Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập sâu rộng hiện nay, lĩnh vực văn hóa nghệ thuật đang đối mặt với nhiều thách thức, nổi bật là sự xâm nhập của các trào lưu phi chính thống, các quan điểm lệch lạc, phản động và hiện tượng thương mại hóa sáng tác nghệ thuật. Lĩnh vực mỹ thuật – với tư cách là một bộ phận cấu thành quan trọng của văn hóa nghệ thuật – đang chịu tác động trực tiếp từ các xu hướng trên, dẫn đến những biến động trong tư duy thẩm mỹ, định hướng sáng tạo và cảm thụ nghệ thuật.
Thực hành dự án sơn mài trên cốt vỏ trứng tìm hiểu mỹ thuật cổ. Ảnh minh họa do tác giả cung cấp.
Đảng Cộng sản Việt Nam luôn khẳng định vai trò của văn hóa với tư cách là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội. Trong đó, nền tảng tư tưởng của Đảng – chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh – đóng vai trò kim chỉ nam định hướng toàn bộ quá trình phát triển văn hóa nghệ thuật. Do đó, việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật nói chung và mỹ thuật nói riêng không chỉ là một nhiệm vụ cấp bách mang tính thời sự, mà còn là chiến lược lâu dài, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong kỷ nguyên hội nhập và phát triển.
Văn hóa nghệ thuật không đơn thuần phản ánh hiện thực xã hội mà còn là công cụ định hướng tư tưởng, hình thành nhân sinh quan cách mạng và truyền cảm hứng hành động đến quần chúng. Các loại hình nghệ thuật như văn học, âm nhạc, sân khấu, điện ảnh và đặc biệt là mỹ thuật đã thực sự trở thành những “chiến sĩ xung kích trên mặt trận tư tưởng”, góp phần giữ gìn bản sắc dân tộc và lan tỏa lý tưởng cách mạng trong nhân dân. Trong hệ thống các loại hình nghệ thuật ấy, mỹ thuật giữ một vị trí đặc biệt bởi khả năng truyền đạt trực tiếp thông qua ngôn ngữ hình ảnh – một hình thức tác động mạnh mẽ đến thị giác, cảm xúc và nhận thức của công chúng. Từ tranh cổ động, chân dung lãnh tụ, tranh đề tài chiến tranh cách mạng cho tới các tượng đài, phù điêu lịch sử – mỹ thuật đã trở thành phương tiện trực quan sinh động để lan tỏa tư tưởng cách mạng, giáo dục truyền thống, khơi dậy tinh thần yêu nước và ý chí dân tộc.
Thực hiện bài nghiên cứu tác phẩm kinh điển. Ảnh minh họa do tác giả cung cấp.
Mỹ thuật cách mạng Việt Nam đã chứng minh sức mạnh tư tưởng sâu sắc qua các giai đoạn lịch sử. Các thế hệ họa sĩ như Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Sáng, Huỳnh Văn Gấm, Lương Xuân Nhị… không chỉ là những nghệ sĩ tài năng mà còn là những chiến sĩ kiên trung trên mặt trận tư tưởng – văn hóa. Các tác phẩm của họ phản ánh tinh thần yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng, đồng thời là nguồn cổ vũ to lớn cho toàn dân trong các cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc. Có thể thấy vai trò của mỹ thuật không chỉ nằm ở giá trị thẩm mỹ hay biểu đạt cảm xúc cá nhân, mà còn là công cụ quan trọng trong việc gìn giữ, lan tỏa và củng cố nền tảng tư tưởng của Đảng trong lòng nhân dân.
Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, lĩnh vực văn hóa nghệ thuật nói chung và mỹ thuật nói riêng cũng phải đối mặt với những thách thức không nhỏ. Những thách thức ấy không chỉ đòi hỏi sự thích nghi sáng tạo, mà còn đặt ra yêu cầu cấp bách về giữ gìn bản sắc dân tộc và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trước các biểu hiện sai lệch, lệch chuẩn và phản văn hóa.
Trước hết là tác động của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Toàn cầu hóa tạo điều kiện thuận lợi cho sự giao lưu, tiếp biến văn hóa giữa các quốc gia, mở rộng biên độ sáng tạo cho nghệ sĩ. Nhưng song hành với cơ hội là không ít nguy cơ: quá trình tiếp nhận thiếu chọn lọc một số xu hướng nghệ thuật ngoại lai đã dẫn tới hiện tượng lệch chuẩn thẩm mỹ, xa rời giá trị truyền thống và bản sắc dân tộc. Đặc biệt, một bộ phận nghệ sĩ trẻ có xu hướng chạy theo thị hiếu thị trường, đề cao giá trị thương mại hơn là giá trị tư tưởng – nghệ thuật, từ đó làm phai nhạt lý tưởng cách mạng trong sáng tác.
Vẽ hình hoạ nghiên cứu ngoài trời. Ảnh minh họa do tác giả cung cấp.
Đi cùng với đó là hiện tượng “phi chính trị hóa” trong sáng tác nghệ thuật. Một số khuynh hướng nghệ thuật đương đại có biểu hiện tuyệt đối hóa “cái tôi cá nhân”, đề cao chủ nghĩa vị kỷ hoặc thẩm mỹ cực đoan, xem nhẹ vai trò của lý tưởng cách mạng trong sáng tạo. Trong mỹ thuật, không ít tác phẩm mô phỏng rập khuôn các trào lưu phương Tây hiện đại, sử dụng biểu tượng phản cảm, thiếu nền tảng tư tưởng tích cực, khiến sức lan tỏa văn hóa giảm sút và các giá trị truyền thống dần mờ nhạt. Xu hướng “phi truyền thống hóa” này, nếu không được định hướng đúng đắn, có nguy cơ làm xói mòn tính định hướng tư tưởng trong mỹ thuật đương đại.
Đáng lo ngại hơn là sự suy giảm nhận thức về nền tảng tư tưởng trong giới nghệ sĩ và sinh viên nghệ thuật. Tại nhiều cơ sở đào tạo, việc giảng dạy lý luận chính trị còn mang tính hình thức, chưa thực sự tạo được chiều sâu nhận thức và chuyển hóa thành động lực nội tại cho sáng tác. Một bộ phận sinh viên nghệ thuật có biểu hiện thờ ơ với vấn đề chính trị – xã hội, xem nhẹ vai trò tư tưởng trong nghệ thuật, thiếu sự gắn kết giữa lý luận và thực hành. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục tư tưởng trong đào tạo mỹ thuật hiện nay.
Để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh mỹ thuật hiện nay, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp vừa mang tính chiến lược, vừa mang tính thực tiễn. Các giải pháp này không chỉ củng cố nhận thức chính trị – tư tưởng trong giới nghệ sĩ, giảng viên, sinh viên mà còn hướng tới việc tạo dựng môi trường nghệ thuật lành mạnh, định hướng sáng tạo theo lý tưởng cách mạng và giá trị văn hóa dân tộc.
Trước hết, phải kiên định và vận dụng chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong hoạt động mỹ thuật. Đây là cơ sở lý luận vững chắc để định hướng sáng tạo, khẳng định vai trò xã hội của nghệ sĩ trong việc lan tỏa giá trị chân – thiện – mỹ mang nội dung cách mạng, nhân văn, tiến bộ. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi nhiều giá trị truyền thống bị thách thức bởi làn sóng văn hóa ngoại nhập, việc vận dụng đúng đắn nền tảng tư tưởng của Đảng trở thành yếu tố sống còn để giữ gìn bản sắc dân tộc, củng cố niềm tin xã hội và phản bác hiệu quả quan điểm sai trái trên mặt trận tư tưởng – văn hóa.
Giờ học thực hành làm vóc sơn mài. Ảnh minh họa do tác giả cung cấp.
Song song với đó, cần phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống trong mỹ thuật hiện đại. Mỹ thuật truyền thống Việt Nam – từ sơn mài, tranh dân gian đến điêu khắc đình làng, gốm mỹ nghệ – là kho tàng văn hóa gắn liền bản sắc dân tộc. Kế thừa và phát huy tinh thần ấy trên nền tảng tư tưởng cách mạng sẽ tạo nên sự cộng hưởng mạnh mẽ giữa giá trị thẩm mỹ và giá trị tư tưởng.
Một nhiệm vụ quan trọng khác là tạo dựng phong trào nghệ thuật gắn với lý tưởng cách mạng. Phong trào mỹ thuật cách mạng từng phát triển mạnh mẽ trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, trở thành minh chứng sinh động cho mối quan hệ hữu cơ giữa nghệ thuật và lý tưởng chính trị. Ngày nay, việc kế thừa và làm mới tinh thần ấy không chỉ có ý nghĩa nghệ thuật mà còn mang tính chiến lược trong giáo dục tư tưởng và củng cố niềm tin xã hội.
Đồng thời, trong thời đại công nghệ số, cần đặc biệt nâng cao năng lực nhận diện và phản bác các quan điểm sai trái trong nghệ thuật. Không ít tác phẩm dưới lớp vỏ sáng tạo lại chứa thông điệp phản văn hóa, phủ nhận truyền thống hoặc mang tính chống đối. Vì thế, việc bồi dưỡng cho nghệ sĩ, giảng viên, sinh viên khả năng phân tích, phản biện, chống lại các biểu hiện lệch chuẩn không chỉ là yêu cầu nhận thức mà còn là phẩm chất nghề nghiệp và trách nhiệm công dân.
Cuối cùng, các cơ sở đào tạo nghệ thuật, đặc biệt là Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, cần đổi mới giáo dục chính trị – tư tưởng. Nội dung và phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối văn hóa nghệ thuật của Đảng cần được gắn kết chặt chẽ với chuyên môn sáng tạo. Song song đó, tổ chức triển lãm, hội thảo, tọa đàm về mỹ thuật cách mạng, nghệ thuật vì cộng đồng sẽ tạo môi trường thực hành hài hòa, nhân văn, cách mạng và khai phóng.
Đi bảo tàng, nghiên cứu tác phẩm cách mạng kinh điển. Ảnh minh họa do tác giả cung cấp.
Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong văn hóa nghệ thuật nói chung và mỹ thuật nói riêng vì thế không chỉ là nhiệm vụ chiến lược, mà còn là yêu cầu cấp thiết trong kỷ nguyên toàn cầu hóa và đa dạng trào lưu đương đại. Kiên định nền tảng tư tưởng không đồng nghĩa với hạn chế sáng tạo, mà chính là xây dựng hệ giá trị vững chắc, để từ đó nghệ thuật vừa mang bản lĩnh tư tưởng, vừa lan tỏa giá trị nhân văn, trong sự thống nhất giữa lý tưởng cách mạng và giá trị thẩm mỹ, giữa truyền thống và hiện đại, giữa dân tộc và hội nhập.
