Ảnh minh họa: AFP
Cách tiếp cận của NSS 2025 đối với Đông Nam Á
NSS 2025 của Hoa Kỳ là văn kiện chính sách chiến lược đầu nhiệm kỳ 2 của Chính quyền Tổng thống Donald Trump, phản ánh một bước ngoặt trong tư duy về an ninh, đối ngoại của Washington khi đặt lợi ích quốc gia cốt lõi, an ninh lãnh thổ và tự chủ chiến lược lên hàng đầu. Nó không dựa trên ý thức hệ chính trị truyền thống mà được thúc đẩy bởi những gì mà Chính quyền Trump xem là mang lại hiệu quả thực sự cho nước Mỹ, hay nói ngắn gọn như diễn ngôn nổi tiếng của Tổng thống Trump là “Nước Mỹ trên hết.”
Trong Chiến lược An ninh Quốc gia 2025 (NSS 2025), Đông Nam Á ít được nhắc đến cụ thể và không được xác định là một khu vực ưu tiên chiến lược độc lập tại mục 3 “The Regions” (các khu vực) như Tây Bán cầu hay châu Âu, song vẫn hiện diện gián tiếp trong tư duy chiến lược của Mỹ thông qua cách tiếp cận ở phần đối với châu Á, mà cụ thể là khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Khu vực này được đề cập trong NSS 2025 nhằm mục tiêu chiến lược là kiềm chế quyền lực và sự ảnh hưởng của Trung Quốc, qua đó gián tiếp làm nổi bật vai trò không thể bỏ qua của Đông Nam Á trong chiến lược an ninh mới của Mỹ.
Thách thức đối với ASEAN từ NSS 2025
Việc Hoa Kỳ xác định Trung Quốc là thách thức hàng đầu tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đặt Đông Nam Á vào tâm điểm của cạnh tranh nước lớn ngày càng gay gắt, làm gia tăng nguy cơ căng thẳng địa chính trị, đặc biệt tại Biển Đông - không gian chiến lược, nơi lợi ích chủ quyền, quyền lợi và an ninh biển của nhiều quốc gia ASEAN chịu tác động trực tiếp hoặc gián tiếp từ chính sách và hành động ngày càng quyết liệt của Trung Quốc. Trong bối cảnh đó, các nước ASEAN phải đối mặt với thách thức bảo đảm duy trì hòa bình, ổn định khu vực và bảo vệ lợi ích quốc gia, đồng thời tránh bị cuốn vào đối đầu chiến lược giữa các cường quốc, nhất là giữa Mỹ và Trung Quốc.
Ảnh minh họa : CNN
NSS 2025 còn cho thấy Hoa Kỳ có xu hướng thu hẹp và chọn lọc hơn mức độ can dự quốc tế theo hướng ưu tiên lợi ích an ninh trực tiếp và hạn chế các cam kết quân sự kéo dài. Điều này làm xuất hiện mức độ bất định lớn hơn về vai trò bảo đảm an ninh của Washington tại Đông Nam Á, buộc các quốc gia ASEAN phải chú trọng hơn tới việc củng cố tự chủ chiến lược và đa dạng hóa quan hệ đối tác. Ngoài ra, Mỹ tiếp tục thúc đẩy các mối quan hệ quân sự và chiến lược với các đối tác khu vực, tạo ra áp lực cho các quốc gia ASEAN trong lựa chọn hoặc cân bằng chính sách giữa Washington và Bắc Kinh. Nó cũng đặt ra thách thức đối với chính sách cân bằng cũng như duy trì vai trò trung tâm của ASEAN.
Không gian chiến lược mới được mở ra cho ASEAN
Bên cạnh những thách thức, NSS 2025 của Mỹ cũng mở ra một số không gian cơ hội cho ASEAN và các quốc gia thành viên. Washington tiếp tục coi Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là trọng tâm chiến lược cho thấy Đông Nam Á vẫn giữ vị trí quan trọng trong tính toán an ninh dài hạn của Hoa Kỳ. Điều này tạo điều kiện để ASEAN như một đối tác cũng như các quốc gia thành viên duy trì và mở rộng đối thoại chiến lược với Mỹ, qua đó tranh thủ sự ủng hộ về chính trị và an ninh nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia, duy trì ổn định khu vực và duy trì giá trị chiến lược của ASEAN với vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực.
NSS 2025 nhấn mạnh cách tiếp cận can dự có chọn lọc, tập trung vào các lĩnh vực gắn trực tiếp với lợi ích chiến lược như an ninh, tự do hàng hải và bảo vệ chuỗi cung ứng. Đây là cơ hội để các quốc gia ASEAN tăng cường hợp tác thực chất với Mỹ trong các lĩnh vực an ninh biển và an ninh phi truyền thống, đồng thời nâng cao năng lực tự chủ và khả năng ứng phó với các thách thức an ninh khu vực.
Việc Chính quyền Trump vẫn coi trọng thúc đẩy mạng lưới đối tác trong khu vực đã tạo điều kiện và thúc đẩy ASEAN phát huy vai trò chủ động hơn thông qua các cơ chế do ASEAN dẫn dắt. Nếu duy trì được ổn định, đoàn kết nội khối và chính sách cân bằng linh hoạt, ASEAN có thể tận dụng bối cảnh mới để củng cố vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Hàm ý chiến lược đối với ASEAN trong bối cảnh NSS 2025
Qua NSS 2025, ASEAN cần chủ động tái định hướng chiến lược nhằm thích ứng với môi trường an ninh khu vực ngày càng phức tạp và nhiều biến động. Trọng tâm của quá trình này là củng cố năng lực tự chủ chiến lược, giảm thiểu sự phụ thuộc quá mức vào các bảo đảm an ninh bên ngoài và nâng cao khả năng ứng phó trước bối cảnh cạnh tranh nước lớn.
Củng cố vai trò trung tâm của ASEAN thông qua việc phát huy hiệu quả hơn các cơ chế do ASEAN dẫn dắt, như ARF, ADMM+ và EAS. Việc duy trì đoàn kết nội khối, thúc đẩy hội nhập khu vực và đồng thuận chiến lược sẽ giúp ASEAN tạo nền tảng cho một cấu trúc an ninh khu vực bao trùm và ổn định, hạn chế nguy cơ bị phân hóa trước sức ép của các cường quốc.
Bên cạnh đó, các quốc gia ASEAN cần tiếp tục theo đuổi chính sách cân bằng linh hoạt và đa dạng hóa quan hệ đối tác trên các lĩnh vực hợp tác chủ chốt, mở rộng hợp tác không chỉ với Mỹ, Trung mà còn với các đối tác, các tổ chức quốc tế, khu vực khác, đặc biệt các quốc gia quan trọng khác trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương như Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, Hàn Quốc... Điều này giúp các nước ASEAN vừa tận dụng nguồn lực bên ngoài phục vụ phát triển và an ninh, nâng cao năng lực tự chủ, vừa tránh bị cuốn vào quỹ đạo đối đầu chiến lược Mỹ – Trung Quốc.
Kết hợp hài hòa giữa củng cố tự lực, tự cường, tự chủ quốc gia và tăng cường hợp tác quốc tế, khu vực đa tầng nấc sẽ là chìa khóa để ASEAN duy trì ổn định, phát huy vai trò chủ động và thích ứng hiệu quả với những tác động từ NSS 2025 cũng như những biến động quốc tế nói chung trong bối cảnh hiện nay.
