Quan điểm của Đảng về chuyển đổi số trong báo chí từ Đại hội XII đến Đại hội XIII

Những biến động nhanh chóng của tình hình thế giới và sự phát triển vũ bão của công nghệ thông tin đặt ra yêu cầu khách quan, cấp thiết phải chuyển đổi số trong báo chí. Đối với Đảng Cộng sản Việt Nam, chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí không chỉ là vấn đề kỹ thuật đơn thuần, mà còn là nhiệm vụ chiến lược để giữ vững trận địa tư tưởng và nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền trong thời kỳ mới

Đại hội XII: chấn chỉnh tổ chức, quản lý báo chí và nhận diện thách thức số hóa

Đại hội XII (01/2016) của Đảng diễn ra trong bối cảnh báo chí nước nhà đã phát triển mạnh về số lượng loại hình, nhưng đồng thời phải đối mặt với nhiều vấn đề mới từ môi trường truyền thông số. Đại hội XII đã đề cập trực tiếp nhiệm vụ xây dựng và quản lý nền báo chí trong tình hình mới. Đảng nhấn mạnh cần làm tốt công tác lãnh đạo, quản lý báo chí, xuất bản, đồng thời triển khai thực hiện quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống báo chí một cách thiết thực, hiệu quả^[[1]^].

Đây là định hướng quan trọng nhằm tái cơ cấu hệ thống cơ quan báo chí - vốn đã phát triển nhanh nhưng còn manh mún, chồng chéo, sao cho tinh gọn, hoạt động hiệu quả hơn trong kỷ nguyên số.

Bên cạnh việc sắp xếp tổ chức, Đại hội XII còn đề ra yêu cầu tăng cường quản lý nội dung thông tin trong bối cảnh bùng nổ Internet. Đại hội XII chỉ rõ: “Chú trọng công tác quản lý các loại hình thông tin trên Internet để định hướng tư tưởng và thẩm mỹ cho nhân dân, nhất là cho thanh niên, thiếu niên”^[[2]^].

Quan điểm này phản ánh rõ mối lo ngại của Đảng về mặt trái của mạng xã hội và truyền thông trực tuyến, nơi nhiều nội dung xấu độc, phản văn hóa có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tư tưởng, lối sống, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Do đó, trong giai đoạn này, Đảng ta chủ trương kết hợp “phát triển mạnh đi đôi với quản lý tốt” lĩnh vực truyền thông số. Một mặt, khuyến khích các cơ quan báo chí chủ động ứng dụng công nghệ mới, mở rộng việc sử dụng Internet để truyền tải thông tin nhanh nhạy hơn đến công chúng. Mặt khác, chú trọng xây dựng các cơ chế, biện pháp kỹ thuật và pháp lý để quản lý, sàng lọc thông tin trên không gian mạng, “hạn chế mặt tiêu cực, ngăn chặn có hiệu quả các hoạt động lợi dụng internet để truyền bá tư tưởng phản động, lối sống không lành mạnh”.

Trên tinh thần đó, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản cụ thể nhằm thể chế hóa quan điểm chỉ đạo về báo chí trong thời kỳ chuyển đổi số tiêu biểu Luật Báo chí năm 2016 (thay thế Luật Báo chí năm 1999) được Quốc hội thông qua ngay sau Đại hội XII, tạo hành lang pháp lý mới phù hợp hơn với môi trường báo chí điện tử và Internet.

Tiếp đó, Quy hoạch báo chí toàn quốc đến năm 2025 được triển khai quyết liệt. Cùng với đó, các quy định quản lý thông tin trên mạng cũng được rà soát, sửa đổi như Nghị định số 72/2013/NĐ-CP “về quản lý, cung cấp dịch vụ Internet và thông tin trên mạng” đã được điều chỉnh để phù hợp thực tiễn mới.

Chuyển đổi số trong báo chí với sự phong phú về thể loại, hình thức, nội dung báo chí hiện nay

Đặc biệt, Bộ Chính trị khóa XII đã ban hành Chỉ thị số 30-CT/TW, ngày 25/12/2013, “về phát triển và tăng cường quản lý báo chí điện tử, mạng xã hội và các loại hình truyền thông khác trên Internet”,... Những chỉ đạo này cho thấy tư duy chỉ đạo của Đảng giai đoạn Đại hội XII đã có bước chuyển biến mạnh: từ chỗ chỉ tập trung quản lý báo chí theo cách truyền thống sang chú trọng quản lý báo chí trong môi trường số (quản lý các loại hình thông tin trên Internet), coi đây là nhiệm vụ trọng yếu để định hướng tư tưởng, thẩm mỹ xã hội trong kỷ nguyên mới.

Cùng với nhiệm vụ quản lý và sắp xếp, Đảng cũng đề cao vai trò tiên phong của báo chí trong công tác tư tưởng, nhất là đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Đặc biệt, Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018, của Bộ Chính trị, “về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới” khẳng định đội ngũ phóng viên, biên tập viên báo chí chính là những “binh chủng” trên tuyến đầu của mặt trận tư tưởng, giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới. Điều này cho thấy Đảng ta nhìn nhận chuyển đổi số báo chí không chỉ ở khía cạnh công nghệ, mà cốt lõi là để nâng cao chất lượng và sức mạnh của báo chí cách mạng trong thực hiện sứ mệnh chính trị: tuyên truyền đường lối của Đảng, định hướng dư luận xã hội và phản bác thông tin sai trái một cách hiệu quả hơn trong môi trường số.

Nhìn chung, quan điểm của Đảng tại Đại hội XII về chuyển đổi số báo chí tập trung vào hai nội dung lớn. Thứ nhất, củng cố, chấn chỉnh hệ thống báo chí: bảo đảm mỗi cơ quan báo chí hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích; sắp xếp lại hệ thống theo hướng tinh gọn, hiệu quả; tăng cường quản lý nhà nước, kỷ luật thông tin nhằm duy trì định hướng xã hội chủ nghĩa trong hoạt động báo chí. Thứ hai, chuẩn bị nền tảng cho chuyển đổi số: khuyến khích báo chí hiện đại hóa cơ sở vật chất - kỹ thuật, ứng dụng công nghệ mới, đồng thời đào tạo nguồn nhân lực báo chí có trình độ, bản lĩnh chính trị vững vàng để làm chủ không gian thông tin mới. Những định hướng này của Đại hội XII đã đặt nền móng cho quá trình chuyển đổi số báo chí trong giai đoạn tiếp theo, được kế thừa và phát triển mạnh mẽ tại Đại hội XIII.

Đại hội XIII: xây dựng nền báo chí số chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, tính chiến đấu cao

Bước sang Đại hội XIII (01/2021) của Đảng, nhận thức về chuyển đổi số nói chung và trong báo chí nói riêng đã trở nên rõ ràng, sâu sắc hơn.

Đại hội XIII diễn ra trong bối cảnh công cuộc chuyển đổi số quốc gia bắt đầu được triển khai đồng bộ, toàn diện; báo chí thế giới đã chuyển mạnh sang môi trường số và xuất hiện nhiều xu hướng truyền thông mới. Trên cơ sở tổng kết thực tiễn 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XII, Đảng ta tại Đại hội XIII đã đề ra những quan điểm, mục tiêu và nhiệm vụ mới mang tính chiến lược nhằm tiếp tục phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam trong thời kỳ số hóa.

Đại hội XIII của Đảng đã nhấn mạnh mục tiêu “xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại”^[[3]^]. Điều đó phản ánh tầm nhìn của Đảng: chuyển đổi số báo chí không chỉ đơn thuần là ứng dụng công nghệ để hiện đại hóa, mà còn phải gắn với xây dựng nội dung báo chí giàu tính tư tưởng, tính văn hóa, đề cao đạo đức và trách nhiệm xã hội của người làm báo.

Báo chí Việt Nam thời kỳ mới phải kết hợp cả “đổi mới công nghệ” và “đổi mới nội dung, phương thức truyền thông”, để vừa bắt kịp xu hướng truyền thông đa phương tiện toàn cầu, vừa giữ vững bản chất cách mạng, nhân văn của báo chí cách mạng Việt Nam.

Bên cạnh mục tiêu tổng quát, Đại hội XIII của Đảng tiếp tục kế thừa và phát triển những chủ trương lớn từ nhiệm kỳ trước về báo chí. Đại hội XIII yêu cầu “thực hiện tốt quy hoạch, phát triển hệ thống báo chí, truyền thông”^[[4]^] và “tăng cường quản lý và phát triển các loại hình truyền thông, thông tin trên Internet”^[[5]^]. Điều này cho thấy sự kế thừa trực tiếp quan điểm của Đại hội XII: tiếp tục hoàn thiện việc quy hoạch báo chí (đến năm 2025) và đặc biệt chú trọng quản lý thông tin trên không gian mạng.

Tuy nhiên, điểm phát triển mới ở Đại hội XIII là đi kèm với yêu cầu “tăng cường quản lý” là nhiệm vụ “kiên quyết đấu tranh, loại bỏ các sản phẩm, thông tin độc hại, xuyên tạc, phản động, ảnh hưởng xấu đến ổn định chính trị - xã hội, thuần phong mỹ tục”^[[6]^].

Nếu như ở Đại hội XII, Đảng chủ trương “hạn chế, ngăn chặn” thông tin xấu độc trên Internet, thì đến Đại hội XIII, mức độ nhấn mạnh đã nâng lên thành “kiên quyết đấu tranh, loại bỏ”.

Cùng với đó, Đại hội XIII cũng đề ra những định hướng chiến lược nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi số báo chí một cách toàn diện. Đại hội XIII nêu rõ yêu cầu phát triển báo chí, truyền thông theo hướng hiện đại, tích cực hội nhập quốc tế, mở rộng quy mô ảnh hưởng trong và ngoài nước.

Phóng viên tác nghiệp tại Triển lãm Quốc phòng quốc tế Việt Nam 2022. (Ảnh: Tuấn Huy)

Điều này đồng nghĩa với việc khuyến khích các cơ quan báo chí đẩy mạnh ứng dụng công nghệ 4.0, chuyển đổi mô hình tổ chức và quy trình tác nghiệp sang môi trường số (như xây dựng tòa soạn hội tụ, báo chí dữ liệu, báo chí di động…), nâng cao năng lực sản xuất nội dung đa nền tảng, đa ngôn ngữ để mở rộng đối tượng công chúng.

Đại hội XIII cũng chú trọng nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực báo chí số - những người không chỉ vững vàng về bản lĩnh chính trị, nghiệp vụ báo chí mà còn am hiểu sâu về công nghệ truyền thông mới. Có thể thấy, so với giai đoạn trước, tư duy chỉ đạo của Đảng ở Đại hội XIII mang tính chủ động, tích cực hơn trong việc tiến công vào công nghệ mới: không chỉ quản lý cái cũ, mà còn làm chủ cái mới để báo chí thực sự “đi tắt đón đầu” trong kỷ nguyên số.

Một dấu mốc quan trọng cụ thể hóa quan điểm chỉ đạo của Đại hội XIII là việc Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 348/QĐ-TTg, ngày 6/4/2023, “Về Phê duyệt Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Quyết định này thể hiện rõ sự quán triệt tinh thần chỉ đạo của Đảng đối với chuyển đổi số báo chí với mục tiêu được đề ra: “Chuyển đổi số báo chí nhằm xây dựng các cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; làm tốt sứ mệnh thông tin, tuyên truyền phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng, sự nghiệp đổi mới của đất nước; đảm bảo vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội, giữ vững chủ quyền thông tin trên không gian mạng; đổi mới hiệu quả trải nghiệm của độc giả; tạo nguồn thu mới; thúc đẩy phát triển kinh tế báo chí”^[[7]^].

Có thể thấy hầu hết các nội dung cốt lõi trong mục tiêu này đều trực tiếp xuất phát từ quan điểm, yêu cầu mà Đại hội XIII đã nêu: từ việc nhấn mạnh tính chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại của báo chí; cho đến vai trò “dẫn dắt, định hướng” dư luận và giữ vững “chủ quyền thông tin” quốc gia trong kỷ nguyên số. Việc lồng ghép mục tiêu chính trị - tư tưởng với mục tiêu công nghệ - kinh tế (như trải nghiệm độc giả, nguồn thu mới, kinh tế báo chí số) cho thấy cách nhìn toàn diện của Đảng về chuyển đổi số báo chí: đó là quá trình phải đảm bảo hai yêu cầu song song - vừa nâng cao chất lượng, hiệu quả xã hội của báo chí, vừa phát triển bền vững về kinh tế cho các cơ quan báo chí trong môi trường truyền thông mới.

Quan điểm của Đảng tại Đại hội XIII về chuyển đổi số báo chí thể hiện một bước tiến mới về tầm nhìn chiến lược. Đảng ta không chỉ kiên định duy trì định hướng chính trị, tư tưởng cho báo chí trong kỷ nguyên số, mà còn chủ động đề ra các mục tiêu phát triển để báo chí cách mạng Việt Nam thật sự bứt phá, chiếm lĩnh ưu thế trên mặt trận truyền thông hiện đại.

Nếu như Đại hội XII đặt nền móng bằng việc chấn chỉnh tổ chức, quản lý báo chí và nhận diện thách thức số hóa, thì Đại hội XIII đã chuyển sang giai đoạn hành động mạnh mẽ: xây dựng nền báo chí số chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, vững về nội dung, mạnh về công nghệ, đủ sức dẫn dắt công luận và đấu tranh hiệu quả trên không gian mạng.

Chuyển đổi số báo chí là một xu thế tất yếu và là nhiệm vụ chiến lược trong thời đại công nghệ số. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nền báo chí cách mạng nước ta đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ để bắt kịp xu hướng thời đại, đồng thời tiếp tục phát huy vai trò tiên phong trên mặt trận tư tưởng.

Từ Đại hội XII đến Đại hội XIII, quan điểm của Đảng về chuyển đổi số báo chí ngày càng được định hình rõ nét, toàn diện và sâu sắc hơn. Đảng ta quán triệt rằng chuyển đổi số không chỉ nhằm hiện đại hóa kỹ thuật làm báo, mà quan trọng hơn là để nâng cao chất lượng nội dung và hiệu quả xã hội của báo chí. Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn để báo chí cách mạng tiếp tục làm tốt sứ mệnh “người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức”^[[8]^] trong tình hình mới.