“Chiếu thoái vị” và giờ phút cuối cùng của triều Nguyễn
Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã đập tan xiềng xích nô lệ của chế độ thực dân Pháp cùng phát xít Nhật ở Việt Nam.
Nhắc đến Cách mạng tháng Tám năm 1945, chúng ta không thể không nói đến giờ phút cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam, một chế độ chuyên chế đã tồn tại hàng ngàn năm trong lịch sử dân tộc.
Cùng với đồng bào cả nước, nhân dân thành phố Huế đã bước vào những ngày tháng Tám sục sôi khí thế cách mạng. Đặc biệt hơn các địa phương khác, những người dân trên đất Thần Kinh đã trực tiếp chứng kiến giờ phút cuối cùng của vương triều Nguyễn.
Quang cảnh buổi lễ đọc chiếu thoái vị của vua Bảo Đại.
Ngày 20/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa tỉnh Thừa Thiên do nhà thơ Tố Hữu làm Chủ tịch đã họp và ra quyết định khởi nghĩa giành chính quyền ở Huế vào ngày 23/8/1945. 12 giờ 30 phút ngày 23/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa tỉnh Thừa Thiên đã trao Tối hậu thư cho Hoàng đế Bảo Đại, yêu cầu Hoàng đế thoái vị và tuyên bố chế độ quân chủ chuyên chế ở Việt Nam cáo chung. 13 giờ 30 phút cuộc biểu tình lớn có vũ trang với sự tham dự của hơn 15 vạn người dân Thừa Thiên - Huế đã diễn ra trên khắp các ngả đường của kinh đô. 15 giờ ngày 23/8/1945 cuộc mít tinh bắt đầu. Chính quyền nhân dân được thành lập ở tỉnh Thừa Thiên.
Sau ngày đó, chính quyền nhân dân ở tỉnh Thừa Thiên đã đánh điện ra Hà Nội báo cáo và đề nghị Chính phủ Lâm thời Trung ương cử đại biểu vào Huế công nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cử đoàn công tác của Chính phủ có 3 người gồm các ông Trần Huy Liệu, Nguyễn Lương Bằng, Cù Huy Cận vào Huế làm nhiệm vụ này. Ông Trần Huy Liệu được cử làm trưởng đoàn.
Trên đường vào Huế, dọc Quốc lộ 1, Đoàn đại biểu Chính phủ được nhân dân các địa phương chào đón, hoan nghênh nhiệt liệt. Trong các cuộc mít tinh không định trước đó, phái đoàn Chính phủ đã báo cáo cho đồng bào biết cách mạng đã thành công ở nhiều nơi trong cả nước, chế độ quân chủ đã được thay thế bằng chính quyền dân chủ của nhân dân.
Chiều ngày 29/8/1945, tại điện Kiến Trung, vua Bảo Đại đã tiếp kiến phái đoàn Chính phủ và nhận những điều khoản cùng nội dung nghi thức thoái vị do phái đoàn đề ra.
Bản tuyên bố thoái vị của vua Bảo Đại.
Chiều 30/8/1945, lễ thoái vị được cử hành tại cửa Ngọ Môn trước sự chứng kiến của hàng vạn đồng bào. Hoàng đế Bảo Đại, vị vua cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam mặc triều phục, đọc chiếu tự nguyện thoái vị, xin được làm công dân của nước Việt Nam độc lập và dân chủ.
Ông Trần Huy Liệu, trưởng phái đoàn đại biểu Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tuyên bố chấp nhận vua Bảo Đại thoái vị và nhận ấn vàng cùng thanh kiếm vàng nạm ngọc của Hoàng triều do nhà vua trao lại. Trong lúc đó, cờ quẻ ly của nền quân chủ treo trên cột cờ Ngọ Môn từ từ hạ xuống, lá cờ đỏ sao vàng năm cánh được kéo lên thay thế. Lễ thoái vị kết thúc. Nền quân chủ chuyên chế trong lịch sử dân tộc Việt Nam chính thức chấm dứt.
Nội dung chiếu thoái vị của Hoàng đế cuối cùng ở Việt Nam nhiều người đã biết qua sử sách, và hiện vẫn đang được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Nhưng ai đã viết Chiếu thoái vị cho vua Bảo Đại thì vẫn còn ít người được biết.
Ngày 19/8/1945, khi cách mạng thành công ở Hà Nội thì tại kinh đô Huế, Nhà vua bốn lần gọi Tổng Lý Ngự tiền Văn phòng qua Đại nội để hỏi xem ông ta đã tìm được lãnh tụ Việt Minh là ai chưa?
Ông Tổng Lý là một người yêu nước và thức thời. Sáng 20/8/1945, sau khi ra phố trà trộn với đồng bào để xem xét dân tình, thấy mọi người nhắc nhiều đến nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc, người cầm đầu Việt Minh, ông liền vội về báo cáo việc ấy với vua Bảo Đại. Thấy ngoài chuyện “Con rồng tre” đả kích Khải Định ra, vua Bảo Đại không biết gì thêm về Nguyễn Ái Quốc cả, ông Tổng Lý bèn kể cho nhà vua nghe một vài chuyện về nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc mà ông biết.
Đồng thời, ông cũng nhắc tới câu sấm được lưu truyền từ lâu ở vùng Nghệ -Tĩnh: “Đụn Sơn phân giải, Bò Đái thất thanh, Nam Đàn sinh thánh” (Núi Đụn Sơn tự tách ra, khe Bò Đái mất tiếng kêu thì đất Nam Đàn sinh thánh). Cuối thế kỷ XIX, núi Đụn Sơn xưa là một hòn nguyên vẹn, tự chia làm hai bởi một đường rạn nứt ở giữa. Khe Bò Đái vốn nước vẫn ầm ầm chảy ngày đêm thì bỗng nhiên không còn nghe thấy tiếng nước chảy nữa…Vậy còn nhân vật Thánh Nam Đàn là ai? Lúc đầu người ta cho là cụ Phan Bội Châu, nhưng từ những năm 20 trở đi, người ta tin rằng vị Thánh trong câu sấm đó chính là ông Nguyễn Ái Quốc.
Câu chuyện nhuốm màu sắc thần bí của dân gian ấy được Vua Bảo Đại lắng nghe một cách say sưa, cuối cùng, nhà vua nói với ông Tổng Lý:
- Nếu quả người cầm đầu Việt Minh là Thánh Nguyễn Ái Quốc thì trẫm sẵn sàng thoái vị ngay.
Tại nhà riêng của mình, ngay từ chiều 20/8, ông Tổng Lý đã tập trung suy nghĩ để thảo ra bản “Chiếu thoái vị” cho vua Bảo Đại. Văn bản “Chiếu thoái vị” được hoàn thành ngay trong đêm đó. 12 giờ 25 phút trưa 23/8/1945, nội các Trần Trọng Kim họp dưới sự chủ toạ của vua Bảo Đại đã thông qua bản dự thảo “Chiếu thoái vị”. Như vậy, vị Hoàng đế cuối cùng trong lịch sử dân tộc đã kết thúc.
Chiều 25/8/1945, Văn phòng nhà vua cho niêm yết tại Phú Văn Lâu bản Chiếu thoái vị và bản Tuyên chiếu với hoàng tộc. Đồng thời Chiếu thoái vị được sao gửi cho Khâm sai Bắc bộ, Nam bộ và các tỉnh trưởng ở Trung bộ.
4 giờ chiều ngày 30/8/1945, nghi thức tổ chức lễ cáo chung cho chế độ phong kiến Việt Nam đã được tiến hành tại kinh đô Huế.
Như vậy, người viết “Chiếu thoái vị” - một văn bản lịch sử cho Vua Bảo Đại chính là Tổng Lý Ngự tiền Văn phòng Phạm Khắc Hòe. Sau cách mạng tháng Tám, ông Phạm Khắc Hòe đi theo Cụ Hồ, đi theo nhân dân lên chiến khu kháng chiến. Năm 1964 ông về nghỉ hưu với cương vị Vụ trưởng Vụ Pháp chế Phủ Thủ tướng của Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
