Địa phương đầu tiên ở Hà Tĩnh giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám 1945

Tiếp nối truyền thống cách mạng của quê hương, quán triệt tinh thần sẵn sàng đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền khi có thời cơ của Ban Chấp hành Việt Minh liên tỉnh Nghệ An- Hà Tĩnh, tháng Tám năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh địa phương, nhân dân xã Can Lộc đã tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền. Đây là cuộc khởi nghĩa giành chính quyền sớm nhất của tỉnh Hà Tĩnh trong Cách mạng tháng Tám 1945

Xã Can Lộc[1] - mảnh đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống đấu tranh cách mạng anh hùng bất khuất, với những tên đất, tên người đã đi vào lịch sử dân tộc, như Bến đò Thượng Trụ - nơi thành lập Đảng bộ tỉnh Hà Tĩnh, Ngã ba Nghèn - địa chỉ đỏ tiêu biểu trong cao trào Xô-viết Nghệ Tĩnh (1930-1931), làng K130 - được xem là huyền thoại thời máu lửa, trong một đêm dời dọn 130 nóc nhà làm đường cho xe ra tiền tuyến chống Mỹ cứu nước,… và trong cuộc cách mạng Tháng Tám năm 1945, xã Can Lộc cũng để lại những dấu son chói lọi trong lịch sử đấu tranh cách mạng hào hùng của dân tộc Việt Nam, là địa phương đã giành được chính quyền cách mạng đầu tiên trong toàn tỉnh Hà Tĩnh.

Sau khi Nhật hất cẳng Pháp ở Đông Dương ngày 9/3/1945, Trung ương Đảng đã kịp thời ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Thực hiện chủ trương của cấp trên, tại xã Can Lộc, Mặt trận Việt Minh lần lượt đã ra đời ở Vượng Lộc (6/1945), Trảo Nha (10/7/1945), Tiến Lộc (7/1945) và Thiên Lộc (17/8/1945). Đứng đầu lãnh đạo Việt Minh các xã là những đảng viên cộng sản cũ có uy tín trong quần chúng, có kinh nghiệm lãnh đạo đấu tranh trong phong trào cách mạng. Để chuẩn bị mọi mặt đón thời cơ khởi nghĩa giành chính quyền về tay Nhân dân, các Mặt trận Việt Minh đã đứng ra tổ chức, giáo dục, vận động quần chúng. Thành lập Đội tự vệ và các tổ chức Thanh niên cứu quốc, Nông hội, hội Phụ nữ cứu quốc.

Cụ Trần Hậu Hòa, lão thành cách mạng, chia sẻ về những ngày khởi nghĩa giành chính quyền ở Can Lộc cách đây 80 năm (Ảnh Báo Hà Tĩnh)

Ngày 14/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng Đồng Minh không điều kiện, căn cứ Chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương: “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, Ban Lãnh đạo Việt Minh liên tỉnh Nghệ Tĩnh đã ra lệnh và phát truyền đơn kêu gọi “toàn thể đồng bào hãy đoàn kết lại dưới ngọn cờ đỏ sao vàng của Việt Minh đứng dậy đánh đổ chính phủ Việt gian, lập chính quyền Nhân dân cách mạng”. Chấp hành mệnh lệnh, Ban lãnh đạo Việt Minh huyện Can Lộc mở hội nghị cán bộ để truyền đạt chủ trương thống nhất kế hoạch khởi nghĩa giành chính quyền.

Ngay sau đó, trong các ngày 14, 15 và buổi sáng ngày 16/8/1945, Can Lộc đã bắt tay tiến hành tổ chức lực lượng, phân công phụ trách các việc chuẩn bị cho các đoàn thể quần chúng ở các thôn. Đến trưa ngày 16/8/1945, mọi công tác chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa cơ bản đã hoàn tất và chờ lệnh.

Một số cán bộ đảng viên cốt cán của xã Can Lộc đã phối hợp chặt chẽ với Ban Lãnh đạo Việt Minh, Ủy ban khởi nghĩa của huyện và sát cánh với lực lượng khởi nghĩa tham gia giành chính quyền ở huyện đường và đồn Nghèn.

Chiều ngày 16/8/1945, gần 20 thanh niên yêu nước do đồng chí Nguyễn Chung Anh dẫn đầu xông vào huyện đường, kéo cờ đỏ sao vàng, buộc tri huyện Đặng Doãn nộp ấn tín, sổ sách tài liệu cho cách mạng và tuân theo các yêu cầu của thanh niên nêu ra.

Lần đầu tiên cờ đỏ sao vàng hiên ngang bay phấp phới trên huyện đường Can Lộc mà không sức mạnh nào ngăn cản được. Sau đó, họ đã kéo lên đồn để tước vũ khí lính bảo an Pháp, một lá cờ nữa lại được kéo lên ở đồn binh Nghèn. Cuộc cách mạng nhanh chóng giành thắng lợi trọn vẹn, chính quyền về tay Nhân dân.

Sáng sớm ngày 17/8/1945, nhân dân từ già đến trẻ có đơn vị tự vệ và thanh niên vũ trang có giáo mác mã tấu, gậy tre, băng cờ sắp xếp hàng ngũ chỉnh tề rầm rập tiến về sân vận động Nghèn. Cuộc mít tinh hừng hực khí thế cách mạng, mọi người phấn khởi, háo hức nghe Uỷ ban Khởi nghĩa huyện tuyên bố chính quyền bù nhìn đã bị đánh đổ, chính quyền cách mạng đã được thành lập và ban bố lệnh tổng khởi nghĩa trong toàn huyện. Cờ đỏ sao vàng bay phấp phới, người dân diễu hành xung quanh huyện lỵ, hô vang khẩu hiệu, rồi phân tán theo đội ngũ về các làng.

Lý trưởng Phạm Điền ở Tiến Lộc đã bàn giao đầy đủ ấn tín số sách, tài liệu, ngân quỹ... cho chính quyền cách mạng. Sự việc đã diễn ra chỉ trong vài giờ đồng hồ, chế độ thực dân, phong kiến sụp đổ, Ủy ban khởi nghĩa và Việt Minh bắt đầu chấp chính.

Tối ngày 17/8, tại Thiên Lộc, sau một phát súng thị uy, Ủy ban khởi nghĩa ra lệnh cho Lý trưởng cùng toàn bộ hào lý giao nộp triện đồng và giấy tờ sổ sách của chế độ cũ cho chính quyền cách mạng. Bọn hào lý ngoan ngoãn tuân lệnh giao nộp mà không dám chống đối. Nhân dân biểu dương lực lượng hùng hậu, nhanh chóng giành chính quyền, cờ đỏ sao vàng tung bay, cuộc cách mạng nhanh chóng thành công. Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời được thành lập, trực tiếp điều hành mọi hoạt động của địa phương.

Chiều ngày 18/8/1945, sau khi các đồng chí phái viên của huyện và Trưởng Ban Khởi nghĩa tổng Đậu Liêu vượt bến Lối về đình làng Đông Huề an toàn, lệnh tổng khởi nghĩa được ban bố ở Vượng Lộc bằng ba hồi trống. Tiếng trống, mõ, chiêng dồn dập vang rền, người dân kéo về đình làng Đông Huề họp mít tinh. Bọn hào lý, chức dịch bị các đội tự vệ cứu quốc áp tải đến để đầu hàng cách mạng, nộp mọi thứ theo lệnh của Ủy ban khởi nghĩa.

Trước uy thế của cách mạng, hầu hết hào lý, chức dịch trong làng đều sợ hãi, tuân theo, chỉ có bang tá Tôn Sĩ ở làng Đông Huề ngoan cố không tuân lệnh, liền bị đội tự vệ Đông Huề do Tôn Ngụ chỉ huy cảnh cáo y mới chịu. Cách mạng thành công, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời được thành lập.

Một góc xã Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hôm nay (Ảnh Thiên Vỹ)

Như vậy, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Can Lộc đã diễn ra hết sức mau lẹ, an toàn, kịp thời, đặc biệt là không đổ máu. Chỉ trong hai ngày 17 và 18/8/1945, toàn bộ chính quyền đã về tay nhân dân. Ủy ban Nhân dân cách mạng lâm thời làng xã và các đoàn thể Nông dân cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc, Thanh niên cứu quốc, Phụ lão cứu quốc, Nhi đồng cứu vong được thành lập, nhân dân địa phương sống trong bầu không khí tưng bừng phấn khởi, từ thân phận người nô lệ mất nước đã trở thành người làm chủ đất nước Việt Nam độc lập, tự do, làm chủ cuộc sống của mình.

Cuộc khởi nghĩa của Can Lộc đã làm cho chính quyền thực dân, phong kiến bất ngờ hoảng sợ, mở màn cho phong trào khởi nghĩa giành chính quyền ở các huyện trong toàn tỉnh.

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 của nhân dân xã Can Lộc thành công, là kết quả của 15 năm (1930-1945) kiên trì đấu tranh bền bỉ, đã phát huy truyền thống yêu nước, vững niềm tin vào Đảng Cộng sản, vượt qua khó khăn cùng cả nước giành thắng lợi có ý nghĩa lịch sử trọng đại trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Phát huy truyền thống cách mạng kiên trung và bất khuất của quê hương và con người xã Can Lộc nói chung và tinh thần cách mạng tháng Tám bất diệt nói riêng, ngày nay, trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng chính quyền địa phương hai cấp, Đảng bộ và nhân dân xã Can Lộc càng ra sức nỗ lực, đồng lòng phấn đấu để xây dựng xã Can Lộc trở thành xã nông thôn mới nâng cao theo hướng tiến lên xây dựng đô thị văn minh, hiện đại vào năm 2030 như Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã lần thứ I đã đề ra.