Hoàn thiện một gia đình Đông Nam Á trọn vẹn và thống nhất trong đa dạng
Tuyên bố độc lập khỏi Indonesia ngày 20 tháng 5 năm 2002, Timor – Leste (hay còn gọi là Đông Timor) trở thành một trong những quốc gia non trẻ nhất thế giới. Ngay từ những ngày đầu ra đời, mục tiêu gia nhập ASEAN đã được đặt lên ưu tiên hàng đầu trong nghị trình đối ngoại của ban lãnh đạo quốc gia Đông Nam Á này. Tháng 3 năm 2011, Timor – Leste chính thức nộp đơn xin gia nhập ASEAN. Sau 11 năm nỗ lực, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 40 ở Campuchia tháng 11 năm 2022, nước này mới được trao quy chế quan sát viên và được phép tham dự tất cả các cuộc họp của ASEAN và các hội nghị liên quan, đồng thời được tất cả các thành viên ASEAN thống nhất về nguyên tắc sẽ kết nạp là thành viên thứ 11 của khối.
Trong quá trình Timor - Leste xin gia nhập ASEAN, cũng có những thành viên ASEAN hoài nghi vào khả năng quốc gia này có thể đáp ứng đầy đủ các tiêu chí, điều kiện để trở thành thành viên của Hiệp hội, cũng như có thể thực hiện trách nhiệm và nghĩa vụ của quốc gia thành viên. Hơn nữa họ lo ngại việc trao tư cách thành viên cho một trong những quốc gia non trẻ, nghèo nàn và lạc hậu nhất thế giới này sẽ là một gánh nặng đối với ASEAN. Tuy nhiên, khát vọng gắn kết và hội nhập khu vực cùng với quyết tâm mạnh mẽ và những nỗ lực bền bỉ, kiên định suốt hành trình 14 năm vận động và chờ đợi của nước này cuối cùng đã thuyết phục được sự đồng thuận của tất cả 10 nước thành viên trong gia đình ASEAN trao quy chế thành viên đầy đủ thứ 11 của Hiệp hội cho Timor - Leste.
Với việc kết nạp thành viên chính thức thứ 11 là Timor – Leste, đây là lần mở rộng mới nhất của ASEAN sau 26 năm kể từ khi tổ chức khu vực này kết nạp Campuchia là thành viên thứ 10 vào năm 1999. Trước khi được kết nạp vào khối, Timor-Leste là quốc gia Đông Nam Á duy nhất còn đứng ngoài ngôi nhà chung ASEAN. Phát biểu nhân sự kiện này, Thủ tướng nước chủ nhà Malaysia, Anwar Ibrahim nhấn mạnh việc kết nạp Timor – Leste đã minh chứng cho sự cởi mở và linh hoạt của ASEAN. Ông cũng khẳng định đây là dấu mốc lịch sử trong tiến trình phát triển và hoàn thiện gia đình ASEAN, phản ánh vận mệnh, bản sắc chung và tinh thần gắn kết khu vực sâu sắc, đồng thời cũng thể hiện cam kết lâu dài và vững chắc của khối đối với con đường phát triển và khát vọng độc lập, tự chủ chiến lược của Timor- Leste.1
Là quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha duy nhất ở châu Á và cùng với Philippines, là một trong 2 quốc gia châu Á có đa số dân theo đạo Công giáo, tư cách thành viên của Timor-Leste cũng sẽ đóng góp những giá trị văn hóa đặc sắc bổ sung và làm giàu thêm cho một ASEAN giàu bản sắc, thống nhất trong đa dạng. Bên cạnh đó, với dân số trẻ, nguồn tài nguyên dầu mỏ và khí thiên nhiên khá lớn cùng cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, tươi đẹp của đất nước này cũng bổ sung thêm sức sống mới và tiềm năng phát triển mà có thể tiếp thêm động lực và sức mạnh cho tương lai chung của ASEAN.
Khẳng định tầm nhìn về một ASEAN đoàn kết, tự cường và duy trì vai trò trung tâm
Nằm kề cận các con đường hàng hải huyết mạch toàn cầu qua các eo biển như Malacca, Lombok và Sunda, kết nối Đông Nam Á với châu Đại Dương và giữa Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương, Timor – Leste có một vị trí địa chính trị và chiến lược quan trọng ở Đông Nam Á. Từ góc nhìn chiến lược và an ninh, việc đưa Timor-Leste vào đại gia đình ASEAN sẽ có lợi cho an ninh, ổn định và hòa bình khu vực.
Hơn nữa, việc kết nạp Timor - Leste không chỉ là mở rộng không gian địa lý, địa chính trị và kinh tế của ASEAN, mà còn thể hiện tinh thần gắn kết, hợp tác, cởi mở và chia sẻ của các quốc gia Đông Nam Á trong bối cảnh địa chính trị khu vực và thế giới đang biến động nhanh chóng và phức tạp. Nó cũng phản ánh tầm nhìn chung của các nhà lãnh đạo các nước thành viên ASEAN về một Cộng đồng Đông Nam Á đoàn kết, đùm bọc, tự cường, bao trùm, hội nhập năng động và cùng kiến tạo tương lai chung.
Timor Leste được kết nạp vào ASEAN khi tổ chức khu vực đối mặt với nhiều thách thức địa chính trị, kinh tế và an ninh khu vực, quốc tế nhạy cảm, phức tạp và đầy biến động đang thử thách tinh thần đoàn kết, việc đề cao chủ nghĩa đa phương và vai trò trung tâm của khối. Chính trong bối cảnh ấy, sự kiện lịch sử này càng có ý nghĩa sâu sắc, khẳng định rằng, mọi quốc gia Đông Nam Á dù khác biệt về hoàn cảnh, quy mô, hay trình độ phát triển, đều chia sẻ tương lai chung và có vị trí trong cộng đồng khu vực. Qua đó, sự kiện này góp phần củng cố tính chính danh và sức hấp dẫn của ASEAN như là một trong những tổ chức khu vực thành công nhất thế giới. Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng gay gắt, việc kết nạp Timor-Leste cũng được xem là cần thiết nhằm tăng cường sức mạnh tập thể, vị thế mặc cả đối với các cường quốc cũng như vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Khẳng định cam kết của Timor – Leste đối với bản sắc và hợp tác khu vực vì hòa bình và thịnh vượng
Phát biểu tại Lễ kết nạp, Thủ tướng Timor - Leste Xanana Gusmão nhấn mạnh rằng Timor - Leste gắn kết với gia đình ASEAN một cách tự nhiên và cũng là lựa chọn chiến lược cho tương lai của đất nước này. Ông cũng khẳng định Timor Leste “hoàn toàn ôm trọn các giá trị cốt lõi của khối, tôn trọng lẫn nhau, hợp tác hòa bình, thống nhất trong đa dạng và đoàn kết khu vực”2. Theo đó, nước này cam kết tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ của quốc gia thành viên được quy định trong Hiến chương ASEAN, tích cực đóng góp cho tình đoàn kết, hợp tác và mục tiêu hiện thực hóa Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN năm 2045 vì một khu vực hòa bình, thịnh vượng, kiên cường và lấy người dân làm trung tâm.
Trả lời phỏng vấn báo điện tử Bernama tại Thủ đô Dili nhân sự kiện lịch sử này của đất nước, Tổng thống Timor-Leste Jose Ramos-Horta cũng khẳng định nước này sẽ là “người bạn trung thành và vững chắc của ASEAN”, với cam kết mạnh mẽ rằng Timor - Leste sẽ đóng góp tích cực cho tình hữu nghị và hợp tác trên toàn khu vực để biến Đông Nam Á thành ngọn hải đăng của hòa bình, thịnh vượng và công lý.3
Chú thích
1. Tan Ai Leng, "Asean Summit: Timor - Leste's entry Completes Asean family, Says Anwar", The Business Times, Oct 26, 2025, https://www.businesstimes.com.sg/international/asean/asean-summit-timor-lestes-entry-completes-asean-family-says-anwar.
2. “The speech by Prime Minister Kay Rala Xanana Gusmão on the Admission of Timor – Leste into ASEAN”, Media One Timor, 26/10/2025, https://mediaonetimor.co/the-speech-by-prime-minister-kay-rala-xanana-gusmao-on-the-admission-of-timor-leste-into-asean/.
3. “Timor-Leste Officially Joins ASEAN, Completing Southeast Asia’s Geographical Representation”, Bernama, Oct 26, 2025, https://www.bernama.com/en/news.php/world/general/news.php?id=2483255.
