Thực trạng người tị nạn Ukraine ở một số nước châu Âu hiện nay

Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã tạo ra một trong những cuộc khủng hoảng người tị nạn lớn nhất ở châu Âu kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay. Cuộc khủng hoảng này không chỉ là một thảm họa nhân đạo, mà còn có tác động mạnh mẽ đến kinh tế, xã hội và chính trị đối với Ukraine và các quốc gia tiếp nhận

Người tị nạn Ukraine và sự hỗ trợ của EU

Theo Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn-UNHCR, tính đến tháng 2/2025, hơn 6,9 triệu người Ukraine đã rời khỏi đất nước để tìm kiếm nơi an toàn ở các quốc gia khác, trong khi 3,7 triệu người khác bị buộc phải di dời trong nước do giao tranh và phá hủy cơ sở hạ tầng thiết yếu[1].

Người Ukraine rời bỏ đất nước do nhiều yếu tố: nhà cửa, cơ sở hạ tầng bị phá hủy, thiếu điện và nước, và điều kiện sống không an toàn. Các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng đã khiến nhiều người không có điện sưởi ấm, đặc biệt là trong mùa đông, dẫn đến làn sóng di cư mới. Đa số người tị nạn là phụ nữ và trẻ em do lệnh động viên quân sự dành cho nam giới từ 18–60 tuổi[2]

Dưới đây là biểu đồ thể hiện số lượng người tị nạn Ukraine tại một số quốc gia châu Âu tính đến tháng 2/2025[3].

Ngay khi xung đột xảy ra, EU nhanh chóng áp dụng Chỉ thị Bảo vệ Tạm thời (TPD), cho phép người Ukraine được cư trú, làm việc, học tập và tiếp cận các dịch vụ xã hội mà không cần quy trình tị nạn thông thường.

Ban đầu chương trình dự kiến kết thúc vào tháng 3/2025, nhưng đến tháng 6/2024, EU tiếp tục gia hạn TPD đến tháng 3/2026[4]. Khoảng 4,3 triệu người Ukraine được hưởng các hỗ trợ từ TPD.

Tuy nhiên, các quốc gia thành viên EU hiện đang chuẩn bị xem xét lại tư cách pháp lý của những người tị nạn Ukraine sinh sống trong khối, do họ đang đối mặt nguy cơ “quá tải hệ thống tị nạn quốc gia – điều mà TPD vốn được tạo ra để ngăn chặn”, một số quan chức gọi thực trạng hiện tại là “một gánh nặng vô cùng lớn”. Các cuộc thảo luận về khả năng kết thúc TPD có thể bắt đầu ngay từ tháng 6/2025.

Người tị nạn từ Ukraine tại khu vực biên giới Medyka, Ba Lan, ngày 27/2/2022. (Ảnh: AFP/TTXVN)

Một trong những câu hỏi lớn đặt ra là liệu người tị nạn có trở về Ukraine sau chiến tranh hay không. Khảo sát của UNHCR và các tổ chức nhân đạo cho thấy phần lớn người tị nạn vẫn do dự. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định hồi hương bao gồm mức độ hư hại tài sản tại quê nhà, điều kiện sống ở nước tiếp nhận, khả năng có việc làm và hội nhập[5].

Theo Migration Policy Institute, khoảng cách địa lý, ngôn ngữ và mức độ hỗ trợ tại quốc gia tiếp nhận đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành ý định định cư lâu dài. Ở các nước như Đức và Anh, nhiều người Ukraine đã bắt đầu hòa nhập và có xu hướng ở lại lâu dài[6].

Trong khi đó, một tỷ lệ lớn người tị nạn đang phải đối mặt với vấn đề tâm lý và sức khỏe sau sang chấn (PTSD), mất người thân, và điều kiện sống bấp bênh. Báo cáo của UNHCR năm 2025 nhấn mạnh rằng các nhóm dễ tổn thương như phụ nữ đơn thân, người khuyết tật và trẻ em không có người đi cùng đặc biệt cần được hỗ trợ y tế và pháp lý[7].

Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) kêu gọi 255 triệu USD để hỗ trợ 2 triệu người tại Ukraine trong năm 2025, tập trung vào nơi ở, thực phẩm, y tế và tái hòa nhập cộng đồng[8]. UNICEF cũng tiếp tục cung cấp hỗ trợ giáo dục, tiêm chủng và bảo vệ trẻ em trong các cộng đồng tị nạn và tại Ukraine[9].

Xung đột quân sự giữa Nga và Ukraine kéo dài hơn ba năm và chưa có dấu hiệu kết thúc. Do đó, vấn đề người tị nạn Ukraine vẫn sẽ tiếp tục là một thách thức nhân đạo lớn đối với châu Âu. Việc xây dựng chính sách tị nạn dài hạn, hỗ trợ hội nhập và đảm bảo quyền lợi cho người tị nạn sẽ cần sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ các nước, tổ chức quốc tế và cộng đồng địa phương.

Người tị nạn Ukraine ở một số nước châu Âu

Tại Đức: Tính đến tháng 5/2025, Đức là quốc gia tiếp nhận nhiều người tị nạn Ukraine nhất trong Liên minh châu Âu (trước đó là Ba Lan).

Theo dữ liệu của Eurostat, tính đến ngày 31/3/2025, Đức đã cấp quy chế bảo vệ tạm thời cho 1.184.890 người từ Ukraine, chiếm 27,8% tổng số người được bảo vệ tạm thời trong EU.

Từ khi xảy ra xung đột đến nay, Chính phủ Đức đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ người tị nạn Ukraine, bao gồm:

Một là, hỗ trợ tài chính và nhà ở

Trợ cấp - Bürgergeld: Trước đó, người tị nạn Ukraine được hưởng trợ cấp Bürgergeld, tương đương với mức hỗ trợ cho công dân Đức. Tuy nhiên, từ ngày 01/4/2025, những người mới đến sẽ chỉ nhận được trợ cấp theo Luật Trợ cấp Người xin tị nạn, với mức hỗ trợ thấp hơn. Về Hỗ trợ nhà ở: Theo đó, người tị nạn có thể được bố trí tại các trung tâm tiếp nhận ban đầu, sau đó chuyển sang nhà ở xã hội hoặc nhận hỗ trợ tài chính để thuê nhà.

Hai là, chăm sóc y tế: Trong 36 tháng đầu tiên, người tị nạn được hưởng chăm sóc y tế cơ bản, bao gồm điều trị các bệnh cấp tính và đau đớn, cũng như cung cấp thuốc men cần thiết.

Ba là, hỗ trợ hội nhập: Chính phủ Đức cung cấp các khóa học tiếng Đức, đào tạo nghề và dịch vụ hỗ trợ tìm việc làm thông qua các trung tâm việc làm. Đối với những người không tham gia các chương trình hội nhập hoặc từ chối việc làm mà không có lý do chính đáng, mức trợ cấp có thể bị giảm.

Bốn là, từ đầu năm 2025, Chính phủ Đức nhấn mạnh việc làm là điều kiện tiên quyết để tiếp tục nhận hỗ trợ. Những người không có việc làm và không tham gia các chương trình hội nhập có thể bị cắt giảm trợ cấp hoặc được khuyến khích trở về Ukraine.

Như vậy, ngay từ đầu cuộc chiến, Đức đặc biệt rộng rãi trong việc giúp đỡ người tị nạn Ukraine, song gần đây, nước nay đã bắt đầu cắt giảm các khoản trợ cấp xã hội vì lo ngại không thể duy trì lâu dài.

Người tị nạn Ukraine tại Đức, tháng 9/2024 (Ảnh Ảnh: Getty Images/NurPhoto)

Tại Ba Lan: Tính đến tháng 5/2025, Ba Lan đã tiếp nhận khoảng 993.000 người tị nạn Ukraine, đứng thứ hai trong Liên minh châu Âu tiếp nhận nhiều người tị nạn Ukraine. Hai năm đầu, số người tị nạn Ukraine ở Ba Lan lên đến 1.5 triệu người. Có sự giảm sút như trên, nguyên nhân chủ yếu là do một số người tị nạn đã quay trở lại Ukraine hoặc chuyển sang các quốc gia khác trong EU, một phần vì chính sách hỗ trợ xã hội tại Ba Lan đã được điều chỉnh trong năm 2024 và 2025. Ba Lan đã có những hỗ trợ sau:

Một là, gia hạn quyền cư trú và hỗ trợ nhà ở. Chính phủ Ba Lan đã gia hạn quyền cư trú hợp pháp cho công dân Ukraine đến ngày 30/9/2025. Tuy nhiên, từ ngày 01/7/2024, hình thức hỗ trợ nhà ở đã thay đổi: Người tị nạn chỉ còn được cung cấp chỗ ở tại các cơ sở tập trung do chính quyền tỉnh (voivode) quản lý; Chương trình trợ cấp tiền mặt cho những người dân Ba Lan cung cấp chỗ ở và thực phẩm cho người tị nạn Ukraine đã bị chấm dứt.

Hai là, hỗ trợ giáo dục cho trẻ em tị nạn. Tính đến đầu năm 2025, hơn 253.000 trẻ em Ukraine đang theo học tại các trường học ở Ba Lan. Chính phủ Ba Lan, phối hợp với UNICEF, đã ký kết kế hoạch làm việc năm 2025 nhằm đảm bảo quyền tiếp cận giáo dục chất lượng và hòa nhập cho trẻ em tị nạn. Các sáng kiến bao gồm: 1)Tăng cường đào tạo giáo viên; 2)Hỗ trợ học tiếng Ba Lan; 3) Phát triển kỹ năng và chương trình hỗ trợ cho thanh thiếu niên.

Ba là, chính sách tài chính và hỗ trợ xã hội: Ba Lan đã chi khoảng 4,2% GDP cho việc hỗ trợ người tị nạn Ukraine, bao gồm chi phí nhà ở, y tế, giáo dục và các dịch vụ xã hội khác. Đây là tỷ lệ cao nhất trong số các quốc gia hỗ trợ Ukraine. Tuy nhiên, từ giữa năm 2024, một số khoản trợ cấp đã bị cắt giảm: 1)Khoản trợ cấp xã hội một lần trị giá 300 PLN (khoảng 75 USD) cho người tị nạn Ukraine đã bị hủy bỏ; 2)Chương trình bồi hoàn chi phí cho các chủ nhà cung cấp chỗ ở và thực phẩm cho người tị nạn cũng đã kết thúc.

Bốn là, thay đổi trong thái độ công chúng và chính sách. Mặc dù ban đầu công chúng Ba Lan rất ủng hộ người tị nạn Ukraine, nhưng đến cuối năm 2024, tỷ lệ ủng hộ đã giảm từ 94% xuống còn 57%. Nguyên nhân chủ yếu là do áp lực kinh tế và chính trị trong nước. Một số chính trị gia đã kêu gọi ưu tiên người Ba Lan trong việc tiếp cận các dịch vụ công như y tế và giáo dục.

Năm là, hỗ trợ từ cộng đồng và tổ chức phi chính phủ. Ngoài hỗ trợ từ chính phủ, nhiều tổ chức phi chính phủ và cộng đồng địa phương cũng đã đóng góp đáng kể vào việc hỗ trợ người tị nạn Ukraine. Ví dụ, Quỹ Đối thoại Mở (Open Dialogue Foundation) đã cung cấp hỗ trợ nhân đạo và giúp đỡ trong việc tái định cư cho người tị nạn.

Tại Cộng hòa Séc: Séc là nước tiếp nhận người tị nạn Ukraine nhiều thứ ba trong EU. Ba năm qua, Chính phủ Séc triển khai nhiều chính sách và chương trình hỗ trợ người tị nạn Ukraine:

Một là, kế hoạch Phản ứng Người tị nạn 2025. Ngày 4/2/2025, Chính phủ Séc đã công bố Kế hoạch Phản ứng Người tị nạn 2025, được xây dựng với sự hợp tác của các cơ quan nhà nước, tổ chức phi chính phủ và các cơ quan của Liên hợp quốc. Kế hoạch này tập trung vào việc cung cấp nhà ở giá rẻ, giáo dục chất lượng và cơ hội việc làm cho người tị nạn Ukraine. Mục tiêu là tăng cường sự hòa nhập giữa người tị nạn và cộng đồng địa phương. Theo đó, các tổ chức Liên hợp quốc và đối tác của họ đã yêu cầu 41,1 triệu USD để đáp ứng các nhu cầu từ nhà ở đến hòa nhập xã hội.

Hai là, hỗ trợ Giáo dục và Việc làm. Cộng hòa Séc đã triển khai các biện pháp hỗ trợ giáo dục cho trẻ em tị nạn Ukraine, bao gồm: Tuyển dụng trợ giảng nói tiếng Ukraine và Cung cấp hỗ trợ tâm lý xã hội.

Ngoài ra, Chính phủ Séc đã tạo điều kiện thuận lợi cho người tị nạn Ukraine tiếp cận thị trường lao động, giúp họ có cơ hội tự lập và đóng góp vào nền kinh tế địa phương.

Ba là, chương trình Hỗ trợ Tâm lý và Y tế. Do có khá nhiều người tị nạn đối mặt với các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm và lo âu, Cộng hòa Séc đã phát triển bản đồ dịch vụ tâm lý xã hội với 389 địa điểm hỗ trợ, nhằm chăm sóc sức khỏe tinh thần cho họ. Bản đồ này đã nhận được hơn 15.000 lượt truy cập và trung bình 60 lượt truy cập hàng ngày từ người sử dụng nói tiếng Ukraine.

Bốn là, chương trình Hỗ trợ Tự nguyện Trở về. Chính phủ Séc đã triển khai chương trình hỗ trợ tự nguyện trở về cho những người tị nạn Ukraine muốn quay lại quê hương. Chương trình này cung cấp hỗ trợ tài chính và phương tiện di chuyển cho những người có nhu cầu, đặc biệt là những người có hoàn cảnh khó khăn.

Năm là, hợp tác Quốc tế và Hỗ trợ Nhân đạo. Cộng hòa Séc đã hợp tác với các tổ chức quốc tế như Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) để cung cấp hỗ trợ nhân đạo cho người tị nạn Ukraine. Các chương trình này bao gồm cung cấp thực phẩm, hỗ trợ y tế và các dịch vụ cần thiết khác.