Quân và dân Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên trong chiến dịch phản công Việt Bắc Thu - Đông 1947

Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên[1] trở thành trung tâm căn cứ địa Việt Bắc - An toàn khu (ATK) kháng chiến của cả nước. Quân dân ATK Định Hóa đã có đóng góp quan trọng trong Chiến dịch Việt Bắc Thu Đông năm 1947

Âm mưu chiến lược của quân Pháp

Cuối năm 1947, thực hiện chiến lược “đánh nhanh, thắng nhanh”, tìm diệt cơ quan đầu não kháng chiến của ta, thực dân Pháp mở chiến dịch tấn công lên Việt Bắc. Mục tiêu của địch là: tiêu diệt bộ đội chủ lực, vây bắt Chính phủ kháng chiến do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo, phá tan cơ quan đầu não kháng chiến để nhanh chóng kết thúc chiến tranh; hủy diệt mọi tiềm lực kháng chiến; khóa chặt biên giới Việt - Trung, ngăn chặn mọi liên hệ giữa cuộc kháng chiến của ta với cách mạng Trung Quốc và bè bạn năm châu; tạo ra một chiến thắng quân sự để xúc tiến thành lập chính phủ bù nhìn toàn quốc.

Theo kế hoạch, ngày 07/10/1947, quân Pháp nhảy dù xuống thị xã Bắc Kạn, thị trấn Chợ Mới, mở đầu cuộc tấn công quy mô lớn lên Việt Bắc. Pháp huy động khoảng 12.000 quân, gồm 5 trung đoàn bộ binh, 5 tiểu đoàn lính dù, 2 tiểu đoàn pháo binh, 2 tiểu đoàn công binh, 40 tàu chiến, ca-nô và 40 máy bay các loại, mở cuộc tấn công lên căn cứ địa Việt Bắc[2]. Trong hai ngày 07 và 08/10/1947, quân Pháp nhảy dù đánh chiếm thị xã Bắc Kạn, thị trấn Chợ Mới và huyện lỵ Chợ Đồn, huyện Định Hóa.

Sau hơn một tháng mở cuộc tấn công lên Việt Bắc, địch không đạt được các mục tiêu chiến lược đề ra. Phán đoán cơ quan đầu não kháng chiến và quân chủ lực của ta đóng ở các vùng rừng núi thuộc Định Hóa, Đại Từ, Võ Nhai của tỉnh Thái Nguyên, cuối tháng 11/1947, Bộ Chỉ huy quân đội Pháp quyết định mở cuộc hành binh Xanhtuya nhằm bao vây, càn quét trong khu tứ giác Tuyên Quang - Thái Nguyên - Việt Trì - Phủ Lạng Thương, rộng hơn 8.000 km², mà trọng tâm là các vùng Định Hóa, Đại Từ, Võ Nhai (Thái Nguyên). Theo đó, thị trấn chợ Chu và các xã ATK trên địa bàn huyện Định Hóa trở thành một trọng điểm tấn công của quân Pháp. Trong cuộc hành quân này, địch huy động một lực lượng mạnh lên đến 8.000 quân, bao gồm cả thủy, lục, không quân[3].

Mục tiêu quân Pháp là nhằm lùng bắt cơ quan đầu não kháng chiến, tiêu diệt chủ lực Việt Minh và phá tan căn cứ địa kháng chiến của ta.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và Hội đồng Chính phủ nghe đồng chí Võ Nguyên Giáp báo cáo tình hình Chiến dịch Việt Bắc Thu - Đông 1947 (Ảnh tư liệu)

Quân dân Định Hóa anh dũng chiến đấu bảo vệ An toàn khu Trung ương

Ngày 08/10/1947, tại Phụng Hiển, xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp dưới sự chủ trì của đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh, thông qua Chỉ thị “Phá tan cuộc tấn công mùa Đông của giặc Pháp”[4].

Huyện Định Hóa khẩn trương chuyển mọi hoạt động sang tình trạng có chiến tranh. Công tác “phá hoại - tiêu thổ kháng chiến”, thực hiện “vườn không, nhà trống” được nhân dân trong huyện thực hiện triệt để. Huyện ủy, Ủy ban kháng chiến, các cơ quan của huyện, kho tàng và nhân dân sơ tán chuyển vào sâu trong rừng thuộc khu vực Bản Cái. Để tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, Đảng bộ huyện Định Hóa được Tỉnh ủy Thái Nguyên phân công đồng chí Vũ Hưng, Tỉnh ủy viên, về làm Bí thư Huyện ủy, trực tiếp chỉ đạo kháng chiến, bảo vệ An toàn khu Định Hóa[5].

Ngày 22/11/1947, cuộc hành quân Xanhtuya của địch bắt đầu. Sau khi nghi binh bằng cuộc hành quân từ thị trấn Chợ Mới lên thị xã Bắc Kạn, đêm ngày 24 rạng ngày 25/11/1947, quân Pháp tấn công vào Định Hóa từ hai hướng: Hướng thứ nhất, từ thị trấn Chợ Mới (Bắc Cạn), địch bí mật theo đường số 3 hành quân xuống cây số 31, rồi ngược lên chiếm đóng các khu vực Phố Ngữ, Quán Vuông, rồi tiến thẳng lên càn quét chiếm đóng thị trấn Chợ Chu, làm sân bay dã chiến ở cánh đồng Chợ Chu; Hướng thứ hai, từ thị trấn Chợ Mới, địch cho 1 tiểu đoàn tấn công qua đồng Danh, làng Muồng, đánh vào xã Tân Dương, Tân Thịnh, thuộc vùng Đông Bắc huyện Định Hóa. Dự kiến hai hướng tấn công sẽ hội quân ở Chợ Chu, từ đó càn quét thọc sâu vào các xã ATK như Điềm Mặc, Quảng Nạp, Định Biên, Phú Đình. Để thực hiện kế hoạch này, quân Pháp sử dụng 1 trung đoàn với khoảng 1.500 quân.

Quân và dân Định Hóa phối hợp với bộ đội chủ lực chủ động chặn đánh địch ở nhiều nơi. Ngày 27/11/1947, một tiểu đoàn địch từ thị trấn Chợ Mới càn quét sang vùng Đông Bắc Định Hóa bị du kích xã Tân Dương phục kích tại làng Muồng, diệt một số tên, buộc địch phải vòng lên xã Tân Thịnh. Du kích xã Đồng Thịnh phối hợp với tự vệ Xưởng quân giới A4 chặn đánh địch ở Khâu Bao, Đồng Mòn… buộc quân địch phải rút lui.

Không từ bỏ mục tiêu đề ra, sáng ngày 28/11/1947, từ Chợ Chu, quân Pháp tập trung toàn bộ lực lượng, có pháo binh yểm trợ, theo hai hướng tấn công tạo thế gọng kìm càn quét từ khu vực Tây Bắc xuống khu vực Tây Nam huyện Định Hóa; từ đó, khép kín vòng vây tấn công thẳng vào các xã trung tâm ATK gồm Yên Thông, Quảng Nạp, Điềm Mặc và Phú Đình. Mục tiêu của quân Pháp là nhằm triệt phá căn cứ kháng chiến, lùng bắt cho được cơ quan đầu não kháng chiến, tiêu diệt chủ lực của ta.

Một đơn vị bộ đội tập trung nghe quán triệt phương án tác chiến trong chiến dich (Ảnh tư liệu)

Vào thời điểm quân Pháp tấn công, các cơ quan đầu não kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng, Chính phủ, Mặt trận, gồm đồng chí Trường Chinh, đồng chí Hoàng Quốc Việt, đồng chí Tôn Đức Thắng… đang có mặt tại xã Phú Đình[6]. Vì vậy, nhiệm vụ đặt ra cho quân và dân Định Hóa hết sức quan trọng, bằng mọi giá phải bảo vệ vững chắc ATK, đảm bảo an toàn cho Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng và Chính phủ.

Dân quân và du kích Định Hóa đã kiên cường cùng các tiểu đoàn 101, 103, 183 bộ đội chủ lực chặn đánh địch. Mặc dù bị du kích địa phương chặn đánh ở xã Đồng Thịnh, cánh quân thứ nhất của địch vẫn tiến sâu vào đến sát cửa ngõ ATK ở xã Điềm Mặc. Tại đây, du kích các thôn Thanh Điểu, Thanh Lục, Điềm Mặc cùng bộ đội chủ lực bảo vệ ATK chiến đấu với địch ở Khuổi Nậm, Nà Lằng, Thẩm Rộc, đánh bật quân địch khỏi Điềm Mặc, tiêu diệt và làm bị thương hàng chục tên. Cánh quân thứ hai cũng liên tiếp bị chặn đánh dọc đường tiến quân. Đặc biệt, tại xã Trung Lương, trung đội du kích tập trung của huyện đã táo bạo đánh địch ngay trên mặt đường, khiến quân địch hoang mang phải tháo chạy.

Bị quân ta chặn đánh liên tiếp, hai cánh quân Pháp bỏ kế hoạch gặp nhau ở xã Bình Yên, càn thẳng qua xã Sơn Phú xuống xã Bình Thành. Chiều ngày 28/11, từ xã Bình Thành, quân Pháp chia làm hai cánh quân tấn công theo hai hướng: hướng thứ nhất đánh thẳng vào xã Phú Đình; hướng thứ hai đánh vào xã Điềm Mặc. Như vậy, quân Pháp đã tiến đến rất gần, đe dọa sự an toàn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các cơ quan đầu não kháng chiến của ta. Với quyết tâm bảo vệ “đầu não” của cuộc kháng chiến, du kích địa phương cùng bộ đội đã chiến đấu anh dũng với quân địch. Mũi tấn công vào Điềm Mặc bị du kích xã Điềm Mặc cùng lực lượng tự vệ tập trung của huyện và Đại đội 8 (Tiểu đoàn 103 bộ đội chủ lực) chặn đánh quyết liệt. Trận chiến đấu diễn ra ác liệt tại cánh đồng Kạm Tra. Hơn một trăm tên địch đã bị tiêu diệt[7].

Mũi tấn công của địch vào xã Phú Đình bị một trung đội của Tiểu đoàn 131 phối hợp với dân quân, du kích xã Phú Đình và của huyện Định Hóa chặn đánh quyết liệt ở Rục Giã, tiêu diệt 10 tên, nhiều tên khác bị thương, buộc địch phải quay về Quảng Nạp, xã Bình Thành. Trận Rục Giã đánh bại mũi tấn công của địch vào xã Phú Đình là một thắng lợi rất quan trọng của quân - dân huyện Định Hóa nói riêng và quân - dân Thái Nguyên nói riêng; bởi lẽ đã trực tiếp bảo vệ tuyệt đối an toàn cho Chủ tịch Hồ Chí Minh, các cơ quan đầu não của Trung ương Đảng, Chính phủ và Bộ Tổng tham mưu.

Tại Quảng Nạp, đêm 29/11/1947, bộ đội chủ lực và du kích xã Bình Thành tập kích vào nơi trú quân của địch, tiêu diệt và làm bị thương hàng chục tên. Sáng 30/11, Pháp phải cho máy bay vận tải hạ cánh bắt buộc xuống cánh đồng Quảng Nạp để chở xác và quân lính bị thương về Hà Nội.Trong quá trình đó, bộ đội chủ lực và dân quân, du kích thị trấn Chợ Chu đã bắn cháy một máy bay B24 của Pháp, ghi thêm một chiến công oanh liệt mới cho dân và quân An toàn khu Định Hóa.

Bị tổn thất nặng nề, Bộ Chỉ huy quân Pháp phải kết thúc cuộc hành quân. Thắng lợi của Chiến dịch Việt Bắc Thu - Đông 1947 đã làm thất bại chiến lược “đánh nhanh, thắng nhanh” của quân Pháp, đẩy quân Pháp từ thế chủ động sang thế bị động, buộc phải chuyển sang đánh lâu dài.