chuỗi chiến thắng Đầm Dơi - Cái Nước - Chà Là đã phá vỡ tuyến phòng thủ kiên cố của Mỹ và chính quyền Sài Gòn ở phía Nam Cà Mau, làm tan rã hàng loạt ấp chiến lược, giải phóng vùng rộng lớn từ Cái Nước đến Đầm Cùng.
Đây là chiến thắng lớn nhất của Đảng bộ Cà Mau sau phong trào Đồng khởi (1959-1960), mở ra thời kỳ phát triển mới của chiến tranh nhân dân địa phương. Lần đầu tiên, các lực lượng vũ trang địa phương phối hợp tác chiến với bộ đội chủ lực khu, tiến hành đánh tiêu diệt quy mô lớn, kết hợp chặt chẽ giữa ba mũi: chính trị - vũ trang - binh vận.
Chiến thắng này chứng minh tính đúng đắn của đường lối chiến tranh nhân dân, là minh chứng sống động cho khả năng vận dụng sáng tạo nghị quyết của Trung ương Cục miền Nam vào thực tiễn Nam Bộ.
Chuỗi chiến thắng thể hiện tài chỉ huy hiệp đồng binh chủng linh hoạt giữa các lực lượng: bộ binh, đặc công, pháo binh, du kích và nhân dân, khẳng định khả năng chống “trực thăng vận” và “thiết xa vận” - hai chiến thuật chủ yếu của Mỹ và chính quyền Sài Gòn trong chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”.
Chuỗi chiến thắng Đầm Dơi - Cái Nước - Chà Là năm 1963 là biểu tượng sáng ngời của ý chí kiên cường, tinh thần độc lập, sáng tạo và đoàn kết quân - dân Cà Mau. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, ba trận đánh nối tiếp nhau đã mở ra bước ngoặt chiến lược trong cuộc kháng chiến chống Mỹ ở cực Nam Tổ quốc - nơi địa hình rừng ngập mặn, kênh rạch phức tạp nhưng cũng là vùng đất anh hùng, nơi “đạn bom không khuất phục được ý chí con người Việt Nam”.
Chuỗi chiến thắng Đầm Dơi - Cái Nước - Chà Là là mốc son trong lịch sử đấu tranh cách mạng tỉnh Cà Mau, làm phong phú thêm kho tàng nghệ thuật quân sự Việt Nam, góp phần cùng cả nước đánh bại chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ và chính quyền Sài Gòn.
