Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả

Trong di sản tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, vấn đề xây dựng bộ máy nhà nước vừa trong sạch, vừa tinh gọn, vừa hiệu lực, hiệu quả giữ một vị trí đặc biệt quan trọng. Người luôn coi đây là điều kiện tiên quyết để bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng, uy tín của chính quyền và lòng tin của Nhân dân. Người từng nhấn mạnh: “Chấn chỉnh bộ máy chính quyền từ dưới lên trên, bắt đầu từ xã; dưới làm lên trên, trên làm xuống dưới, tự nhiên mọi việc sẽ thành”[1]; “Chỉnh đốn và kiện toàn bộ máy chính quyền”[2].

Trong bối cảnh đất nước ta đang đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng Chính phủ điện tử và Chính phủ số, đặc biệt là khi Việt Nam chính thức đồng loạt vận hành bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp tại 34 tỉnh, thành phố trong cả nước - một chỉnh thể hành chính mới của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Việc nghiên cứu, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh gọn bộ máy càng mang giá trị thời sự sâu sắc. Tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh gọn bộ máy thể hiện ở các điểm sau đây:

Một là, bộ máy nhà nước là công cụ phục vụ nhân dân

Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân”[3]. Hồ Chí Minh xác định bản chất của bộ máy nhà nước không phải là công cụ cai trị mà là phương tiện để phục vụ Nhân dân. Do đó, một bộ máy cồng kềnh, nhiều tầng nấc, quan liêu, sẽ làm gia tăng chi phí xã hội, kìm hãm phát triển, làm giảm sút lòng tin của Nhân dân. Tinh gọn bộ máy chính là để xóa bỏ rào cản quan cách, khắc phục căn bệnh “trên trông xuống, dưới trông lên”, bảo đảm mối liên hệ mật thiết giữa chính quyền và Nhân dân. “Cần chỉnh đốn và kiện toàn bộ máy từ trên xuống dưới làm cho nó gọn gàng, hợp lý, ít tốn người tốn của mà làm được nhiều việc ích lợi cho nhân dân”[4].

Hai là, tinh giản tổ chức, phân định rõ trách nhiệm

Những hạn chế của mô hình tổ chức trong xã hội cũ, khi nhiều ban, nhiều cơ quan nhưng không xác định rõ ràng chức năng, quyền hạn, trách nhiệm, thậm chí gây nhiều tội ác, vì thế, ngay trong cuối tháng 9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh về tổng tuyển cử, là Sắc lệnh thành lập Ủy ban dự thảo Hiến pháp, đồng thời tiến hành ngay việc xây dựng và chấn chỉnh bộ máy chính quyền các cấp, thể hiện được bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội mới. Trong Thư gửi Uỷ ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng, Người nhắc nhở: “các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền thống trị của Pháp, Nhật.

Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm.

Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh.

Chúng ta phải yêu dân, kính dân thì dân mới yêu ta, kính ta”[5].

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng khẳng định: Bộ máy phải gọn nhẹ, có cơ cấu hợp lý “vì nước mình nhỏ nên không cần nhiều bộ”[6]. Mà “Cán bộ là cái dây chuyền của bộ máy. Nếu dây chuyền không tốt, không chạy thì động cơ dù tốt, dù chạy toàn bộ máy cũng tê liệt”[7]. Trong quá trình làm việc, người cán bộ cần nêu cao tinh thần trách nhiệm trước công việc, “chúng ta tất cả mọi người, bất kỳ ở một chức vụ nào, cao hay thấp, to hay nhỏ, tất cả mọi người làm thành một bộ máy. Thiếu một người nào hay có một người làm không tròn nhiệm vụ là hỏng cả”[8]; “Ai đi kiểm tra việc gì, nơi nào nếu có sơ suất thì người ấy phải chịu trách nhiệm”[9].

Đồng thời, Người đã vạch rõ “Những lầm lỗi rất nặng nề” trong một số cán bộ, như: cậy thế, hủ hoá, tư túng, chia rẽ, kiêu ngạo,… và Người nhắc nhở rất nhẹ nhàng, nhưng nếu không sửa chữa thì sẽ rất nặng nề: “Ai đã phạm những lầm lỗi trên này, thì phải hết sức sửa chữa; nếu không tự sửa chữa thì Chính phủ sẽ không khoan dung”. Đặc biệt, Người nhắc nhở mỗi người hãy công bằng, chính trực để xây dựng một xã hội tốt đẹp: “Vì hạnh phúc của dân tộc, vì lợi ích của nước nhà, mà tôi phải nói. Chúng ta phải ghi sâu những chữ “công bình, chính trực” vào lòng”[10].

Ba là, tinh gọn bộ máy để chống quan liêu, tham nhũng và lãng phí

Hồ Chí Minh nhiều lần cảnh báo ba căn bệnh lớn làm bộ máy phình to, kém hiệu quả: quan liêu, tham ô, lãng phí. Người khẳng định: Tham ô, lãng phí, quan liêu là một thứ “giặc ở trong lòng”[11]; “Tệ tham ô, lãng phí, quan liêu là cái xấu xa do xã hội cũ để lại, như cái ung nhọt còn sót lại trên thân thể của người khổng lồ”[12]. Do đó, nếu bộ máy không được tinh gọn, thanh lọc, những cán bộ yếu kém về đạo đức và năng lực sẽ lợi dụng kẽ hở để trục lợi, làm suy yếu bộ máy, làm mất niềm tin của Nhân dân. Vì thế, việc tinh gọn bộ máy phải đi đôi với xây dựng đội ngũ cán bộ “vừa hồng, vừa chuyên”, có trách nhiệm, liêm chính, tận tụy. Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập tới việc chống tham ô, lãng phí, quan liêu để xây dựng một nhà nước trong sạch, vững mạnh và tạo ra một đội ngũ cán bộ nhà nước xứng đáng là đầy tớ trung thành và tận tụy của nhân dân. “Nhiệm vụ của quần chúng là phải hăng hái tham gia phong trào chống tham ô, lãng phí, quan liêu”[13]. “Việc chống tham ô, lãng phí, quan liêu là rất cần thiết và phải làm thường xuyên. Nó có hai ý nghĩa quan trọng: - Nó làm cho mọi người nâng cao tinh thần trách nhiệm, tinh thần làm chủ, ý thức bảo vệ của công, hăng hái thi đua tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm để xây dựng nước nhà, để nâng cao đời sống của nhân dân. - Nó giúp cho cán bộ và đảng viên ta giữ gìn phẩm chất cách mạng, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, một lòng một dạ phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng. Do đó mà nhân dân ta đã đoàn kết, càng đoàn kết thêm, lực lượng ta đã hùng mạnh, càng hùng mạnh thêm”[14].

Bốn là, tinh gọn bộ máy gắn liền với đổi mới phương pháp làm việc, nâng cao hiệu lực và hiệu quả

Xuất phát từ tư tưởng nhất quán lấy hiệu quả phục vụ Nhân dân làm thước đo. Người nêu yêu cầu: “Các cơ quan chính quyền và đoàn thể, các cơ quan kinh tế và các Ủy ban, cần phải nâng cao năng suất, giảm bớt số người (tinh giản)”[15]. “Thế là tinh giản, tinh là năng suất lên cao, làm cho mau cho tốt, giản là vừa phải, không kềnh càng, tránh hình thức”[16]. Ở đây có thể thấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra tư tưởng sâu sắc về xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Tinh là nâng cao năng suất, làm việc nhanh, tố, chọn lọc những người cán bộ có năng lực; còn giản là tổ chức vừa phải, tránh cồng kềnh, hình thức. Đây không chỉ là yêu cầu cải cách hành chính mà còn là nguyên tắc tổ chức bộ máy khoa học, nhấn mạnh hiệu quả thực chất thay cho phô trương hình thức.

Bên cạnh đó, Hồ Chí Minh phê phán căn bệnh hình thức, giấy tờ, hội họp nhiều mà hiệu quả thấp, coi đó là biểu hiện của chủ nghĩa quan liêu, xa dân, xa thực tiễn. Theo Người, tinh gọn bộ máy không chỉ là giảm biên chế hay sắp xếp tổ chức, mà là đổi mới phương pháp, tác phong làm việc theo hướng thực chất, hiệu quả. Người yêu cầu cán bộ, nhất là lãnh đạo ở trung ương, phải thường xuyên xuống cơ sở, trực tiếp giải quyết công việc, gắn lý luận với thực tiễn, nói đi đôi với làm. Cán bộ phải nêu gương, chuyển biến mạnh mẽ trong lề lối công tác, hành động kịp thời, sâu sát và hiệu quả - thể hiện tinh thần Chính phủ kiến tạo, liêm chính, hành động, phục vụ nhân dân. Người cho rằng: “Các đồng chí phụ trách ở các bộ, các ban, các ngành ở trung ương cần phải thường xuyên đi kiểm tra và giải quyết công việc tại chỗ, phải chống bệnh giấy tờ, hội họp nhiều, đi kiểm tra giúp đỡ ít. Chuyển hướng phải mạnh… Tác phong của các bộ, các ngành, cán bộ phải chuyển biến. Từ nay các đồng chí lãnh đạo khu ủy, tỉnh ủy, thành ủy lên gặp các bộ, các ban ở trung ương, các đồng chí phụ trách như là bộ trưởng, thứ trưởng, trưởng ban, phó ban, tức là các đồng chí có thể giúp đỡ được địa phương, phải làm việc trực tiếp với các đồng chí ở khu, tỉnh để giải quyết công việc cho tốt, cho nhanh”[17]. Như vậy, có thể thấy, Hồ Chí Minh coi “tinh gọn bộ máy” không đơn thuần là việc cơ cấu tổ chức mà là một cuộc đổi mới về tư duy, phương pháp và phong cách lãnh đạo, quản lý. Chỉ khi nào cán bộ, công chức thay đổi tác phong làm việc - từ hình thức sang thực chất, từ hội họp sang hành động, từ mệnh lệnh hành chính sang kiểm tra giúp đỡ cơ sở - thì bộ máy mới thật sự trong sạch, vững mạnh, hiệu lực, hiệu quả như mong muốn của Người.

Như vậy, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả đến nay vẫn còn nguyên giá trị, nhất là trong bối cảnh toàn Đảng, toàn hệ thống chính trị đang thực hiện các nghị quyết về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII)[18] và các kết luận, chỉ đạo mới của Trung ương hiện nay[19]. Những chỉ dẫn của Người không chỉ là bài học về tổ chức bộ máy mà còn là kim chỉ nam cho đổi mới phương thức lãnh đạo, phong cách công tác của đội ngũ cán bộ, đảng biên hiện nay - lấy hiệu quả phục vụ Nhân dân làm thước đo, đề cao tinh thần hành động, kỷ cương, sâu sát thực tiễn, chống hình thức, quan liêu, góp phần xây dựng Nhà nước và hệ thống chính trị thật sự trong sạch, vững mạnh.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả để lại giá trị lớn trên nhiều phương diện: Về lý luận, tư tưởng này cung cấp nền tảng nhận thức đúng đắn về bản chất nhà nước của dân, do dân, vì dân, phải hoạt động gọn nhẹ, minh bạch, hiệu quả, trách nhiệm giải trình cao. Về thực tiễn, tư tưởng ấy soi sáng quá trình cải cách hành chính, xây dựng Chính phủ điện tử, chuyển đổi số để bộ máy không chỉ gọn về tổ chức mà còn thông minh, hiện đại. Về phương pháp, Hồ Chí Minh chỉ ra con đường thực hiện phải toàn diện: tinh giản đầu mối, đổi mới phương thức lãnh đạo, cải tiến quy trình công việc, nâng cao năng lực và đạo đức công vụ. Trong bối cảnh mới, việc vận dụng tư tưởng này cần gắn với cải cách hành chính toàn diện, xây dựng đội ngũ cán bộ tinh nhuệ, tận tâm, phục vụ nhân dân với trách nhiệm và hiệu quả cao nhất. Đó cũng là con đường thiết thực để xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực sự “vì dân, do dân, của dân”.