Lực lượng Công an Lạng Sơn sơ tán người dân vùng ngập lụt đến nơi an toàn. (Ảnh QUỐC ĐẠT)
Những ngày cuối tháng 9, đầu tháng 10 năm 2025, dải đất miền Bắc và Bắc Trung Bộ đã phải oằn mình gánh chịu các trận bão lũ lịch sử ập đến gây những hậu quả cho đời sống và sản xuất. Hiện nay, thành phố Huế, Đà Nẵng và các tỉnh miền Trung đang tiếp tục mưa to, ngập lụt, chia cắt nhiều địa bàn. Để tiếp cận với những địa điểm bị ngập sâu, các phương tiện không thể tiếp cận được, truyền thông số đã biến không gian mạng thành trung tâm điều phối cứu trợ, kết nối kịp thời giữa người dân với các lực lượng chức năng để cứu hộ.
Chưa bao giờ vai trò của mạng xã hội, các ứng dụng nhắn tin và nền tảng trực tuyến lại trở nên sống còn như trong những ngày bão, lũ trong thời gian vừa qua. Vượt ra khỏi chức năng thông tin đơn thuần, công nghệ số đã thực sự trở thành chiếc phao cứu sinh, một công cụ đắc lực trong cuộc chiến chống lại thiên tai.
Từ những dòng “SOS” trên mạng xã hội đến chiến dịch cứu nạn thần tốc, lan tỏa hình ảnh đẹp, thắp sáng niềm tin và lòng nhân ái
Ưu điểm cốt lõi của truyền thông số là tốc độ lan truyền thông tin nhanh. Nếu trước đây, việc cứu trợ phụ thuộc vào các kênh truyền thông chính thống và hệ thống liên lạc có độ trễ nhất định, thì nay, mỗi chiếc điện thoại thông minh đã trở thành một trạm phát sóng khẩn cấp. Một dòng tin ngắn gọn: “SOS! Nhà em ở xóm X, xã Y, nước ngập đến mái. Còn 4 người già và 2 trẻ nhỏ. Mất điện, điện thoại sắp hết pin!” kèm theo định vị, có thể nhận được hàng ngàn lượt chia sẻ chỉ trong vài phút. Thông tin đó không chỉ lan tỏa trên không gian mạng mà còn ngay lập tức đến được với lực lượng chức năng và các đội cứu hộ tình nguyện.
Zalo và Facebook đã trở thành kênh liên lạc hai chiều hiệu quả. Tài khoản chính thức của chính quyền, công an, quân đội liên tục cập nhật tình hình, cảnh báo khu vực nguy hiểm, đồng thời, tiếp nhận thông tin từ người dân qua tin nhắn và bình luận. Sự kết nối này đã tạo ra một mạng lưới cứu hộ kịp thời và phối hợp nhịp nhàng giữa các lực lượng.
Anh Bùi Tùng, một thành viên đội cứu hộ tình nguyện tại Thái Nguyên, chia sẻ trên sóng VTV1: “Cứ mở điện thoại lên, vào các hội nhóm cứu trợ là thấy các điểm kêu cứu. Anh em phân chia khu vực, nổ máy ca nô và theo chỉ dẫn đó để đến cứu trợ. Tốc độ và sự chính xác tăng lên gấp nhiều lần.”
Bên cạnh đó, truyền thông số còn có sứ mệnh lan tỏa những hình ảnh đẹp, thắp lên ngọn lửa đoàn kết trong toàn xã hội. Giữa bối cảnh hoang mang vì tin tức thiệt hại, những câu chuyện tử tế lại có sức mạnh xoa dịu và truyền cảm hứng vô cùng lớn. Đó là hình ảnh những người chiến sĩ ngâm mình trong dòng nước xiết để bảo vệ đê ở Thái Nguyên; là chiếc trực thăng không quân thả hàng cứu trợ xuống những mái nhà bị cô lập ở Lạng Sơn; là những tình nguyện viên dìu một em bé mới 20 ngày tuổi đi sơ tán an toàn... Những khoảnh khắc ấy, được ghi lại bằng điện thoại và đăng tải lên mạng, đã tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, biến những hành động đơn lẻ thành một phong trào xã hội. Từng đoàn xe cứu trợ từ khắp mọi miền Tổ quốc lần lượt nối đuôi nhau hướng về vùng lũ, mang theo hàng hóa, nhu yếu phẩm và cả tình người ấm áp. Nhiều chiến dịch “chung tay vì miền Trung”, “cứu trợ vùng lũ” được lan tỏa mạnh mẽ nhờ mạng xã hội.
Sự bùng nổ của các hoạt động thiện nguyện cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về tính minh bạch. Đây chính là lúc truyền thông số phát huy vai trò đột phá. Nhiều cá nhân, tổ chức đứng ra kêu gọi quyên góp đã sử dụng chính trang mạng xã hội của mình làm kênh công khai tài chính. Họ sao kê tài khoản ngân hàng và đăng tải mỗi ngày, thậm chí mỗi giờ. Sự minh bạch này không chỉ củng cố niềm tin của các nhà hảo tâm mà còn tạo ra một áp lực tích cực, buộc những người kêu gọi phải có trách nhiệm, hạn chế các hiện tượng tiêu cực. Cộng đồng mạng, với hàng triệu “giám sát viên”, đã trở thành một cơ chế kiểm tra chéo hiệu quả.
Những thách thức từ truyền thông số
Thứ nhất, vấn nạn tin giả (fake news): Trong lúc dầu sôi lửa bỏng, những thông tin sai lệch về các siêu bão không có thật hay hình ảnh lũ lụt cũ được cắt ghép lại đã gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng tiêu cực đến công tác chỉ đạo và cứu hộ.
Thứ hai, hạn chế về hạ tầng: Truyền thông số phụ thuộc hoàn toàn vào điện và mạng viễn thông. Khi bão lũ làm mất điện trên diện rộng và làm hư hỏng các trạm phát sóng, nhiều khu vực đã trở thành “vùng lõm thông tin”, bị cô lập.
Thứ ba, nguy cơ trục lợi: Các hình thức lừa đảo từ thiện xuất hiện ngày càng tinh vi. Nhiều đối tượng xấu đã lập tài khoản ảo, đăng hình ảnh thương tâm để kêu gọi quyên góp rồi chiếm đoạt, làm xói mòn niềm tin của cộng đồng.
Một số biện pháp nhằm phát huy vai trò của truyền thông số trong ứng phó thiên tai
Trước những thách thức trên, cần chủ động xây dựng một hệ sinh thái số vững chắc hơn để ứng phó với thiên tai:
Một là, xây dựng hệ thống thông tin thiên tai tập trung: Cần một ứng dụng (app) hoặc cổng thông tin quốc gia duy nhất, là nơi cung cấp mọi thông tin chính thống và cập nhật theo thời gian thực từ các cơ quan chức năng. Nền tảng này sẽ là công cụ hiệu quả nhất để đẩy lùi tin giả.
Hai là, đầu tư hạ tầng viễn thông bền vững: triển khai các trạm phát sóng di động sử dụng năng lượng mặt trời và đặc biệt là các phương án kết nối vệ tinh khẩn cấp cho các khu vực trọng yếu, vùng sâu, vùng xa, bảo đảm liên lạc không bị gián đoạn.
Ba là, thiết lập nền tảng điều phối cứu trợ quốc gia: Một “tổng đài” kỹ thuật số sẽ giúp các đội nhóm cứu trợ đăng ký hoạt động, cập nhật nhu cầu cụ thể từ các địa phương để phân bổ nguồn lực hợp lý, tránh chồng chéo và lãng phí. Nền tảng này có thể tích hợp cổng quyên góp minh bạch, thậm chí sử dụng công nghệ blockchain để theo dõi dòng tiền.
Bốn là, nâng cao văn hóa số và trách nhiệm cộng đồng: Mỗi người dân cần tự trang bị kỹ năng kiểm chứng nguồn tin trước khi chia sẻ. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần có biện pháp mạnh mẽ hơn để xử lý tin giả và các hành vi lừa đảo.
Hiện nay, trong bối cảnh mưa, lũ đang diễn biến phức tạp tại Thành phố Huế và Đà Nẵng, việc phát huy vai trò của truyền thông số là yêu cầu cấp bách. Ngay lúc này, việc tận dụng truyền thông số để cảnh báo nguy cơ sạt lở, hướng dẫn sơ tán, huy động cứu trợ và lan tỏa thông điệp đoàn kết là yếu tố then chốt, góp phần giảm thiểu thiệt hại và bảo đảm an toàn tính mạng, tài sản cho người dân vùng lũ.
Truyền thông số thực sự là “cầu nối thông minh” giữa chính quyền – người dân – tổ chức xã hội, giúp ứng phó nhanh, giảm thiểu thiệt hại và tăng cường khả năng phục hồi sau thiên tai.
