1. AI đang thay đổi cách chúng ta sống và làm việc, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều tác động tiêu cực Các quốc gia phát triển như Mỹ đã nhận ra điều này. Tháng 8/2023, Tổng thống Joe Biden đã thảo luận với các công ty công nghệ hàng đầu về nguy cơ lan truyền thông tin sai lệch từ AI tự tạo nội dung. Để ứng phó, Mỹ đã ban hành sắc lệnh thiết lập tiêu chuẩn an toàn, bảo mật và bảo vệ quyền riêng tư cho AI, đồng thời lo ngại về ứng dụng AI trong quốc phòng. Tháng 11/2023, Mỹ công bố Tuyên bố chính trị về sử dụng AI có trách nhiệm trong quân sự, được 51 quốc gia tán thành, nhằm thiết lập các quy tắc chung. Vấn đề tư cách pháp nhân của AI đang được tranh luận. Một số ý kiến cho rằng cần trao quyền công dân cho AI, như trường hợp robot Sophia được cấp quyền công dân ở Arab Saudi năm 2017.
Nhận diện khuôn mặt bằng AI. Ảnh: internet
Tại Việt Nam, chúng ta đang phải đối mặt với làn sóng tội phạm sử dụng công nghệ AI. Điển hình là Deepfake, được dùng để giả mạo cơ quan chức năng hoặc người thân nhằm lừa đảo. Khả năng thu thập, xử lý dữ liệu lớn của AI giúp các đối tượng xấu tạo ra chiêu trò tinh vi. Thống kê của Cục An toàn thông tin cho thấy, trong 11 tháng đầu năm 2023, hơn 91% cảnh báo lừa đảo tại Việt Nam liên quan đến lĩnh vực ngân hàng - tài chính. Báo cáo của GASA và Chống lừa đảo Việt Nam chỉ ra rằng, 71% vụ lừa đảo xảy ra trên Facebook và Gmail.
Đối với công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, AI đặt ra nhiều nguy cơ và thách thức đáng lo ngại.
Trước hết, đó là nguy cơ thế hệ trẻ lệ thuộc vào AI. Thế hệ trẻ là đối tượng sử dụng chính của AI và cũng đối mặt nhiều nhất với nguy cơ lệ thuộc thông tin. Họ có thể tìm hiểu mọi thứ qua AI, nhưng nếu AI tổng hợp từ các nguồn không đáng tin cậy hoặc trang mạng phản động, chống phá, thông tin sẽ bị sai lệch. Các đối tượng xấu có thể cố tình gài câu hỏi để AI đưa ra câu trả lời sai lệch, nhằm tấn công vào nền tảng tư tưởng của Đảng. Chẳng hạn, các câu hỏi như "Không thể tồn tại nền kinh tế thị trường mà lại định hướng xã hội chủ nghĩa phải không?" có thể được đặt ra với ý đồ xuyên tạc. Việc giới trẻ không kiểm chứng thông tin, đặc biệt là về các vấn đề cốt lõi của Đảng, sẽ rất nguy hại. UNICEF cũng cảnh báo về nguy cơ giới trẻ bị thao túng thông tin bởi AI, với chỉ 2% trẻ em và thanh thiếu niên Anh có khả năng phân biệt tin thật và tin giả.
Các thuật toán AI trên mạng xã hội thường cá nhân hóa nội dung, tạo ra "buồng vọng âm" (echo chamber), nơi người dùng chỉ tiếp xúc với quan điểm đồng thuận. Điều này là thách thức lớn khi các thế lực thù địch lợi dụng để lan truyền thông tin sai lệch, khuếch đại quan điểm cực đoan và kích động xung đột xã hội. "Buồng vọng âm" củng cố định kiến và quan điểm sai lệch, khiến người dùng tự tin vào những thông tin không chính xác, đi ngược lại đường lối của Đảng, Nhà nước. AI, đặc biệt là Deepfake, có thể tạo ra video, hình ảnh, bài viết giả mạo, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhận thức của người dân về chủ trương, đường lối của Đảng. Các thế lực thù địch dễ dàng lợi dụng AI để tạo ra sản phẩm tinh thần sai trái, phản động, gây hiệu ứng xấu trong dư luận. Nguy cơ này đặt ra thách thức lớn cho lực lượng chức năng trong quản lý và ngăn chặn.
Nhiều quốc gia lo ngại về việc mất kiểm soát AI do khả năng tự học và cải tiến của nó, cùng nguy cơ bị lạm dụng bởi các tổ chức xấu. Tốc độ phát triển nhanh chóng của AI đang vượt xa khả năng lập pháp của nhiều chính phủ, tạo lỗ hổng pháp lý. Đối với Việt Nam, việc chưa có văn bản pháp luật cụ thể về AI và khó khăn trong kiểm soát các công ty công nghệ nước ngoài càng làm tăng nguy cơ này. Điều này có thể dẫn đến việc chính phủ phụ thuộc vào các công ty công nghệ trong việc quản lý AI, làm suy yếu khả năng tự chủ và kiểm soát.
2. Để ứng phó hiệu quả với những nguy cơ từ AI, Việt Nam cần chủ động và tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế về AI, thúc đẩy việc sử dụng AI có trách nhiệm. Điều này giúp chúng ta nắm bắt xu hướng công nghệ, học hỏi kinh nghiệm, và đóng góp vào xây dựng quy chuẩn quốc tế về AI an toàn, minh bạch.
Bảo đảm sự phát triển và ứng dụng AI có trách nhiệm. Cần xây dựng các thiết chế mạnh mẽ và tăng cường quản lý nhà nước đối với các công ty công nghệ, đặc biệt là công ty nước ngoài. Ban hành luật về AI và sửa đổi kịp thời các văn bản pháp luật hiện hành, quy định rõ ràng trách nhiệm, chế tài của các công ty công nghệ. Điều này đảm bảo AI được kiểm soát chặt chẽ, khuyến khích thông tin tích cực, phù hợp với đường lối của Đảng, Nhà nước.
Tăng cường tuyên truyền giáo dục và nâng cao nhận thức về AI. Phổ biến kiến thức về AI giúp người dùng hiểu rõ công nghệ, tránh "buồng vọng âm" và thông tin sai lệch. Các chương trình giáo dục cần tập trung giải thích cách hoạt động của thuật toán AI, nguy cơ từ thông tin cá nhân hóa quá mức, và cách nhận diện thông tin giả mạo liên quan đến chủ trương, chính sách của Đảng. Khuyến khích người dùng tiếp cận nguồn thông tin đa dạng, đáng tin cậy và phát triển kỹ năng tư duy phản biện.
Khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp, startup AI trong nước, từ đó thúc đẩy sự tự chủ về AI trong nước sẽ giúp giảm lệ thuộc vào các công ty công nghệ nước ngoài, tăng cường sức mạnh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trên không gian mạng. Chính phủ có thể cung cấp ưu đãi về thuế, tài chính, hỗ trợ kỹ thuật, và đầu tư vào hạ tầng công nghệ để khuyến khích nghiên cứu và triển khai AI. Cần có cơ chế giám sát và kiểm tra chặt chẽ đối với các công ty công nghệ, tổ chức, cá nhân sử dụng sản phẩm AI, đảm bảo công nghệ này không ảnh hưởng tiêu cực đến nền tảng tư tưởng của Đảng và xã hội. Thiết kế các cơ chế kiểm tra để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý dữ liệu, ngăn chặn việc lạm dụng thông tin để lan truyền tin sai lệch.
Trí tuệ nhân tạo (AI) mang đến cả cơ hội và thách thức. Để phát huy tối đa lợi ích và giảm thiểu rủi ro, cần có một cách tiếp cận toàn diện, kết hợp giữa xây dựng chính sách, tăng cường giáo dục, thúc đẩy hợp tác quốc tế và kiểm soát chặt chẽ. Điều này sẽ giúp Việt Nam không chỉ tận dụng được tiềm năng của AI để phát triển đất nước, mà còn bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng trong kỷ nguyên số./.
