Phát huy vai trò của phụ nữ Thái trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Ảnh:  Chị Vì Thị Oanh – Phó Giám đốc Hợp tác xã thổ cẩm và dịch vụ du lịch Chiềng Châu, xã Mai Hạ, tỉnh Phú Thọ

dệt thổ cẩm bên khung cửi truyền thống

        Phụ nữ dân tộc Thái đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc giữ gìn, truyền dạy và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Họ không chỉ là người “giữ hồn” văn hóa Thái giữa đại ngàn Tây Bắc, mà còn là chủ thể văn hóa, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, góp phần bảo tồn những giá trị đặc sắc của cộng đồng người Thái.

        Phụ nữ Thái – người giữ gìn ngôn ngữ, chữ viết và tri thức dân gian

        Ngôn ngữ là linh hồn của văn hóa. Phụ nữ Thái, đặc biệt là các bà, các mẹ trong gia đình, là người đầu tiên dạy con cháu tiếng nói, lời ru, câu hát dân ca, giúp thế hệ trẻ thấm nhuần ngôn ngữ mẹ đẻ. Nhiều phụ nữ lớn tuổi còn lưu giữ chữ Thái cổ, tham gia các lớp dạy chữ truyền thống cho thanh thiếu niên. Bà Lò Thị Mai Cương, bản Chậu Cọ, phường Chiềng Cơi, là một trong những người tiên phong trong việc bảo tồn và truyền dạy chữ Thái tại Sơn La. Với tấm lòng nhiệt huyết, bà đã mở các lớp học chữ Thái miễn phí hoặc tham gia giảng dạy ở các lớp do xã, phường trên địa bàn tổ chức, giúp nhiều thế hệ người dân biết đọc, viết chữ Thái và hiểu sâu sắc hơn về văn hóa dân tộc[1].

        Không chỉ thế, phụ nữ Thái còn là người lưu giữ kho tàng tri thức dân gian: những bài thuốc nam, cách trồng trọt, chăn nuôi, nghề dệt vải, đan lát, hay phong tục trong cưới hỏi, ma chay. Những tri thức ấy được truyền lại qua lời kể, qua thực hành trong đời sống hằng ngày.

        Phụ nữ Thái – Người giữ gìn trang phục và nghề thủ công truyền thống

        Phụ nữ Thái từ lâu nổi tiếng với nghề dệt thổ cẩm – một nét văn hóa đặc sắc thể hiện tâm hồn, thẩm mỹ và trí tuệ của người Thái. Các trang phục thổ cẩm truyền thống dân tộc Thái được làm ra từ chính đôi bàn tay của những người phụ nữ đảm đang, khéo léo. Họ trồng dâu nuôi tằm, bật bông, xe sợi, dệt vải và thêu thùa thành sản phẩm. Những hoa văn tinh tế trên váy, khăn, áo thể hiện quan niệm sống, tình yêu thiên nhiên và ước vọng hạnh phúc. Ngày nay, mặc dù có sự du nhập của hàng hóa công nghiệp, nhiều phụ nữ Thái vẫn kiên trì duy trì nghề dệt truyền thống, hướng dẫn con gái, con dâu học nghề, mở các tổ hợp tác, hợp tác xã thổ cẩm để vừa bảo tồn, vừa phát triển kinh tế. Qua đó, giữ được bản sắc văn hóa mà vẫn thích ứng với kinh tế thị trường.

        Phụ nữ Thái – Người giữ gìn phong tục, lễ hội và văn nghệ dân gian

        Phụ nữ Thái là lực lượng chính trong các hoạt động văn hóa cộng đồng như lễ hội Xên bản, Xên mường, lễ hội cầu mưa, lễ hội hoa ban... Họ tích cực tham gia các đội múa xòe, hát dân ca, biểu diễn khèn bè, góp phần khôi phục và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống. Trong gia đình, người phụ nữ là người tổ chức, chuẩn bị các nghi lễ, mâm cỗ, hướng dẫn con cháu cách ứng xử theo phong tục, giữ cho văn hóa truyền thống không bị mai một qua các thế hệ.

        Phụ nữ Thái không chỉ giữ gìn, mà còn truyền dạy văn hóa cho thế hệ trẻ thông qua việc giáo dục trong gia đình. Trong cộng đồng, nhiều phụ nữ tích cực tham gia Hội Liên hiệp Phụ nữ, các câu lạc bộ văn hóa dân tộc, các chương trình “phụ nữ với văn hóa bản địa”... Họ trở thành những hạt nhân tiêu biểu trong phong trào bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Chính họ góp phần làm nên bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc Thái, bền vững qua thời gian.

        Phụ nữ Thái – phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển kinh tế - xã hội

        Nếu như trước kia, người phụ nữ Thái được ví là “người giữ lửa văn hóa”, thì nay họ còn là người thắp sáng tinh thần đổi mới, biết gắn truyền thống với phát triển kinh tế. Nhiều mô hình khởi nghiệp do phụ nữ Thái làm chủ đã đem lại hiệu quả thiết thực: từ nghề dệt thổ cẩm, ẩm thực truyền thống, cho tới du lịch cộng đồng… Họ mạnh dạn ứng dụng công nghệ, quảng bá sản phẩm văn hóa qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử, góp phần lan tỏa giá trị bản địa và tạo sinh kế bền vững cho đồng bào. Sự năng động, tự tin và sáng tạo ấy thể hiện vai trò mới của người phụ nữ dân tộc thiểu số trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

        Tuy nhiên, phụ nữ Thái hiện nay vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc do sự tác động của toàn cầu hóa và đô thị hóa khiến lớp trẻ ít quan tâm đến tiếng nói, chữ viết, lễ hội truyền thống; đời sống kinh tế còn khó khăn, khiến nhiều phụ nữ phải ưu tiên mưu sinh, không có điều kiện duy trì các hoạt động văn hóa; thiếu nguồn lực và chính sách hỗ trợ đặc thù để phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa Thái; một số nghề truyền thống có nguy cơ mai một, do thiếu người kế tục và thị trường tiêu thụ hạn chế…

        Để phát huy vai trò của phụ nữ dân tộc Thái, cần một số giải pháp sau:

        Một là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của phụ nữ về giá trị của bản sắc văn hóa dân tộc, để họ tự hào và chủ động gìn giữ, phát huy.

        Hai là, khuyến khích phụ nữ tham gia các hoạt động bảo tồn văn hóa, như mở lớp dạy dệt thổ cẩm, múa xòe, dân ca; tổ chức giao lưu, hội thi về văn hóa dân gian. Bên cạnh đó, hỗ trợ phụ nữ Thái xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng, làng nghề thổ cẩm, homestay, giúp họ có thêm thu nhập từ việc quảng bá văn hóa dân tộc, gắn giữ gìn bản sắc văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội.

        Ba là, tăng cường vai trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp trong việc liên kết, hỗ trợ, tôn vinh những phụ nữ tiêu biểu trong bảo tồn văn hóa dân tộc Thái.

        Bốn là, ứng dụng công nghệ số trong quảng bá văn hóa, phụ nữ có thể giới thiệu sản phẩm dệt thổ cẩm, trang phục truyền thống, văn nghệ dân gian trên mạng xã hội, giúp lan tỏa hình ảnh phụ nữ Thái hiện đại mà vẫn đậm đà bản sắc.

Phụ nữ dân tộc Thái là những “người giữ hồn” của bản sắc văn hóa dân tộc. Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, phát huy vai trò của họ chính là góp phần bảo vệ di sản văn hóa dân tộc, đồng thời tạo động lực phát triển bền vững cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Do đó, đây không chỉ là việc của riêng một cộng đồng, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội.