Nền văn hoá đa dạng và đậm bản sắc
Vào thế kỷ XIV, Vua Phạ-ngừm (Phraya Fa Ngum) thống nhất các mường Lào, thành lập Vương quốc Lạn-xạng (Lan Xang), nghĩa là đất nước triệu voi. Voi là biểu tượng cho sức mạnh, sự thịnh vượng và may mắn, xuất hiện trong quốc huy, truyền thuyết, thơ ca, điêu khắc, hội họa cũng như nhiều loại hình nghệ thuật khác của Lào. Sau khi thống nhất, Vua Phạ-ngừm đã xây dựng chế độ phong kiến tập trung, mở ra thời kỳ rực rỡ nhất của lịch sử phong kiến. Văn hoá Lào gắn liền một lịch sử lâu đời của đất nước. Từ những vương quốc cổ đại hùng mạnh đến thời kỳ thuộc Pháp và đấu tranh giành độc lập, Lào đã trải qua nhiều thăng trầm để trở thành quốc gia hòa bình và phát triển như ngày nay.
Lào là một quốc gia với dân số khiêm tốn, ước tính khoảng 7,4 triệu người, sống bên cạnh hai quốc gia dân số rất đông như Việt Nam hay Thái Lan. Chính dân số ít, mật độ dân số thấp, ít bị thúc ép bởi quá đô thị hoá mạnh mẽ, nhu cầu nhà ở hay sự di chuyển dân số từ nông thôn, miền núi ra đô thị cũng là một điều kiện quan trọng để giữ gìn văn hoá truyền thống tại các vùng miền. Dân số Lào được chia thành 3 nhóm chính: Lào Loum, Lào Theung và Lào Sung, trong khi các dân tộc thiểu số ở Lào gồm 68 nhóm dân tộc. Với một nửa dân số là Lào Loum, hay còn gọi là Lào “vùng đất thấp”, chủ yếu sống dọc theo sông Mê Kông, trong khi 2 nhóm dân tộc chính khác sống ở sườn dốc và núi. Địa hình như vậy đã cấu thành nền văn hoá bản địa của Lào không hẳn là mang sắc thái miền núi hoàn toàn nhưng cũng không hẳn là đồng bằng hoàn toàn. Cấu trúc địa hình Lào tạo nên một bức tranh văn hoá thanh bình của miền sơn cước pha lẫn văn hóa của cư dân nông nghiệp đánh bắt và trồng trọt ven sông.
Tôn giáo chính thức của Lào là Phật giáo, với gần 70% dân số theo đạo Phật, dẫn đến lối sống của người Lào bị ảnh hưởng rất nhiều bởi đạo Phật. Các ngôi chùa Phật giáo cổ kính, với đường nét điêu khắc tinh xảo của những người nghệ nhân tài hoa được lấy từ chính gỗ Lào, thứ gỗ bền chắc từ núi rừng xanh thẳm đại ngàn được đàn Voi kéo về thành những điểm văn hoá tâm linh, vẻ đẹp kiến trúc không trộn lẫn toạ lạc khắp nơi trong đất nước, thu hút bởi vẻ đẹp thanh bình và linh thiêng, trong đó một số đã trở thành những di sản văn hoá thế giới nổi bật như Cố đô Luang Prabang hay quần thể đền Tháp Wat Phou thuộc tỉnh Champasak.
Về ngôn ngữ, tiếng Lào là ngôn ngữ chính thức của Lào, được hơn 60% dân số sử dụng. Ngoài ra, tiếng Việt, Pháp và tiếng Anh cũng được sử dụng phổ biến trong giới trẻ và trong hội nhập quốc tế.
Lịch mặt Trăng là hệ thống lịch riêng của Lào, xuất phát từ cơ sở Phật giáo Lào tức là lịch theo phật giáo nguyên thuỷ có nguồn gốc từ Ấn Độ cổ xưa. Hệ thống lịch này dựa trên chu kỳ mặt Trăng và mặt Trời, đồng thời kết hợp với các yếu tố Phật giáo và Hindu. Nếu tính theo chu kỳ mặt Trăng thì ngày tháng thay đổi mỗi năm, mỗi tháng bắt đầu từ một ngày không Trăng và kết thúc vào ngày Trăng tròn hoặc ngược lại, tuỳ theo cách tính của từng vùng. Căn cứ theo lich này mà người dân xác định thời gian của các lễ hội như Tết Bun Phavet (Tết té nước), Tết Makha Busa (Ngày Trăng tròn đầu tiên trong tháng 4), Tết Visakha Busa (Ngày Trăng tròn đầu tiên trong tháng 5), và Tết Asalha Puja (Ngày Trăng tròn đầu tiên trong tháng 8). Bên cạnh Lịch dương cho mục đích hành chính và kinh tế thì lịch mặt Trăng cũng đóng vai trò cốt lõi trong đời sống văn hoá tinh thần của người Lào.
Trang phục truyền thống Lào là một nét đẹp riêng, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa Lào. Theo phong tục Lào, phụ nữ mặc váy phaa sin, bao gồm một chiếc váy dài dệt có hoa văn được quấn quanh eo và một chiếc áo dài tay được mặc bên trong. Phaa sin thường được làm từ lụa dệt thủ công với nhiều màu sắc và hoa văn khác nhau. Trang phục truyền thống của đàn ông Lào là salong, được làm từ vải cotton hoặc lụa dệt thủ công với màu sắc đơn giản như nâu, đen hoặc xanh lá cây, quấn một chiếc khăn dài gọi là phaa biang quanh eo hoặc vai.
Người Lào rất yêu thích các điệu múa của mình, các điệu múa truyền thống của Lào thường uyển chuyển, duyên dáng và mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc. Một số điệu múa nổi tiếng của Lào bao gồm: múa apsara - điệu múa được lấy cảm hứng từ hình ảnh các tiên nữ trong truyền thuyết Phật giáo, múa Lăm vông - được biểu diễn trong các lễ hội và sự kiện vui chơi giải trí, múa xok - điệu múa của người dân tộc thiểu số Lào, thường được biểu diễn trong các lễ hội và nghi lễ truyền thống của họ.
Văn hóa ẩm thực Lào cũng rất riêng biệt, thể hiện sự pha trộn giữa văn hoá trồng trọt với săn bắt. Một số món được xem là đặc sản như: Món Tam Maak Hung còn gọi là nộm đu đủ gồm dưa muối, đu đủ, đậu đũa, cà dĩa giã rồi trộn chung với cùng hàng chục gia vị tạo thành hương vị rất lạ. Ngoài Tam Maak Hung còn có các món như Thoót mú đẹt điêu , tôm dâm cung, cá nướng…. Mỗi món đều có các nguyên liệu khác nhau, ví như Lạp được làm bằng thịt heo, băm nhỏ, trộn gia vị Lào. Xôi Lào được làm từ nếp Lào rất ngon và các bữa tiệc cũng như trong bữa ăn hàng ngày đều không thể thiếu xôi, trộn chung với ớt cay, cá nướng. Cá nướng được ướp muối ngoài da, khi nuớng chín, da cá không cháy nhưng phủ trắng lớp muối, thịt cá không dính vào da, mùi thơm, chấm với nước “chẻo” (đặc chế từ ớt, tỏi, hành, mắm, muối, bột ngọt và chanh).
Nền văn hoá kết tinh từ những phẩm chất tốt đẹp của con người Lào
Khi giao tiếp với người Lào cũng như tìm hiểu về văn hoá bản địa Lào, người ta thường sẽ có những ấn tượng đẹp. Điều đó không chỉ nằm trong tầng sâu của lịch sử văn hoá hun đúc lên những con người yêu đất nước, yêu quê hương, phúc hậu, trầm tĩnh nhưng thân thiện, với nụ cười rạng rỡ luôn nở trên môi. Một phần trong nét đẹp văn hóa giao tiếp của người Lào là những lời chào hỏi và cử chỉ giao tiếp lịch thiệp, cẩn trọng, khiêm tốn, toát lên một tinh thần trong sáng, chân thành và thể hiện sự tôn trọng đối với người đối diện. Lời chào phổ biến nhất, được sử dụng trong mọi tình huống giao tiếp ở Lào là "Sa Bai Dee" (tiếng Lào: ສະບາຍດີ). Lời chào này mang ý nghĩa "Chúc bạn khỏe mạnh", "Chúc bạn bình an" và thể hiện sự nhiệt thành tốt đẹp dành cho người đối diện. Lúc gặp nhau, người Lào thường chắp hai tay lại hướng về người đối diện và cúi đầu nhẹ. Cử chỉ này được gọi là "nop", thể hiện sự tôn kính và lịch thiệp. Mức độ cúi đầu thể hiện mức độ tôn kính đối với người đối diện. Cúi đầu nhẹ để thể hiện sự tôn trọng cơ bản với người bằng hoặc trẻ tuổi hơn. Cúi đầu sâu hơn là hành động thể hiện sự tôn kính đối với người lớn tuổi hoặc có địa vị cao hơn. Và để thể hiện sự tôn kính cao độ đối với các bậc cao niên, tu sĩ hoặc nhà lãnh đạo, người ta sẽ cần cúi đầu rất sâu. Trong văn hóa Lào, việc chào hỏi cũng có nét giống văn hoá Thái Lan, họ giữ khoảng cách phù hợp, tránh đụng chạm vào tay, nhất là đầu người khác, vì đây được xem là hành động thiếu tôn trọng.
Để xây dựng đất nước, con người Lào luôn thể hiện sự kiên cường, chăm chỉ, kiên trì, hăng say lao động sản xuất và luôn giữ được những cốt cách, giá trị của dân tộc. Ngày nay, dù nhiều yếu tố kinh tế thị trường tác động nhưng người Lào vẫn ít bị “nhiễm” những mặt trái của xã hội, luôn coi trọng giữ chữ tín, trọng danh dự, nhất là giữ lời hứa và quyết tâm thực hiện lời hứa của mình. Điều này, đã được minh chứng trong thực tiễn lịch sử lâu dài đấu tranh giành độc lập, cho tới công cuộc đổi mới hiện nay, cán bộ và nhân dân Lào luôn kiên định với con đường và mục tiêu phát triển mà Đảng và Nhà nước đề ra. Cộng đồng kiều dân Lào sinh sống trên thế giới (điển hình là ở Việt Nam và Pháp) có sự đoàn kết trong sáng, chăm chỉ trong học tập và tuân thủ các luật pháp của quốc gia sở tại.
Trong công cuộc đổi mới hiện nay, Đảng và Nhà nước Lào luôn chú trọng chăm lo giữ gìn, bảo tồn bản sắc, di sản văn hoá, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, bảo đảm sự phát triển hài hòa và bền vững. Đảng và Nhà nước Lào chú trọng xây dựng môi trường, không gian văn hóa mang đậm tính dân tộc trên cơ sở tiếp nhận tinh hoa văn hóa thế giới. Bên cạnh đó, các hoạt động văn hóa - xã hội, thể dục, thể thao được đẩy mạnh, các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan được xóa bỏ, góp phần xây dựng môi trường sống hài hòa, lành mạnh, văn minh cho nhân dân. Người dân ngày càng sống hạnh phúc, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng NDCM Lào, từ đó nhận thức được vai trò và trách nhiệm của mình trong việc xây dựng một nước Lào phồn vinh, giàu mạnh./.
