Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025), việc nhìn lại hành trình báo chí đồng hành cùng dân tộc trong việc gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa trở nên đặc biệt có ý nghĩa. Một thế kỷ qua, báo chí cách mạng không chỉ là công cụ tuyên truyền của Đảng mà còn là ngọn lửa nuôi dưỡng bản sắc, là nhịp cầu kết nối quá khứ và hiện tại, truyền cảm hứng cho tương lai. Trong kỷ nguyên số, sứ mệnh ấy càng đặt ra nhiều kỳ vọng, yêu cầu mới về bản lĩnh, tư duy và sáng tạo.
Báo chí cách mạng Việt Nam với sứ mệnh đưa giá trị văn hóa truyền thống đến gần hơn với độc giả trong thời đại số. Ảnh được tạo bởi AI
Báo chí cách mạng: Sứ giả văn hóa Việt trong dòng chảy thời đại số
Một trăm năm đồng hành cùng dân tộc trên hành trình đấu tranh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, báo chí cách mạng Việt Nam đã khẳng định vị thế không thể thay thế. Vượt lên vai trò thông tin thuần túy, báo chí luôn là người ghi chép trung thực, người bảo vệ kiên cường và người lan tỏa nhiệt thành những giá trị văn hóa tinh thần cốt lõi của dân tộc. Từ những trang báo đầu tiên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc khai sinh, báo chí cách mạng đã thấm nhuần sứ mệnh thiêng liêng: gìn giữ bản sắc và làm rạng rỡ tinh hoa văn hóa Việt. Báo chí phản ánh chân thực và sống động muôn mặt đời sống văn hóa, từ những lễ hội cổ truyền rộn ràng, các làn điệu dân ca (ca trù, quan họ, hát xoan, đờn ca tài tử...) ngọt ngào, đến nét tinh xảo của làng nghề thủ công, vẻ đẹp thuần phong mỹ tục và sự phong phú độc đáo của ẩm thực.
Trong những giai đoạn lịch sử cam go, báo chí trở thành lá chắn văn hóa, đấu tranh quyết liệt chống lại các luồng văn hóa ngoại lai, phản động, đồng thời kiên trì củng cố, tôn vinh và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp. Không chỉ bảo tồn di sản, báo chí còn là người tiên phong phát hiện, cổ vũ những giá trị văn hóa mới, lành mạnh, tiến bộ, góp phần làm giàu có thêm kho tàng văn hóa dân tộc. Thông qua những chuyên trang, chuyên mục sâu sắc, báo chí đã dệt nên nhịp cầu nối vững chắc giữa quá khứ hào hùng, hiện tại năng động và tương lai rộng mở, giúp thế hệ trẻ hiểu, trân trọng và tiếp nối mạch nguồn cha ông.
Thời đại số: Vận hội vàng và thử thách chưa từng có
Bước vào kỷ nguyên số với sự bùng nổ của internet, mạng xã hội và công nghệ cao, báo chí cách mạng đứng trước một bối cảnh hoàn toàn mới cho sứ mệnh văn hóa, với những cơ hội vàng và thách thức lớn lao song hành. Không gian mạng mở ra khả năng lan tỏa không biên giới. Các nền tảng số như báo điện tử, mạng xã hội, YouTube, podcast, ứng dụng di động... trở thành phương tiện đắc lực để đưa hình ảnh, câu chuyện, giá trị văn hóa Việt đến với hàng triệu, thậm chí hàng tỷ người trên toàn cầu một cách tức thì, vượt qua mọi rào cản địa lý. Một phóng sự về nghề gốm Bát Tràng, một clip ghi lại lễ hội Gióng hào hùng, có thể được chia sẻ rộng khắp chỉ trong nháy mắt. Sự đa dạng hóa hình thức truyền tải là lợi thế vượt trội. Báo chí không còn bó hẹp trong con chữ và hình ảnh tĩnh. Video chất lượng cao, phóng sự đa phương tiện sinh động, đồ họa thông tin (infographic) bắt mắt, thậm chí công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) cho phép tái hiện di sản một cách chân thực, hấp dẫn, đặc biệt thu hút thế hệ trẻ. Việc số hóa kho tư liệu khổng lồ (báo chí xưa, ảnh tư liệu, hiện vật...) trở nên khả thi hơn, giúp di sản dễ dàng tiếp cận và bảo tồn lâu dài. Không gian tương tác trực tuyến tạo ra cộng đồng yêu văn hóa, kết nối nhà báo, nghệ nhân, chuyên gia và công chúng, thúc đẩy sự tham gia và chung tay gìn giữ.
Kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam: Nơi truyền thống giao hòa với công nghệ số, dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh. Ảnh được tạo bởi AI.
Tuy nhiên, thách thức đặt ra cũng vô cùng lớn. Làn sóng văn hóa đại chúng ngoại lai tràn ngập không gian mạng dễ dàng lấn át, làm lu mờ các giá trị bản địa, đặc biệt ảnh hưởng đến nhận thức và thị hiếu của giới trẻ, khiến nguy cơ “hòa tan” bản sắc trở nên hiện hữu. Môi trường số hỗn loạn là mảnh đất màu mỡ cho tin giả, thông tin sai lệch, xuyên tạc về lịch sử, di sản, phong tục, gây hiểu lầm nghiêm trọng và làm tổn hại hình ảnh văn hóa dân tộc, đòi hỏi nỗ lực kiểm chứng và đấu tranh không ngừng. Sự cạnh tranh khốc liệt về sự chú ý từ vô vàn nguồn giải trí trực tuyến khiến nội dung văn hóa sâu sắc dễ bị “chìm nghỉm” trước những thứ giật gân, hời hợt. Hiện tượng “xâm lấn văn hóa” và thương mại hóa thiếu kiểm soát khiến một số di sản bị khai thác thái quá, biến tướng, làm mất đi giá trị nguyên bản. Khoảng cách số về điều kiện tiếp cận và kỹ năng khiến không ít nghệ nhân, cộng đồng giữ di sản khó tham gia đầy đủ vào không gian số. Nguy cơ vi phạm bản quyền, đánh cắp hình ảnh, kiến thức văn hóa truyền thống trong quá trình số hóa và lan tỏa cũng là vấn đề cấp thiết cần giải quyết.
Định hướng tương lai: Chủ động, sáng tạo và bản lĩnh để tiếp nối sứ mệnh
Để tiếp tục xứng đáng là ngọn cờ đầu trong sứ mệnh gìn giữ và lan tỏa văn hóa Việt thời đại số, báo chí cách mạng cần có sự chuyển mình mạnh mẽ, sáng tạo và bản lĩnh. Chủ động chuyển đổi số không chỉ là xu thế mà là yêu cầu sống còn. Điều này đòi hỏi đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ, ứng dụng triệt để trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), VR/AR, thậm chí metaverse để sáng tạo nội dung tương tác cao, hấp dẫn như các tour ảo bảo tàng, trải nghiệm lễ hội số, ứng dụng tìm hiểu di sản địa phương. Chiến lược nội dung đa nền tảng (báo điện tử, Facebook, YouTube, TikTok, Podcast...) với định dạng tối ưu cho từng kênh (video ngắn, infographic, bài chuyên sâu, livestream...) là chìa khóa tiếp cận đa dạng công chúng. Quan trọng không kém là sử dụng ngôn ngữ trẻ trung, hiện đại, cách tiếp cận sáng tạo, hài hước nhưng vẫn tôn trọng bản chất di sản để chạm tới trái tim thế hệ trẻ, kết hợp nhuần nhuyễn yếu tố truyền thống với xu hướng hiện đại.
Nâng tầm chất lượng nội dung văn hóa là yếu tố cốt lõi. Báo chí cần đi sâu khai thác giá trị cốt lõi, câu chuyện nhân văn đằng sau mỗi di sản, tránh sự hời hợt, chiều theo thị hiếu tầm thường. Tăng cường các phóng sự điều tra chuyên sâu, phản ánh kịp thời những vấn đề nóng trong bảo tồn và phát huy văn hóa. Tính giáo dục và định hướng cần được lồng ghép khéo léo, truyền tải bài học lịch sử, đạo đức, lối sống, tình yêu quê hương thông qua nội dung văn hóa, góp phần định hình thẩm mỹ và giá trị sống đúng đắn. Đồng thời, báo chí phải mạnh mẽ trong vai trò phản biện và bảo vệ: kiên quyết đấu tranh phản bác thông tin xuyên tạc, sai lệch; lên án các biểu hiện tiêu cực, sự thương mại hóa làm biến dạng di sản; và bảo vệ quyền lợi chính đáng của nghệ nhân, cộng đồng chủ thể văn hóa.
Báo chí cách mạng Việt Nam: Sứ mệnh gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc trong thời đại số, với nền tảng vững chắc là chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Ảnh được tạo bởi AI.
Xây dựng cộng đồng và tăng cường hợp tác đa phương là con đường tất yếu để nhân rộng sức mạnh. Báo chí cần tạo dựng và nuôi dưỡng các cộng đồng trực tuyến yêu văn hóa, khuyến khích tương tác, chia sẻ và đóng góp từ công chúng. Hợp tác chặt chẽ với cơ quan quản lý văn hóa (Bộ VHTT&DL, địa phương), viện nghiên cứu, bảo tàng, trường học, tổ chức quốc tế như UNESCO, cùng các nghệ nhân, nghệ sĩ và cả những người sáng tạo nội dung (content creator) uy tín sẽ tạo ra các dự án, chiến dịch truyền thông quy mô, bài bản và hiệu quả. Đặc biệt, cần đẩy mạnh sản xuất nội dung văn hóa bằng tiếng nước ngoài (Anh, Pháp, Trung, Nhật, Hàn...) và hợp tác với hãng thông tấn, báo chí quốc tế để quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam ra thế giới một cách chuyên nghiệp. Đầu tư phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao – đội ngũ nhà báo vừa am hiểu sâu sắc văn hóa dân tộc, vừa thành thạo công nghệ số, kỹ năng đa phương tiện và ngoại ngữ – là nền tảng cho mọi thành công. Tất cả phải được thực hiện trên nền tảng kiên định lập trường chính trị, tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, đặt lợi ích quốc gia dân tộc và trách nhiệm xã hội lên hàng đầu, đồng thời tôn trọng tuyệt đối bản quyền và quyền sở hữu trí tuệ.
Một thế kỷ qua, báo chí cách mạng Việt Nam đã viết nên trang sử vẻ vang, trong đó có dấu ấn không phai mờ trong hành trình gìn giữ và làm rạng rỡ bản sắc văn hóa dân tộc. Bước vào kỷ nguyên số đầy biến động, sứ mệnh ấy càng thêm nặng nề nhưng cũng đầy vinh quang. Thách thức của thời đại mới là lớn, nhưng cơ hội để lan tỏa và bảo vệ văn hóa Việt còn rộng mở hơn gấp bội. Với bản lĩnh vững vàng, trí tuệ sáng suốt và sức sáng tạo không ngừng, được trang bị bởi sức mạnh của công nghệ số, báo chí cách mạng Việt Nam hoàn toàn có thể và cần phải trở thành “ngọn hải đăng” dẫn đường, là “cầu nối” vững chắc kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai. Hãy để mỗi câu hò, điệu lý, nét chạm khắc tinh xảo, mùi vị quê hương, không khí lễ hội truyền thống, không chỉ được lưu giữ trong tĩnh lặng của bảo tàng, mà còn được sống động, lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống đương đại và trên không gian mạng toàn cầu. Đó chính là cách báo chí cách mạng viết tiếp truyền thống hào hùng của mình, góp phần kiến tạo một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc, tự tin hội nhập cùng thế giới, xứng đáng với niềm tin yêu của nhân dân và sứ mệnh lịch sử trong thời đại mới.
