Phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam hiện nay

“Kinh tế tri thức” là một thuật ngữ mới được sử dụng từ đầu những năm 90 của thế kỷ XX và ngày càng được sử dụng rộng rãi hơn. Tuy còn nhiều tranh luận và cách tiếp cận khác nhau, nhưng các cách tiếp cận đều thống nhất với nhau về bản chất của kinh tế tri thức. Đó chính là sự khẳng định vai trò quyết định hàng đầu của tri thức, trí tuệ con người và công nghệ thông tin đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Với những đặc trưng cơ bản như:

Thứ nhất, trong kinh tế tri thức, tri thức khoa học - công nghệ và kỹ năng của người lao động trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp.

Thứ hai, trong kinh tế tri thức, tri thức và những phát minh khoa học, công nghệ là yếu tố cơ bản tạo nên lợi thế cạnh tranh của sản phẩm, của các doanh nghiệp và các quốc gia trên thương trường, nhất là trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng như hiện nay.

Thứ ba, trong kinh tế tri thức, công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ, được ứng dụng rộng rãi vào sản xuất và mọi lĩnh vực của đời sống xã hội với hiệu quả cao.

Thứ tư, kinh tế tri thức vừa đòi hỏi và thúc đẩy, vừa tạo ra những điều kiện thuận lợi cho mọi thành viên trong xã hội học tập, nâng cao trình độ hiểu biết và tay nghề chuyên môn. Từ đó cho thấy vai trò vô cùng quan trọng của giáo dục và đào tạo.

Ở Việt Nam, tuy là một nước đang phát triển, cơ sở vật chất của nền kinh tế nói chung, sản xuất nói riêng còn nhiều hạn chế. Nhưng khi đã tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế toàn cầu thì không thể không phát triển kinh tế tri thức. Nghị quyết Đại hội X của Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh: “Tranh thủ cơ hội thuận lợi do bối cảnh quốc tế tạo ra và tiềm năng, lợi thế của Việt Nam để rút ngắn quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa gắn với phát triển kinh tế tri thức, coi kinh tế tri thức là yếu tố quan trọng của nền kinh tế và công nghiệp hóa, hiện đại hóa”[1].

Việt Nam đang từng bước phát triển kinh tế tri thức, song, do xuất phát từ một trình độ khoa học và công nghệ còn thấp, nên để phát triển kinh tế tri thức, Việt Nam cần phải chuẩn bị những điều kiện cần thiết về con người, về khoa học - công nghệ, về định hướng đầu tư và huy động nguồn lực tài chính vào phát triển khoa học - công nghệ, về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực khoa học - công nghệ… Cụ thể:

Một là, cần phải đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, coi đó là tiên quyết để phát triển kinh tế tri thức. Trong đó, trọng tâm là cần phải đổi mới toàn diện và sâu sắc nền giáo dục và đào tạo nhằm tạo ra một đội ngũ lao động mới chất lượng cao, vừa giỏi chuyên môn, nghiệp vụ, giàu sức sáng tạo, năng động, luôn có tinh thần chất lượng cao, vừa giàu lòng yêu nước, nhân ái, bao dung, có đầy đủ trình độ và bản lĩnh để hội nhập kinh tế toàn cầu.

Hai là, xây dựng một nền khoa học - công nghệ tiên tiến trên cơ sở đẩy mạnh phát triển nghiên cứu khoa học - công nghệ, tạo động lực để phát triển khoa học - công nghệ. Phát triển đồng bộ các lĩnh vực khoa học - công nghệ nhưng phải tập trung chủ yếu vào những ngành khoa học - công nghệ có liên quan trực tiếp đến phát triển kinh tế tri thức như: công nghệ thông tin, công nghệ vật liệu mới, năng lượng mới, công nghệ sinh học… Cần có sự kết hợp hợp lý giữa việc tiếp nhận chuyển giao khoa học - công nghệ từ bên ngoài, cải biến cho phù hợp với thực tiễn ở Việt Nam, với nghiên cứu sáng tạo ở trong nước. Cần đặc biệt chú ý đến các nghiên cứu triển khai và nghiên cứu ứng dụng khoa học - công nghệ ở trong nước để có thể tự tạo ra những yếu tố khoa học - công nghệ mới.

Ba là, cần phải định hướng đầu tư và huy động nguồn lực tài chính vào phát triển khoa học - công nghệ. Đây là vấn đề rất quan trọng vì nếu không có sự định hướng đầu tư đúng hướng ngay từ bước đầu thì rất dễ dẫn đến thất bại.

Bốn là, tăng cường hợp tác quốc tế trong phát triển khoa học - công nghệ để phát triển kinh tế tri thức như: hợp tác quốc tế trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, trong nghiên cứu khoa học - công nghệ, thương mại quốc tế về khoa học - công nghệ…