Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến thương binh, liệt sỹ, những người có công với cách mạng, đã cống hiến xương máu, hy sinh tính mạng để bảo vệ độc lập, tự do cho Tổ quốc, hạnh phúc của nhân dân. Quán triệt tư tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, trong quá trình xây dựng và vận hành chính quyền địa phương hai cấp hiện nay, tiếp tục thực hiện tốt lời dạy của Bác về công tác thương binh, liệt sỹ, người có công là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng
Bác Hồ với đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định: “Thương binh là những người đã hy sinh gia đình, hy sinh xương máu để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ đồng bào. Vì lợi ích của Tổ quốc, của đồng bào, mà các đồng chí chịu ốm yếu, què quặt. Vì vậy Tổ quốc, đồng bào phải biết ơn, phải giúp đỡ những người con anh dũng ấy”[1].
Ca ngợi sự hy sinh to lớn ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Máu đào của các liệt sỹ ấy đã làm cho lá cờ cách mạng thêm đỏ chói. Sự hy sinh anh dũng của liệt sỹ đã làm cho đất nước ta nở hoa độc lập, kết quả tự do. Nhân dân ta đời đời ghi nhớ công ơn các liệt sỹ…”[2].
Theo Người, công tác thương binh, liệt sỹ là một hình thức xây dựng tượng đài kỷ niệm trong lòng dân chúng. Các thế hệ phải ghi nhớ công ơn, những chiến công hiển hách của những người con ưu tú đã ngã xuống vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân.
Ngày 17/7/1947, Người viết thư gửi Ban Thường trực của Ban Tổ chức Ngày thương binh toàn quốc, nhấn mạnh ý nghĩa cao quý của sự hy sinh ấy. Từ những tình cảm trân trọng, tiếc thương, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khái quát quan điểm về thương binh, liệt sỹ, là những người: “quyết hy sinh tính mệnh họ, để giữ gìn tính mệnh của đồng bào. Họ hy sinh gia đình và tài sản họ, để bảo vệ gia đình và tài sản của đồng bào. Họ quyết liều chết chống địch, để cho Tổ quốc và đồng bào sống. Họ là những chiến sỹ anh dũng của ta. Trong đó, có người đã bỏ lại một phần thân thể ở trước mặt trận. Có người đã bỏ mình ở chiến trường. Đó là những thương binh, đó là tử sỹ”[3]. Hồ Chí Minh đã nâng tầm công tác thương binh, liệt sỹ lên như một hoạt động văn hóa, một sự kế tục, ở quy mô toàn xã hội, truyền thống nhân nghĩa “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa”, “Ăn quả nhớ người trồng cây” của dân tộc Việt Nam.
Chủ tịch Hồ Chí Minh chụp ảnh với đại biểu thương binh quân đội và quân nhân phục viên sau buổi gặp tại Phủ Chủ tịch, ngày 29/01/1957 (Ảnh tư liệu)
Không chỉ ca ngợi thương binh, liệt sỹ, mà từ lời nói, đến việc làm, Hồ Chí Minh đều gương mẫu đi đầu trong những hành động thiết thực. Hằng năm, cứ vào dịp tháng 7, Chủ tịch Hồ Chí Minh lại gửi thư thăm hỏi, động viên thương binh, gia đình liệt sỹ, vừa khẳng định công lao, đóng góp của họ, vừa động viên họ: “Các đồng chí đã anh dũng giữ gìn non sông, các đồng chí sẽ trở nên người công dân kiểu mẫu ở hậu phương, cũng như các đồng chí đã từng là chiến sỹ kiểu mẫu ở ngoài mặt trận”, để mỗi “thương binh tàn nhưng không phế”.
Mỗi dịp lễ, Tết, ghi nhớ công lao của các liệt sỹ, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên đặt vòng hoa viếng tại Đài liệt sỹ Hà Nội, nhắn nhủ ân tình: “Ngày mai là năm mới.... Trong lúc cả nước vui mừng, thì mọi người đều thương tiếc các liệt sỹ đã hi sinh vì Tổ quốc, vì dân tộc. Bác thay mặt nhân dân, Chính phủ và bộ đội kính cẩn nghiêng mình trước linh hồn bất diệt của các liệt sỹ”. Người ký và ban hành các sắc lệnh về chế độ lương hưu, thương tật và tiền tuất cho thân nhân tử sỹ”; thành lập sở, ty thương binh, cựu binh ở khu và tỉnh, đặt ra Bảng vàng danh dự, Bằng gia đình vẻ vang và truy tặng, phong tặng các danh hiệu anh hùng, huân chương, huy chương cho các liệt sỹ, thương binh.
Trước lúc đi xa, về nơi vĩnh hằng, trong Di chúc thiêng liêng của Người, căn dặn Đảng và Nhà nước, nhân dân ta về công tác thương binh, liệt sỹ: “Đầu tiên là công việc đối với con người. Đối với những người đã dũng cảm hy sinh một phần xương máu của mình (cán bộ, binh sỹ, dân quân, du kích, thanh niên xung phong…), Đảng, Chính phủ và đồng bào ta phải tìm mọi cách làm cho họ có nơi ăn chốn ở yên ổn, đồng thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi người để họ có thể dần dần “tự lực cánh sinh”. Đối với các liệt sỹ, thì mỗi địa phương (thành phố, làng, xã) cần xây dựng vườn hoa và bia kỷ niệm ghi sự hy sinh anh dũng của các liệt sỹ, để đời đời giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân ta. Đối với cha mẹ, vợ con (của thương binh và liệt sỹ) mà thiếu sức lao động và túng thiếu thì chính quyền địa phương (nếu ở nông thôn thì chính quyền cùng Hợp tác xã nông nghiệp) phải giúp đỡ họ có công ăn việc làm thích hợp, quyết không để họ bị đói rét”[4].
Phát huy truyền thống, thực hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”
Trong 78 năm qua, phát huy truyền thống, thực hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” và lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước luôn đặc biệt quan tâm đến thương binh, thân nhân gia đình liệt sỹ.
Trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng đấu tranh và kháng chiến bảo vệ Tổ quốc, cả nước có khoảng 9 triệu người có công, trong đó có gần 1,2 triệu liệt sĩ; gần 500.000 thân nhân liệt sĩ; gần 140.000 Mẹ Việt Nam Anh hùng; gần 600.000 thương binh và người hưởng chính sách như thương binh... Nghị quyết số 42-NQ/TW Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII “Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới” ngày 24/11/2023 đã nêu rõ mục tiêu chú trọng thực hiện chính sách ưu đãi người có công với cách mạng; quan tâm chăm lo đời sống vật chất, tinh thần người có công, nhất là người ở vùng sâu, vùng xa, người gặp khó khăn trong cuộc sống. Tiếp tục nâng mức chuẩn trợ cấp, phụ cấp ưu đãi theo hướng phải là mức cao nhất trong các chính sách xã hội; có chính sách ưu tiên trong chăm sóc sức khỏe, nhà ở, giáo dục - đào tạo, việc làm, sản xuất và tạo thuận lợi cho người có công và thân nhân tiếp cận các dịch vụ xã hội. Bảo đảm người có công và gia đình người có công phải có mức sống từ trung bình khá trở lên so với mức sống của cộng đồng dân cư nơi cư trú.
Ngày 01/7/2024, Chính phủ ban hành Nghị định số 77/2024/NĐ-CP quy định điều chỉnh mức chuẩn trợ cấp ưu đãi người có công với cách mạng từ 2.055.000 đồng lên 2.789.000 đồng, tăng 35,7%. Đây là mức tăng cao nhất qua các lần điều chỉnh mức chuẩn trợ cấp ưu đãi người có công với cách mạng trong nhiều thập kỷ qua, được dư luận xã hội và người có công, thân nhân hoan nghênh, ủng hộ.
Các đoàn đại biểu Thành phố Đà Nẵng làm lễ dâng hoa, dâng hương tại Nghĩa trang liệt sĩ thành phố nhân kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ
Để hỗ trợ nhà ở đối với người có công với cách mạng, với hơn 10.000 tỷ đồng từ nguồn ngân sách Trung ương bảo đảm, cả nước đã hoàn thành việc hỗ trợ xây mới và sửa chữa nhà ở cho gần 40 vạn hộ người có công với cách mạng, đồng thời đang thực hiện Đề án hỗ trợ nhà ở người có công với cách mạng giai đoạn đến năm 2025 với dự kiến hơn 16,2 vạn hộ, kinh phí khoảng 7.000 tỷ đồng.
Các hoạt động đền ơn đáp nghĩa ngày càng phát triển sâu rộng, được xã hội đồng tình hưởng ứng, cùng chăm lo, trở thành nét đẹp truyền thống của dân tộc. Các công trình ghi công liệt sĩ thường xuyên được quan tâm, chăm sóc, tu bổ, cả nước đã tôn tạo, nâng cấp, sửa chữa, chỉnh trang hơn 3.000 nghĩa trang liệt sĩ, hơn 4.000 công trình ghi công liệt sĩ.
Tiến hành chuẩn hóa thông tin bia mộ liệt sĩ, trong 2 năm 2023-2024, đã điều chỉnh 20.000 bia mộ đang ghi “Liệt sĩ vô danh”, đến nay trong cả nước, tuyệt đại bộ phận thống nhất ghi “Liệt sĩ chưa xác định được thông tin” theo quy định.
Đối với việc xem xét, công nhận người có công với cách mạng, qua 6 năm triển khai giải quyết hồ sơ tồn đọng, đã giải quyết được căn bản hơn 7.000 hồ sơ; trong đó, trình Thủ tướng Chính phủ công nhận và cấp bằng Tổ quốc ghi công đối với hơn 2.400 liệt sĩ, phần lớn là liệt sĩ trong thời kỳ chống thực dân Pháp và giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ và hơn 2.700 thương binh, người hưởng chính sách như thương binh[5].
Trong bối cảnh cả nước đang vận hành chính quyền địa phương hai cấp, với nhiều công việc cấp thiết, nhiệm vụ chăm lo thương binh, liệt sỹ, người có công tiếp tục được quan tâm hàng đầu. Ngày 30/6/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ký Công điện số 102/CĐ-TTg yêu cầu các bộ ngành, địa phương tiếp tục chăm lo tốt đời sống người có công với cách mạng nhân dịp kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ. Công điện nêu rõ: Để làm tốt hơn nữa công tác “Đền ơn đáp nghĩa”, chăm lo đời sống người có công với cách mạng, gia đình liệt sĩ nhân dịp kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7/1947 - 27/7/2025), Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Cấp ủy chỉ đạo Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao tiếp tục thực hiện hiệu quả Chỉ thị số 14-CT/TW của Ban Bí thư về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác người có công với cách mạng; Bộ Nội vụ chủ trì, phối hợp với các Bộ, cơ quan, Cấp ủy chỉ đạo chính quyền địa phương: Tổ chức các hoạt động kỷ niệm 78 năm ngày Thương binh - Liệt sĩ cấp Trung ương thiết thực, trang trọng, hiệu quả; kịp thời hướng dẫn các tỉnh, thành phố xem xét, thẩm định công nhận người có công với cách mạng đảm bảo công khai, minh bạch; khẩn trương phối hợp với Bộ Quốc phòng, Bộ Công an triển khai có hiệu quả công tác xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin. Bộ Quốc phòng chủ trì, phối hợp với Bộ Nội vụ và các Bộ, cơ quan, Cấp ủy chỉ đạo chính quyền địa phương liên quan đẩy nhanh tiến độ triển khai công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin đến năm 2030 và những năm tiếp theo... Cấp ủy chỉ đạo Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thực hiện kịp thời các thủ tục hành chính trong việc xem xét công nhận người có công và chi trả trợ cấp ưu đãi đảm bảo thông suốt, hiệu quả, không bị gián đoạn khi sắp xếp đơn vị hành chính và triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Đồng thời, tổ chức thăm hỏi, tặng quà người có công với cách mạng và thân nhân liệt sĩ kịp thời, đầy đủ, đúng đối tượng; tập trung hoàn thành việc hỗ trợ nhà ở cho thân nhân liệt sĩ, người có công với cách mạng trước ngày 27/7… Ưu tiên, bố trí nguồn lực để tu bổ, sửa chữa, nâng cấp các công trình ghi công liệt sĩ; tổ chức lễ dâng hương và thắp nến tri ân các anh hùng liệt sĩ tại các công trình ghi công liệt sĩ.
Thực hiện lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác thương binh, liệt sỹ, người có công với cách mạng, 78 năm qua , Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta luôn phát huy truyền thống “Uống nước, nhớ nguồn”, tiến hành các hoạt động “đền ơn, đáp nghĩa”, tri ân những thế hệ cha, anh đã chiến đấu, hy sinh vì độc lập của dân tộc. Những chính sách chăm lo người có công, Mẹ Việt Nam anh hùng, thân nhân liệt sỹ, thương bệnh binh, được triển khai sâu rộng, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước, làm sâu đậm thêm những giá trị tốt đẹp của văn hóa Việt Nam.
