Nhiều hình thái bất thường, trái quy luật
- Đầu tiên, xin ông cho biết nhận định về xu thế khí tượng thủy văn trong các tháng cuối năm 2025? Những loại hình thiên tai nào cần đặc biệt lưu ý?
- Trong các tháng cuối năm 2025, dự báo thời tiết - thủy văn sẽ có nhiều diễn biến phức tạp. Trước tiên với ENSO (hiện tượng chỉ cả El Nino và La Nina, liên quan với dao động của khí áp giữa hai bờ phía Đông Thái Bình Dương-Đông Ấn Độ Dương) vẫn duy trì trạng thái trung tính nhưng nghiêng hơn về pha La Nina hoặc sẽ có một đoạn La Nina ngắn, không mạnh.
Với xu thế khí tượng trên, bão hoặc áp thấp nhiệt đới vẫn còn hoạt động và tiếp tục ảnh hưởng đến nước ta Dự báo từ nay đến cuối năm 2025 vẫn còn khoảng từ 3-5 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, trong đó khoảng từ 2-3 cơn có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta.
Theo quy luật khí hậu, tháng 10-11 và nửa đầu tháng 12, bão thường ảnh hưởng nhiều nhất đến khu vực Trung Bộ. Tuy nhiên, dưới tác động của biến đổi khí hậu, diễn biến thiên tai ngày càng bất thường, không loại trừ khả năng khu vực Bắc Bộ vẫn có thể chịu ảnh hưởng bão trong giai đoạn cuối mùa.
Vì vậy, cả Trung Bộ và Bắc Bộ đều cần đặc biệt đề phòng trong thời gian tới. Đặc biệt ở khu vực Trung Bộ, vùng từ tỉnh Quảng Trị trở vào đến tỉnh Lâm Đồng, bão hoặc áp thấp nhiệt đới có khả năng tương tác với không khí lạnh đầu mùa gây mưa lớn ở miền trung, kèm theo mưa lớn gây lũ, lũ quét và sạt lở đất ở vùng núi.
Với không khí lạnh, hiện tượng thời tiết này cũng đã bắt đầu ảnh hưởng. Từ khoảng tháng 10/2025 sẽ có những đợt không khí lạnh bắt đầu ảnh hưởng. Từ tháng 11 trở đi, không khí lạnh có thể gia tăng cường độ. Cuối năm, không khí lạnh hoạt động mạnh hơn, nguy cơ rét đậm, rét hại và sương muối, băng giá ở vùng núi cao.
Vì vậy, người dân cần đặc biệt lưu ý các hiện tượng bão, mưa lớn, lũ quét, sạt lở, ngập úng đô thị và rét hại để chủ động phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại.
Bài toán khó với công tác dự báo
- Trong thời gian qua, chúng ta đã tập trung nhiều nguồn lực để dự báo, cảnh báo sớm thiên tai, song thiên tai mỗi năm vẫn gây nhiều thiệt hại về người và của. Theo ông, trong công tác phòng, chống thiên tai hiện nay còn thiếu hụt, hạn chế gì?
- Trong những năm qua, chúng ta đã có nhiều tiến bộ trong công tác dự báo, cảnh báo sớm, nhưng thực tế vẫn còn một số hạn chế, nhất là với những loại hình thiên tai có tính biến động cao.
Thí dụ như dự báo cường độ bão, chúng ta đã nâng cao được chất lượng dự báo về đường đi. Tuy nhiên, dự báo về cường độ bão vẫn là một bài toán khó giải với tất cả các nhà khoa học khí tượng trên thế giới, nhất là dự báo cường độ bão trước 3-5 ngày. Hay đối với những loại hình thiên tai có quy mô nhỏ (như dông, lốc, sét, lũ quét và trượt lở đất) mới chỉ cảnh báo được trước từ 1-6 giờ; hoặc với hiện tượng mưa lớn cục bộ cũng là một hiện tượng khó trong dự báo.
Ngoài ra, việc truyền tải thông tin dự báo, cảnh báo đến người dân ở vùng sâu, vùng xa cũng còn hạn chế. Nhất là khi thiên tai, bão lũ lớn có thể gây mất điện, mất sóng liên lạc. Trong khi cơ sở hạ tầng phòng, chống thiên tai một số nơi còn yếu, thiếu nguồn lực để đầu tư đồng bộ; còn trường hợp chủ quan trong ứng phó thiên tai.
- Từ thực tế nêu trên, thời gian qua, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã đề xuất các giải pháp gì để góp phần phòng chống chuyên nghiệp và thích ứng an toàn hơn, qua đó góp phần giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai?
- Chúng tôi đề xuất, cần tiếp tục hiện đại hóa công nghệ quan trắc, đan dày số điểm quan trắc, tiếp tục phát triển mô hình dự báo, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào nghiệp vụ, nâng cao năng lực phân tích để đưa ra bản tin sát hơn với thực tiễn, đặc biệt đối với các hiện tượng cực đoan.
Cùng với đó, tăng cường hệ thống truyền tin đa dạng, bảo đảm cảnh báo được truyền đạt nhanh chóng, dễ hiểu, đến tận người dân ở những khu vực dễ bị tổn thương.
Đồng thời, cần đẩy mạnh phối hợp giữa cơ quan khí tượng thủy văn với chính quyền địa phương, các lực lượng ứng phó và truyền thông nhằm kịp thời chuyển hóa thông tin dự báo thành hành động cụ thể. Chú trọng đào tạo, nâng cao kỹ năng ứng phó cho cộng đồng và đưa kiến thức phòng, chống thiên tai vào các chương trình giáo dục. Với những giải pháp đồng bộ này, công tác phòng, chống thiên tai sẽ từng bước chuyên nghiệp hơn, giúp cộng đồng thích ứng an toàn và giảm nhẹ thiệt hại.
Quản lý rủi ro dựa vào cộng đồng
- Trong bối cảnh hiện nay, theo ông, đâu là giải pháp căn cơ và hiệu quả nhất để ứng phó với biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan?
- Giải pháp căn cơ và cũng là cấp bách nhất hiện nay là cần phải nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm kết hợp với tăng cường khả năng thích ứng của cộng đồng. Trong đó, cần hiện đại hóa công nghệ quan trắc, tăng cường mật độ trạm, tăng cường các quan trắc trên đại dương (bổ sung Radar trên biển, tăng thám sát khí quyển). Từ đó, chúng ta có thể đồng bộ hóa dữ liệu và phát triển mô hình dự báo để theo dõi sát diễn biến bất thường, đồng thời xây dựng hệ thống truyền tải thông tin nhanh, dễ hiểu đến người dân.
Cùng đó, cần đầu tư hạ tầng phòng, chống thiên tai bền vững, quy hoạch phát triển gắn với thích ứng, biến đổi khí hậu, và nâng cao ý thức, kỹ năng ứng phó của toàn xã hội.
- Trong thời gian tới, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia sẽ triển khai những chương trình, hoạt động nghiệp vụ về công nghệ, cách thức dự báo, cảnh báo sớm, cũng như khuyến nghị gì để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng?
- Trong thời gian tới, Trung tâm sẽ tập trung triển khai kế hoạch đổi mới toàn diện nhằm nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo và phục vụ hiệu quả công tác phòng, chống thiên tai và phát triển bền vững.
Trọng tâm của kế hoạch là tiếp tục thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Cơ quan khí tượng thủy văn đã xác định bài toán lớn về khoa học công nghệ của ngành là: “Làm chủ công nghệ trí tuệ nhân tạo trong dự báo khí tượng thủy văn, xây dựng hệ thống AI toàn diện cho dự báo khí tượng, thủy văn đa quy mô với độ chính xác cao và tự động hóa các nghiệp vụ dự báo”.
Chúng tôi sẽ ưu tiên ứng dụng các công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT) vào toàn bộ quy trình nghiệp vụ khí tượng thủy văn, từ quan trắc, thu nhận và xử lý dữ liệu, đến phân tích, dự báo, truyền tin.
Việc làm chủ các công nghệ trên không chỉ góp phần nâng cao độ chính xác và tính tự động hóa trong công tác chuyên môn, mà còn mở ra hướng phát triển một hệ thống dự báo thông minh, đa quy mô, đáp ứng tốt yêu cầu phục vụ người dân, chính quyền và các ngành kinh tế trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
Bên cạnh đó, chúng tôi cũng khuyến nghị các địa phương đẩy mạnh quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng thông qua việc xây dựng mạng lưới thông tin hai chiều giữa cơ quan dự báo và cơ sở, tổ chức tập huấn, diễn tập để người dân chủ động hơn trong ứng phó. Theo tôi, chỉ khi kết hợp chặt chẽ giữa dự báo chính xác, truyền thông hiệu quả và sự tham gia chủ động của cộng đồng thì mới nâng cao được hiệu quả phòng, chống và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai.
- Trân trọng cảm ơn ông!
