Vai trò và quyền của phụ nữ trong Tư tưởng Hồ Chí Minh

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh dành nhiều sự quan tâm đặc biệt đến phụ nữ. Từ những vấn đề cơ bản như quyền cơ bản của phụ nữ đến những việc nhỏ như công việc gia đình, chăm sóc con cái… Bài viết tập trung nêu bật một số quan điểm cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền và vai trò của phụ nữ. Những quan điểm đó cần tiếp tục được quán triệt nhằm phát huy vai trò của phụ nữ trong xây dựng đất nước kỷ nguyên mới

Trong quá trình bôn ba tìm đường cứu nước, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh có điều kiện tiếp thu những tư tưởng tiến bộ của các dân tộc trên thế giới và quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về vấn đề bình đẳng giới và quyền của phụ nữ, từ đó hình thành nên những quan điểm của Người về quyền và vai trò của phụ nữ Việt Nam. Những quan điểm cơ bản của Người được thể hiện tập trung ở những nội dung sau:

Thứ nhất, phụ nữ được bình quyền về chính trị, bình đẳng về giới tính

Là người dân của một quốc gia bị xâm lược và thống trị bởi chủ nghĩa thực dân Pháp, hơn ai hết Hồ Chí Minh hiểu rõ dân tộc Việt Nam nói chung và phụ nữ nói riêng chỉ thực sự được coi như một con người, có quyền bình đẳng chính trị như một con người thì đất nước phải giành được độc lập, dân tộc phải được tự do và chỉ khi nào đánh đuổi được bọn thực dân cướp nước, giành độc lập dân tộc thì người phụ nữ mới được giải phóng.

Trong Cương lĩnh đầu tiên của Đảng là Chính cương vắn tắt do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc khởi thảo được Đại hội thành lập Đảng (1930) thông qua đã khẳng định: “b) Nam nữ bình quyền, v.v..” gắn liền với “a) Đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp và bọn phong kiến. b) Làm cho nước Nam được hoàn toàn độc lập.”[1]

Sinh ra trong một gia đình Nho học ở cùng một vùng quê giàu truyền thống cách mạng, song cũng là vùng quê mang nặng những phong tục, tập quán theo giáo lý Nho giáo “trọng nam khinh nữ”, “tam tòng tứ đức”… Vì vậy, tiếp thu những tư tưởng tiến bộ của nhân loại “Tự do, Bình đẳng, Bác ái” và quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin.

Ngay sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo chính phủ tiến hành thực hiện chủ trương “nam nữ bình đẳng” bằng việc xây dựng Hiến pháp 1946 quy định rõ: Đàn bà ngang quyền với đàn ông về mọi phương diện.

Trong bài đăng trên báo Nhân Dân, số 3199, ra ngày 28/12/1962, với bút danh TL, Người nhấn mạnh những quy định về bình đẳng nam, nữ trong Hiến pháp và pháp luật Việt Nam, Người viết: “Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa của chúng ta, phụ nữ đã được giải phóng. Hiến pháp đã quy định rõ quyền bình đẳng của phụ nữ. Luật hôn nhân và gia đình đã công bố rõ ràng. Xin trích mấy điều sau đây:

Điều 3 - Cấm: tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, yêu sách của cải trong việc cưới hỏi.

Điều 18 - Cha mẹ không được hành hạ con cái, không được đối xử tàn tệ với con dâu.

Điều 12 - Trong gia đình vợ chồng bình đẳng về mọi mặt.

Điều 13 - Vợ chồng có nghĩa vụ thương yêu, quý trọng nhau, giúp đỡ nhau tiến bộ... xây dựng gia đình hòa thuận, hạnh phúc”[2].

Bác Hồ với phụ nữ dân tộc thiểu số (Ảnh tư liệu)

Thứ hai, phụ nữ có vai trò rất to lớn trong lịch sử dựng nước và giữ nước

Người nhấn mạnh đặc biệt vai trò này trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong bài thơ viết về phụ nữ đăng trên báo Việt Nam độc lập, số 104 ngày 01/9/1941, Người viết:

“Việt Nam phụ nữ đời đời

Nhiều người vì nước, vì nòi hy sinh.

[…]

Mấy năm cách mệnh khẩn trương,

Chị em phụ nữ thường thường tham gia.

Mấy phen tranh đấu xông pha,

Lòng vàng gan sắt nào đà kém ai?”[3].

Khẳng định vai trò quan trọng của phụ nữ trong bài viết “Chuyện phụ nữ” đăng trên báo Cứu quốc, số 1865, ra ngày 20/7/1951, Người viết “ Phụ nữ là 5 phần 10 của loài người. Vai trò phụ nữ rất quan trọng”[4], Người còn nhấn mạnh: “Nói phụ nữ là nói phân nửa xã hội. Nếu không giải phóng phụ nữ thì không giải phóng một nửa loài người. Nếu không giải phóng phụ nữ là xây dựng chủ nghĩa xã hội chỉ một nửa”[5].

Theo Hồ Chí Minh, vai trò của phụ nữ thể hiện trên tất cả các phương diện chính trị, quân sự kinh tế, xã hội… Trước hết, phụ nữ giữ vai trò chủ nhân của đất nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng vai trò to lớn của phụ nữ là chủ nhân của đất nước “Mỗi một người và tất cả phụ nữ phải hăng hái nhận lấy trách nhiệm của người làm chủ đất nước, tức là phải ra sức thi đua tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm để xây dựng nước nhà, xây dựng chủ nghĩa xã hội”[6].

Phụ nữ Việt Nam dưới chế độ mới đã tích cực tham gia mọi hoạt động chính trị, quân sự, kinh tế xã hội đất nước. Trong bài nói tại Đại hội liên hoan phụ nữ “Năm tốt” đăng trên báo Nhân Dân, số 3685, ra ngày 01/5/1964, Người nói: “Dưới sự lãnh đạo của Đảng, phụ nữ ta đã góp phần khá lớn làm cho cách mạng thành công, kháng chiến thắng lợi vẻ vang. […] ở Quốc hội khóa II, trong 362 đại biểu miền Bắc thì có 49 đại biểu phụ nữ. Trong cuộc tổng tuyển cử Quốc hội khóa III, có 447 người được giới thiệu ra ứng cử thì 85 người là phụ nữ. Kết quả đầu tiên ở Hà Nội, 36 vị được bầu vào Quốc hội thì có 5 đại biểu phụ nữ.

Trong hàng ngũ vẻ vang những anh hùng quân đội, anh hùng lao động, chiến sĩ thi đua và lao động tiên tiến đều có phụ nữ.

Phụ nữ ta tham gia ngày càng đông và càng đắc lực trong các ngành kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội”[7].

Tiếp đó, vai trò của phụ nữ còn được Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh ở thiên chức làm vợ, làm mẹ, trụ cột gắn kết trong gia đình và xã hội, trong phong trào “Năm tốt” thì vai trò xây dựng gia đình, nuôi dạy con cái là trách nhiệm quan trọng của người phụ nữ nhất là trong kháng chiến để người chồng, người cha yên tâm lên đường chiến đấu bảo vệ quê hương, đất nước. Người nói: Điều thứ năm trong phong trào "Năm tốt" là "xây dựng gia đình, nuôi dạy con cái tốt"[8].

Có thể nói rằng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm, đánh giá cao vai trò của người phụ nữ nói chung và phụ nữ Việt Nam nói riêng, chỉ với sự khẳng định với những lời ngắn gọn, súc tích trong bài phát biểu tại Lễ kỷ niệm lần thứ 20 của ngày thành lập Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam “từ xưa đến nay, từ Nam đến Bắc, từ trẻ đến già, phụ nữ Việt Nam ta thật là anh hùng”[9].

Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Chính phủ với đại biểu dự Đại hội Phụ nữ toàn quốc lần thứ III, tháng 3/1961 (Ảnh tư liệu)

Thứ ba, Đảng, chính quyền, hệ thống chính trị cần chung tay bảo đảm quyền bình đẳng của phụ nữ

Hồ Chí Minh quan niệm rằng, để bảo đảm quyền bình đẳng của phụ nữ, cần có sự vào cuộc của Đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị, cùng với sự phấn đấu của phụ nữ.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, bảo vệ quyền của phụ nữ là chủ trương nhất quán của Đảng và sự thể chế hóa thành các quy định pháp luật, Người viết “Ngay từ khi mới thành lập, Đảng ta đã nêu rõ chính sách nam nữ bình đẳng. Hiến pháp ta đã xác định chính sách đó. Trong mọi việc, Đảng và Chính phủ ta luôn luôn quan tâm giúp đỡ phụ nữ. Vậy chị em phụ nữ ta phải nhận rõ địa vị làm người chủ và nhiệm vụ người làm chủ nước nhà; phải có quyết tâm mới, đạo đức mới, tác phong mới để làm trọn nghĩa vụ mới của mình là góp phần xứng đáng vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà”[10].

Đồng thời, theo Người, không chỉ Đảng, Nhà nước mà tất cả các tổ chức chính trị, xã hội từ Trung ương đến địa phương đều phải vào cuộc bảo vệ quyền phụ nữ, mà bản thân phụ nữ phải tự mình đấu tranh bảo vệ các quyền đó. Người viết “Từ nay, đảng bộ, chính quyền và đoàn thể quần chúng (trước hết là đoàn thể phụ nữ và thanh niên) cần phải ra sức tuyên truyền Luật hôn nhân và gia đình sâu rộng hơn nữa và phải chấp hành thật nghiêm chỉnh. Những thói dã man đánh vợ và ép con cần phải chấm dứt. Lợi quyền của phụ nữ cần được thật sự bảo đảm. Bản thân phụ nữ thì phải đấu tranh tự cường tự lập để giữ lấy lợi quyền của mình”[11].

Có thể khẳng định, với những lời văn, câu nói rất ngắn gọn, súc tích đã toát lên những quan điểm sâu sắc của Hồ Chí Minh về quyền và vai trò cũng như trách nhiệm của Đảng và Nhà nước đối với sự tiến bộ và phát huy vai trò của phụ nữ.

Những tư tưởng đó đã trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình đấu tranh, xây dựng vì sự tiến bộ của phụ nữ. Để vai trò và quyền của phụ nữ tiếp tục được bảo vệ và phát huy, Đảng và Nhà nước cần tiếp tục quán triệt sâu sắc và vận dụng những quan điểm, tư tưởng đó trong bối cảnh mới hiện nay.