Thanh niên xung phong là hình tượng rực sáng trong lịch sử dân tộc, không chỉ như một lực lượng chiến đấu và lao động mà còn như biểu tượng văn hóa của tinh thần xả thân, lý tưởng sống vì cộng đồng. Hình ảnh ấy mãi soi sáng, truyền cảm hứng cho thanh niên hôm nay.
Đội TNXP tích cực tham gia sản xuất, san đồi làm đường chống Mỹ, cứu nước. Ảnh: baotintuc
Thanh niên xung phong xưa – Biểu tượng văn hóa của một thế hệ
Thanh niên xung phong (TNXP) xuất hiện lần đầu trong kháng chiến chống Pháp, năm 1950, khi đất nước bước vào giai đoạn cam go, cần huy động sức mạnh của toàn dân tộc để mở đường, vận chuyển lương thực, đạn dược ra tiền tuyến. Đó là lực lượng đặc biệt, tập hợp những chàng trai cô gái tuổi mười tám đôi mươi, tình nguyện rời mái nhà thân yêu, dấn thân vào những nơi khốc liệt nhất, chỉ với một khát vọng giản dị mà cao cả: góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc. Kể từ đó, TNXP trở thành một biểu tượng gắn liền với lịch sử cách mạng Việt Nam, nổi bật trong cả hai cuộc kháng chiến trường kỳ.
Hình ảnh TNXP thời chống Mỹ càng khắc sâu vào ký ức dân tộc, khi họ là những “chiến sĩ không súng” mà vẫn ở nơi ác liệt nhất: các trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn, các cung đường mưa bom bão đạn, nơi sự sống và cái chết chỉ cách nhau gang tấc. Những cái tên như ngã ba Đồng Lộc, Truông Bồn, đường 20 Quyết Thắng… đã trở thành biểu tượng của sự kiên cường, nơi hàng trăm TNXP đã ngã xuống khi tuổi đời còn rất trẻ. Trong các trang sử và trong ký ức của nhân dân, TNXP chính là lực lượng làm nên những con đường huyết mạch, nơi “mạch máu giao thông” không bao giờ tắt dù bom đạn kẻ thù dội xuống ngày đêm.
Điều làm nên vẻ đẹp đặc biệt của TNXP không chỉ là sự dũng cảm mà còn là lý tưởng sống chan chứa tinh thần nhân văn. Họ mang theo câu khẩu hiệu giản dị nhưng đầy sức lay động: “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên.” Ở họ là niềm tin mãnh liệt rằng mỗi đóng góp, dù nhỏ bé, cũng là một viên gạch dựng xây nền độc lập. Chính lý tưởng ấy đã nâng bước họ vượt qua mọi gian khổ, để biến tuổi trẻ thành một khúc tráng ca tập thể, vừa kiêu hùng vừa trong sáng.
Trong cuộc sống gian khổ của chiến trường, TNXP còn tạo dựng một đời sống văn hóa giàu tính nhân văn. Tiếng hát át tiếng bom, những vần thơ viết vội trong lán trại, những bữa cơm sẻ nửa phần ăn, chiếc áo chia đôi để mặc… tất cả kết thành một văn hóa tinh thần độc đáo. Họ không chỉ chiến đấu với bom đạn mà còn chiến thắng sự khắc nghiệt của hoàn cảnh bằng niềm vui sống, bằng tình đồng đội, tình yêu tuổi trẻ. Chính văn hóa đó giúp họ giữ trọn phẩm chất lạc quan, vững vàng trước mọi hy sinh mất mát.
TNXP cũng là minh chứng cho sức mạnh tập thể của một thế hệ. Những đội hình đông đảo, gắn bó như gia đình, tạo nên một không gian cộng đồng giàu tình thương, giàu tính kỷ luật. Trong sự gắn bó ấy, con người vượt qua giới hạn cá nhân để hòa vào lý tưởng chung, biến cái riêng thành cái chung, biến nỗi đau cá nhân thành sức mạnh cộng đồng. Đây chính là điểm nổi bật để TNXP trở thành một biểu tượng văn hóa: ở đó, tinh thần cộng đồng, lý tưởng dân tộc được tôn vinh và nhân lên thành giá trị chung.
Sau chiến tranh, hình tượng TNXP không hề phai nhạt mà được lưu giữ, tái hiện trong văn học, âm nhạc, điện ảnh, trong các bảo tàng và ký ức tập thể. Các ca khúc “Cô gái mở đường”, “Nổi lửa lên em”, các bộ phim, trang viết đã làm sống mãi hình tượng ấy. Ở đó, TNXP không chỉ là những con người cụ thể, mà là biểu tượng tinh thần của một thế hệ dám hiến dâng tuổi xuân cho độc lập, tự do.
Ngày nay, khi nhìn lại, ta thấy TNXP không chỉ là một lực lượng của quá khứ mà đã trở thành di sản văn hóa tinh thần của dân tộc. Họ để lại cho hậu thế một bài học sâu sắc về lý tưởng, về sự dấn thân, về sức mạnh cộng đồng. TNXP chính là minh chứng sống động rằng thanh niên Việt Nam, dù ở thời đại nào, cũng luôn là lực lượng tiên phong, sẵn sàng gánh vác trọng trách lịch sử mà đất nước trao gửi.
Giá trị tinh thần TNXP trong kỷ nguyên mới
Bảy mươi lăm năm đã trôi qua kể từ ngày lực lượng Thanh niên xung phong ra đời, đất nước Việt Nam đã bước sang một giai đoạn phát triển mới, với khát vọng trở thành quốc gia phát triển, phồn vinh và hạnh phúc. Nếu như trong quá khứ, TNXP gắn liền với con đường ra trận, với công trường, bến cảng, với những cung đường Trường Sơn bom đạn, thì ngày nay, thế hệ trẻ lại đối diện với những “mặt trận” mới: hội nhập quốc tế, cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chuyển đổi số, biến đổi khí hậu, bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng. Những thách thức mới ấy, dù khác về hình thức, nhưng vẫn đòi hỏi thanh niên phải giữ trọn tinh thần dấn thân, ý chí vượt khó và lý tưởng sống vì cộng đồng – những giá trị cốt lõi đã làm nên hình tượng TNXP.
Trong kỷ nguyên mới, “tinh thần xả thân vì nước” được tiếp nối bằng những phong trào thanh niên tình nguyện sôi nổi. Từ những đợt ra quân mùa hè xanh ở miền núi, hải đảo; đến phong trào hiến máu nhân đạo, cứu trợ đồng bào trong lũ lụt, phòng chống dịch bệnh; thanh niên Việt Nam hôm nay vẫn tiếp tục sống vì người khác, vì cộng đồng. Những hình ảnh hàng nghìn sinh viên, thanh niên khoác áo xanh tình nguyện trong đại dịch COVID-19, không quản hiểm nguy để tham gia tuyến đầu chống dịch, đã khiến cả xã hội xúc động. Đó không chỉ là nghĩa cử nhân đạo, mà còn là sự tái hiện sinh động tinh thần TNXP trong hoàn cảnh thời bình.
Nếu TNXP xưa dấn thân để giữ vững mạch máu giao thông, thì thanh niên hôm nay xung kích trên những con đường tri thức và công nghệ. Ở đó, sự “xả thân” không chỉ là chịu đựng gian khổ mà còn là dám đương đầu với áp lực cạnh tranh, dám thất bại để khởi nghiệp, dám bước ra biển lớn hội nhập. Những mô hình khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, những dự án công nghệ do thanh niên dẫn dắt, những sáng kiến bảo vệ môi trường xanh, giảm thiểu biến đổi khí hậu… chính là “con đường Trường Sơn” của thời hiện đại. Nó không có tiếng bom đạn, nhưng không kém phần cam go, đòi hỏi ý chí bền bỉ, trí tuệ sáng tạo và tinh thần dấn thân.
Thế hệ thanh niên ngày nay phấn đấu tiếp bước tinh thần của các thế hệ thanh niên đi trước. Ảnh: baodaklak
Điều quan trọng là thế hệ trẻ hôm nay cần khơi dậy cho mình lý tưởng sống cao đẹp. TNXP xưa mang trong tim khát vọng giành độc lập, tự do cho dân tộc; thanh niên hôm nay cần nuôi dưỡng khát vọng xây dựng một Việt Nam hùng cường, sánh vai cùng các cường quốc năm châu. Lý tưởng đó không chỉ thể hiện ở hoài bão cá nhân, mà phải gắn bó chặt chẽ với lợi ích chung của xã hội, của đất nước. Một người trẻ có thể khởi nghiệp để làm giàu cho bản thân, nhưng lý tưởng cao đẹp chính là biết gắn sự giàu có ấy với trách nhiệm cộng đồng, với sự phát triển bền vững của quốc gia.
Bên cạnh khát vọng phát triển, tinh thần TNXP còn gợi nhắc đến văn hóa nhân văn trong hành động của thanh niên. Nếu xưa kia TNXP biến lán trại thành nơi cất tiếng hát át tiếng bom, thì ngày nay thanh niên có thể biến nơi làm việc, học tập, cộng đồng mạng thành không gian của sáng tạo, tử tế và sẻ chia. Sự văn minh trong ứng xử trên mạng xã hội, tinh thần tôn trọng sự khác biệt, sự sẵn sàng chung tay vì môi trường sống xanh sạch đẹp… tất cả đều là những biểu hiện mới mẻ của tinh thần TNXP trong kỷ nguyên số.
Cũng như thế hệ TNXP đã từng gắn bó, đoàn kết, vượt qua gian khổ để hoàn thành nhiệm vụ, thanh niên hôm nay phải biết biến tình đồng đội ngày xưa thành tình đoàn kết quốc tế, hợp tác xuyên biên giới, kết nối tri thức toàn cầu. Trên các diễn đàn quốc tế, trên các dự án hợp tác khoa học, những bạn trẻ Việt Nam chính là “TNXP thời hiện đại”, mang hình ảnh đất nước đến với bạn bè năm châu bằng sự thông minh, cởi mở, bản lĩnh.
Nhìn từ chiều sâu văn hóa, tinh thần TNXP không chỉ còn là ký ức của một thời chiến tranh. Nó đã trở thành một “nguyên khí tinh thần” để thế hệ trẻ hôm nay học hỏi, kế thừa và sáng tạo. Tinh thần đó là sự can đảm dấn thân, là niềm tin vào lý tưởng cộng đồng, là khả năng biến gian khổ thành sức mạnh, biến thử thách thành cơ hội. Trong một thế giới đầy biến động và cạnh tranh, đó là hành trang quý báu để thanh niên Việt Nam tự tin bước đi trên con đường hiện đại hóa đất nước.
Có thể nói, giá trị tinh thần TNXP hôm nay vẫn còn nguyên vẹn sức sống. Nó không chỉ là biểu tượng của quá khứ mà là kim chỉ nam cho hiện tại, là lời nhắc nhở thế hệ trẻ hãy sống xứng đáng với truyền thống dân tộc. Nếu như một thời, TNXP đã khắc tên mình lên những con đường Trường Sơn, thì hôm nay, thanh niên có thể khắc tên mình lên những công trình khoa học, những dự án khởi nghiệp, những thành tựu hội nhập, để lại dấu ấn không kém phần vẻ vang trong lịch sử phát triển đất nước.
Xây dựng lý tưởng sống vì cộng đồng cho thanh niên hôm nay
Tinh thần thanh niên xung phong, tự nguyện dấn thân vì lợi ích chung, vẫn là ngọn lửa cần được gìn giữ và tiếp sức trong lòng mỗi người trẻ hôm nay. Điều đó đặt ra yêu cầu phải xây dựng, nuôi dưỡng lý tưởng sống vì cộng đồng trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ.
Lý tưởng sống của thanh niên không thể dừng lại ở ước mơ cá nhân, mà phải hòa nhập vào dòng chảy phát triển của dân tộc. Nếu TNXP xưa gửi tuổi xuân nơi chiến trường để bảo vệ độc lập, thì thanh niên nay cần gửi trí tuệ và tâm huyết của mình vào công cuộc hiện đại hóa, đổi mới sáng tạo, bảo vệ chủ quyền, giữ gìn bản sắc văn hóa, kiến tạo một xã hội nhân văn và bền vững. Sống vì cộng đồng hôm nay chính là biết cân bằng giữa khát vọng cá nhân và trách nhiệm xã hội, giữa thành công riêng và cống hiến chung.
Để ngọn lửa ấy được lan tỏa, vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên, Hội Liên hiệp Thanh niên càng trở nên quan trọng. Những phong trào hành động cụ thể, những môi trường trải nghiệm thực tiễn, những hoạt động khuyến khích sáng tạo và phụng sự cộng đồng sẽ giúp thanh niên thấm nhuần tinh thần TNXP trong điều kiện mới. Bên cạnh đó, gia đình, nhà trường và xã hội cũng phải chung tay vun đắp, tạo nền tảng để thanh niên nuôi dưỡng ước mơ và hành động đúng hướng.
Mỗi bạn trẻ, trong bất kỳ công việc, ngành nghề nào, đều có thể mang trong mình “chất TNXP” nếu biết đặt lợi ích cộng đồng lên trên sự ích kỷ cá nhân, nếu biết làm việc bằng tinh thần trách nhiệm, nếu biết sống tử tế và sẻ chia. Giữ được tinh thần ấy, thanh niên hôm nay sẽ tiếp nối xứng đáng truyền thống vẻ vang, làm rạng rỡ thêm giá trị văn hóa bất tử mà lớp TNXP đã để lại.
Thanh niên xung phong đã đi vào lịch sử như một biểu tượng văn hóa của tinh thần xả thân và lý tưởng sống vì cộng đồng. Hình tượng ấy không chỉ thuộc về quá khứ, mà còn tiếp tục soi sáng cho thanh niên hôm nay trong hành trình dựng xây đất nước. Giữ gìn và làm mới tinh thần TNXP chính là cách thế hệ trẻ khẳng định bản lĩnh, nuôi dưỡng khát vọng, để cùng dân tộc bước vào kỷ nguyên phát triển hùng cường và bền vững.
