Du lịch sinh thái - cộng đồng: Cơ hội phát triển cho các xã miền núi tỉnh Thanh Hoá

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và yêu cầu phát triển bền vững ngày càng trở nên cấp thiết, du lịch sinh thái - cộng đồng là một mô hình phát triển hiệu quả, vừa tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế, vừa góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa. Với lợi thế về điều kiện tự nhiên, đa dạng sinh học và văn hóa đặc trưng, tỉnh Thanh Hóa đã bước đầu xây dựng và triển khai các chiến lược phát triển du lịch sinh thái - cộng đồng, đặc biệt tại các xã miền núi. Trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, du lịch sinh thái góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội; đồng thời bảo tồn văn hóa truyền thống và ổn định an ninh - quốc phòng tại các xã khu vực miền núi.

Trong bối cảnh phát triển bền vững đang trở thành nhiệm vụ tất yếu, chính quyền tỉnh Thanh Hóa đã xác định du lịch là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, đặc biệt chú trọng phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng và du lịch văn hóa - tâm linh. Đây là ba nhóm sản phẩm du lịch chủ lực đã được xác định rõ trong Chiến lược phát triển du lịch tỉnh Thanh Hóa đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 với quan điểm: Phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh với tỷ trọng của du lịch ngày càng cao trong cơ cấu GDP, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội, phấn đấu để Thanh Hóa sớm trở thành trọng điểm phát triển du lịch của cả nước[1]. Chính quyền tỉnh cũng đề ra mục tiêu phát triển du lịch theo hướng xanh - thông minh - bản sắc - hấp dẫn, trong đó du lịch cộng đồng và du lịch sinh thái là trọng tâm nhằm phát huy thế mạnh tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa đặc sắc, đặc biệt ở khu vực miền núi; tăng cường liên kết vùng và phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt là tại các xã nghèo và bảo tồn tài nguyên rừng, hệ sinh thái đặc hữu và di sản văn hóa phi vật thể.

Cùng với đó, các chính sách, chương trình hỗ trợ phát triển du lịch sinh thái - cộng đồng đã được chính quyền tỉnh Thanh Hóa ban hành bao gồm: hỗ trợ xây dựng hạ tầng du lịch (đường giao thông, cấp nước, viễn thông, khu nghỉ dưỡng...); đào tạo nguồn nhân lực; hỗ trợ vay vốn cho hộ dân phát triển mô hình homestay; khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào khu vực miền núi; tăng cường xúc tiến, quảng bá du lịch; đảm bảo an ninh trật tự; tăng cường liên kết phát triển các chương trình, tuyến điểm du lịch trên địa bàn và với các địa phương lân cận…

Nhờ những chính sách cụ thể, thiết thực và phù hợp với xu thế, du lịch sinh thái - cộng đồng tại tỉnh Thanh Hóa đã có những kết quả đáng ghi nhận, trở thành ngành đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xanh, bền vững, đồng thời góp phần xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội và bảo tồn văn hóa bản địa tại các xã khu vực miền núi, biên giới. Những năm gần đây, du lịch sinh thái - cộng đồng tại khu vực miền núi Thanh Hóa đã được chú trọng đầu tư, định hướng trở thành dòng sản phẩm có thế mạnh, góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế xanh. Tỉnh đã hình thành nhiều điểm đến hấp dẫn như: Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, bản Bút, làng Lúng, bản Mạ, bản Ngàm...

Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông hiện là một trong những mô hình phát triển du lịch sinh thái - cộng đồng tiêu biểu của tỉnh Thanh Hóa- nơi được ví như “Sa Pa xứ Thanh”. Vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng, thửa ruộng bậc thang trải dài, khí hậu mát mẻ quanh năm cùng sự thân thiện, hiếu khách của người dân bản địa khiến nơi đây trở thành điểm đến yêu thích của cả du khách trong nước và quốc tế. Tính đến năm 2024, khu vực này đã có 110 cơ sở kinh doanh du lịch đang hoạt động, trong đó nhiều cơ sở đạt chuẩn từ 3 đến 4 sao theo tiêu chí dịch vụ lưu trú của địa phương. Tổng lượng khách du lịch đến Pù Luông trong năm 2024 ước đạt 250.000 lượt, mang lại doanh thu khoảng 250 tỷ đồng[2] (tương đương 10 triệu USD). Chỉ tính riêng kỳ nghỉ lễ 30/4 - 1/5 năm 2025, khu du lịch Pù Luông đã đón khoảng 65.100 lượt khách, trong đó khách quốc tế chiếm 23%; doanh thu ước đạt 110 tỷ đồng[3]. Thông qua phát triển du lịch sinh thái - cộng đồng, kỹ năng nghề nghiệp của người dân địa phương, đặc biệt là ngoại ngữ, nghiệp vụ du lịch và kỹ năng quản lý kinh doanh nhỏ, đã được cải thiện rõ rệt. Quan trọng hơn, du lịch sinh thái - cộng đồng không chỉ giúp bảo vệ môi trường, cảnh quan, bảo tồn văn hóa truyền thống mà còn tạo ra nguồn thu nhập ổn định, góp phần quan trọng trong việc giảm nghèo bền vững. Tỷ lệ hộ nghèo tại khu vực Pù Luông đã giảm mạnh từ khoảng 50% (năm 2010) xuống còn 10-15% (năm 2024) là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của phát triển du lịch sinh thái - cộng đồng tại địa phương.

Ảnh: Du khách trải nghiệm văn hóa bản địa tại khu du lịch Bản Mạ, tỉnh Thanh Hóa (Nguồn: https://truyenhinhthanhhoa.com)

 Khu du lịch Bản Mạ nằm bên dòng sông Chu với cảnh quan thiên nhiên đẹp, nét văn hóa đặc trưng của người Thái và hệ thống hạ tầng được kết nối thuận lợi với khu di tích đền Cửa Đạt, lòng hồ thủy điện Cửa Đạt và nhiều sản phẩm OCOP hấp dẫn, khu du lịch bản Mạ tại tỉnh Thanh Hóa ngày càng thu hút đông du khách. Trước đây, người dân tại Bản Mạ chỉ sản xuất nông nghiệp thuần túy. Những năm qua, chính quyền địa phương đã đầu tư phát triển Bản Mạ thành một điểm du lịch cộng đồng. Từ đây, nhiều hộ dân đã mạnh dạn đầu tư, sửa chữa cơ sở vật chất, chỉnh trang nhà sàn, vườn cây, giữ gìn cảnh quan môi trường và bảo tồn văn hóa truyền thống để phát triển các sản phẩm du lịch phục vụ du khách tham quan, nghỉ dưỡng. Bên cạnh đó, người dân bản Mạ còn chủ động tổ chức các sự kiện văn hóa - thể thao truyền thống như đua thuyền rồng, tung còn, bắn nỏ… góp phần tăng cường trải nghiệm văn hóa cho du khách, đồng thời bảo tồn di sản văn hóa của cộng đồng dân tộc thiểu số trên địa bàn. Từ một bản nghèo khó, tách biệt với bên ngoài bởi dòng sông Chu, không đường, không điện, thì nay, đời sống của người dân Bản Mạ đã đã được cải thiện nhiều thông qua chính sách phát triển du lịch sinh thái - cộng đồng.

Một trong những bước đi chiến lược nổi bật trong việc khai thác thế mạnh về địa hình và cảnh quan tự nhiên của khu vực miền núi phía Tây tỉnh Thanh Hóa là việc triển khai hệ thống 12 tuyến trekking - mạo hiểm đường dài khám phá thiên nhiên, được thiết kế theo hướng chuyên sâu, mang tính thử thách và có giá trị trải nghiệm cao. Các tuyến này chủ yếu đi qua các khu vực núi cao và vùng rừng nguyên sinh như Pù Luông, Pu Hú, Pu Giồ... Sự kết hợp giữa hoạt động thể chất, khám phá thiên nhiên và trải nghiệm văn hóa bản địa tạo nên sức hút đặc biệt, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách ưa chuộng du lịch chuyên đề; tạo nên sức hút cho du lịch xứ Thanh.

Những kết quả đạt được trong phát triển du lịch sinh thái - cộng đồng tại Thanh Hóa trong thời gian qua cho thấy đây là một hướng đi phù hợp, có hiệu quả rõ rệt về kinh tế - xã hội và môi trường. Thông qua việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững, triển khai chính sách hỗ trợ toàn diện và phát huy tối đa vai trò của cộng đồng, mô hình này đã và đang tạo ra nền tảng để phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội cho người dân; đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa bản địa và thích ứng với bối cảnh mới.

Dẫu còn nhiều thách thức như khả năng quản lý du lịch địa phương, áp lực môi trường, sự cạnh tranh trong khu vực, nhưng với những thành tựu bước đầu và cam kết chính trị mạnh mẽ từ chính quyền, du lịch sinh thái - cộng đồng tại Thanh Hóa được kỳ vọng sẽ tiếp tục đóng góp tích cực vào tiến trình phát triển bền vững của địa phương nói riêng và vùng Bắc Trung Bộ nói chung trong thời gian tới./.