Ngày 30/04, tại Washington, một thỏa thuận cho phép các công ty Mỹ được ưu tiên tiếp cận các mỏ khoáng sản mới của Ukraine và hỗ trợ tái thiết quốc gia này đã được ký kết, đánh dấu một bước ngoặt mới trong quan hệ song phương giữa Ukraine với Mỹ cũng như trong chiến lược của Tổng thống Donald Trump đối với cuộc chiến ở Ukraine.
Việc đạt được thỏa thuận đã tạm khép lại một quá trình đấu trí cam go, căng thẳng kéo dài với những nguy cơ đổ vỡ làm rạn nứt sâu sắc mối quan hệ Ukraine - Mỹ suốt 3 tháng qua.
Tài nguyên thiên nhiên trong cán cân địa chính trị mới
Ngày nay, tài nguyên thiên nhiên ngày càng đóng vai trò cân đối quan trọng trong cán cân địa chính trị toàn cầu. Hiện tại, các hoạt động khai thác đất hiếm trên thế giới chủ yếu do Trung Quốc kiểm soát. Ukraine cũng là quốc gia giàu tài nguyên thiên nhiên, trong đó, theo đánh giá của Kiev, họ sở hữu một lượng lớn đất hiếm chứa tới 22/50 kim loại trọng yếu đề sản xuất các loại chip bán dẫn trong các thiết bị điện tử tiêu dùng, xe điện và các ứng dụng quân sự. Ngoài ra, Ukraine còn có trữ lượng lớn dầu mỏ, khí tự nhiên, sắt, uranium và vàng.
Trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ - Trung gia tăng và cuộc đua giành nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng đang diễn ra ngày càng gay gắt trên toàn cầu, việc đảm bảo quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên chiến lược của Ukraine mang lại cho Washington một lợi thế đáng kể, nhất là khi Mỹ phải nhập khẩu hoàn toàn 12/50 loại khoáng sản được xác định là trọng yếu và 16 loại nữa Mỹ phụ thuộc 50% vào các nguồn từ bên ngoài.
Nội dung chính của thỏa thuận
Tuy nội dung thỏa thuận không được công bố chính thức, nhưng theo các hãng tin của Mỹ đã được tiếp cận với văn bản thỏa thuận, các công ty của Mỹ được quyền ưu tiên khai thác các mỏ mới ở Ukraine và hai bên cũng dự kiến sẽ thành lập một quỹ đầu tư chung, trong đó Ukraine sẽ đóng góp 50% tổng nguồn thu từ các dự án khai thác khoảng sản tại những khu vực mới ở nước này và hai bên có quyền biểu quyết ngang nhau trong việc quản lý quỹ.
Đáng chú ý, trong thỏa thuận mới ký không có điều khoản đòi Ukraine phải thanh toán cho Mỹ về các khoản viện trợ Washington đã cung cấp cho Kiev trong suốt hơn 3 năm qua như Tổng thống Trump từng công khai nêu ra, nhưng cũng chẳng có cam kết cụ thể nào của Mỹ về đảm bảo an ninh đối với Ukraine sau khi cuộc chiến hiện nay ở Ukraine kết thúc như Tổng thống Volodymyr Zelensky từng luôn mong muốn. Không chỉ vậy, theo Phó Thủ tướng Ukraine Yulia Svyrydenko, thỏa thuận cho phép Kiev "quyết định khai thác cái gì và ở đâu" và "tài nguyên trong lòng đất vẫn thuộc sở hữu của Ukraina". Cũng theo bà Svyrydenko, thỏa thuận tuân thủ hiến pháp Ukraine và các nguyên tắc chung để nước này tiếp tục chiến dịch gia nhập Liên minh châu Âu.
Như vậy là cả Kiev và Washington đều đã có những nhượng bộ quan trọng để đạt được thỏa thuận, đặc biệt là Ukraine đã chấp nhận việc Washington không đưa ra bất kỳ đảm bảo an ninh cụ thể nào cho Kiev để đạt được mục đích lớn là loại bỏ việc phải hoàn trả cho Mỹ những khoản viện trợ quân sự trong quá khứ và có được sự hiện diện lâu dài của Mỹ trên đất nước mình; trong khi Mỹ giành được quyền ưu tiên tiếp cận các mỏ khoáng sản, dù chỉ là các mỏ mới, rất quan trọng đối với các ngành công nghệ cao ở Mỹ, mà không phải cam kết đảm bảo an ninh cho Ukraine vừa phức tạp, vừa tốn kém.
Ý nghĩa của thỏa thuận đối với mỗi bên
Đứng trước áp lực rất lớn và kéo dài của chính quyền Trump để ép Ukraine phải sớm đồng ý ký kết thỏa thuận với các điều khoản đặc biệt ưu đãi dành cho Mỹ trong khi quân đội Kiev vẫn đang thất thế trước các lực lượng của Nga, Ukraine đã phải hết sức cố gắng tìm cách cân bằng giữa nhu cầu bảo vệ chủ quyền quốc gia và sự cần thiết phải đảm bảo hỗ trợ liên tục từ Mỹ.
Vì thế, thỏa thuận đã ký giữa Kiev và Washington không chỉ đơn thuần là một văn bản hợp tác kinh tế bình thường, mà còn ẩn chứa nhiều hàm ý địa chính trị sâu sắc và có thể được xem là một mô hình mới trong cách tiếp cận của Washington đối với các cuộc xung đột quốc tế. Đó là triệt để sử dụng ảnh hưởng kinh tế như một công cụ ngoại giao và đảm bảo những lợi ích cụ thể cho Hoa Kỳ từ những cam kết hỗ trợ quân sự và tài chính. Trong khi đó, với việc ký kết thỏa thuận kinh tế lớn với Mỹ, Kiev vừa tiếp tục duy trì mối quan hệ rất quan trọng với Washingtion và đảm bảo được sự hiện diện của người Mỹ ở đất nước này, đồng thời không từ bỏ định hướng châu Âu và tiếp tục những nỗ lực để sớm được gia nhập EU.
Đối với Mỹ, thỏa thuận ngày 30/4 là minh chứng cho luận điểm được ông Trump nhắc đi nhắc lại nhiều lần là Mỹ phải "nhận được điều gì đó" từ việc viện trợ cho Ukraine và thỏa thuận khoáng sản đã ký chính là cách để đảm bảo Mỹ sẽ nhận được "lợi nhuận" từ "khoản đầu tư" khổng lồ của mình vào Ukraine trong những năm qua. Chính Tổng thống Trump cũng đã tuyên bố là với thỏa thuận này, Mỹ sẽ thu về được 350 tỷ USD, đúng bằng số tiền mà Mỹ đã trợ giúp về mặt quân sự cho Ukraine trong suốt 3 năm qua theo cách tính của ông (còn theo Viện Kinh tế quốc tế Kiel (Đức), một tổ chức nghiên cứu chính sách kinh tế toàn cầu, tổng số tiền Washington đã cung cấp cho Kiev chỉ là 130 tỷ USD).
Tác động các mặt của thỏa thuận
Châu Âu đã đầu tư đáng kể vào Ukraina cả về mặt chính trị, tài chính và quân sự. Vì thế, việc Ukraine giành cho Mỹ quyền ưu đãi riêng về tài nguyên thiên nhiên có thể gây ra căng thẳng trong quan hệ, nhất là khi các công ty châu Âu cảm thấy bị đặt vào thế bất lợi trong quá trình tái thiết Ukraine.
Ngoài ra, trước đây có thông tin Kiev đã ký với London một thỏa thuận cho phép các công ty Anh được quyền khai thác một số mỏ khoáng sản ở nước này. Nếu đúng vậy, thỏa thuận Kiev mới ký với Washington có thể ảnh hưởng không nhỏ đến không chỉ hợp tác kinh tế mà cả quan hệ chính trị - quốc phòng chung giữa Ukraine và Anh - quốc gia đi đầu trong việc tiếp tục ủng hộ mạnh mẽ cho Kiev trong cuộc chiến hiện nay.
Còn đối với Nga, thỏa thuận mới đảm bảo sự hiện diện lâu dài của Mỹ tại Ukraine có thể gián tiếp làm giảm khả năng tiếp cận của Moscow đối với các tài nguyên quan trọng của Ukraine một khi hai bên đạt được Thỏa thuận kết thúc chiến tranh. Vì vậy, thỏa thuận này có thể làm phức tạp thêm các tính toán chiến lược của Kremlin và tạo thêm đòn bẩy cho Kiev trong bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào trong tương lai.
Mặc dù thỏa thuận khoáng sản và các nỗ lực tìm giải pháp chấm dứt cuộc chiến ở Ụkraine được đàm phán riêng biệt, nhưng chúng phản ánh cách tiếp cận tổng thể của Washington đối với Ukraine và Nga. Gần đây Mỹ đã kêu gọi Kiev công nhận yêu sách của Nga đối với Crimea và có khả năng là 4 vùng khác của Ukraine mà Moscow đang kiểm soát, nhưng cũng gia tăng đáng kể sức ép đòi Nga phải linh hoạt hơn và đe dọa sẽ từ bỏ vai trò trung gian tích cực hiện nay để mặc hai bên tự thương lượng.
Chính Bộ trưởng Tài chính Mỹ Bessent đã nói rõ là thỏa thuận vừa ký "gửi đi tín hiệu rõ ràng về cam kết của chính quyền Trump đối với một Ukraine tự do, có chủ quyền, thịnh vượng". Tuyên bố này có thể được xem là nỗ lực của Washington nhằm đặt thỏa thuận trong khuôn khổ rộng lớn hơn trong chính sách đối ngoại Mỹ, mặc dù trọng tâm là về kinh tế.
Trong bối cảnh đó, thỏa thuận khoáng sản có thể được xem như một phần trong chiến lược rộng lớn hơn của chính quyền Tổng thống Trump nhằm tìm ra một giải pháp cho cuộc xung đột theo cách có lợi nhất với Mỹ. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra câu hỏi về tính bền vững của bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào được đạt được dưới áp lực như vậy. Việc Ukraine đang thảo luận với các đồng minh châu Âu về việc thành lập một lực lượng quốc tế để giúp đảm bảo an ninh cho nước này nếu đạt được thỏa thuận hòa bình với Nga cho thấy Ukraine vẫn đang tìm kiếm các hình thức bảo đảm an ninh sau khi Mỹ cương quyết từ chối.
Tuy nhiên, hiện chưa rõ thỏa thuận này có thực sự thúc đẩy hòa bình hay sẽ làm phức tạp thêm tình hình bởi Moscow có thể xem thỏa thuận này như một bằng chứng về "chiến lược bao vây" Nga của phương Tây, từ đó càng khiến Moscow cứng rắn hơn trong lập trường của mình.
Những thách thức trong thực hiện thỏa thuận
Mặc dù đã được ký kết, việc triển khai thỏa thuận khoáng sản vẫn sẽ đối mặt với nhiều thách thức. Trước hết là vấn đề phê chuẩn: Theo Reuters, Quốc hội Ukraine vẫn phải phê chuẩn thỏa thuận để nó có hiệu lực. Đây có thể là một quá trình phức tạp, đặc biệt là nếu có sự phản đối từ các nhóm chính trị lo ngại về chủ quyền quốc gia hoặc tác động của Thỏa thuận đối với quan hệ của Ukraine với EU.
Thách thức thứ hai là về an ninh. Nhiều khu vực giàu tài nguyên của Ukraine hiện đang nằm ở miền Đông đất nước, nơi đang diễn ra các hoạt động quân sự tích cực hoặc nằm dưới sự kiểm soát của Nga. Việc triển khai các dự án khai thác khoáng sản ở những khu vực đó sẽ đối mặt với những rủi ro đáng kể về an ninh.
Thách thức thứ ba liên quan đến vấn đề kỹ thuật và tài chính. Mặc dù Ukraine giàu khoáng sản, nhưng việc phát triển các dự án mới, đặc biệt là các khoáng sản phức tạp như đất hiếm, đòi hỏi các khoản đầu tư lớn và chuyên môn kỹ thuật cao. Thỏa thuận này vì thế cần được bổ sung bằng các cam kết đầu tư cụ thể và chuyển giao công nghệ để trở nên hiệu quả.
Cuối cùng là thách thức về môi trường và xã hội. Các dự án khai thác khoáng sản quy mô lớn thường gây ra những tác động đáng kể đến môi trường và cộng đồng địa phương. Trong bối cảnh Ukraine đang phải đối mặt với nhiều thách thức về tái thiết sau chiến tranh, việc cân bằng giữa nhu cầu phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường là điều không dễ tìm được lời đáp thích hợp.
Bước ngoặt trong ngoại giao kinh tế
Thỏa thuận khai thác khoáng sản giữa Kiev và Washingtion ký ngày 30/4 vừa qua là một bước tiến quan trọng trong quan hệ song phương, nhưng chỉ là một phần trong một bức tranh rộng lớn hơn về sự định hình lại trật tự thế giới sau cuộc xung đột Ukraine - Nga. Đối với Ukraine, thỏa thuận này thể hiện nỗ lực cân bằng giữa nhu cầu bảo vệ chủ quyền quốc gia và sự cần thiết phải đảm bảo hỗ trợ quốc tế.
Thỏa thuận khoáng sản Ukraine - Mỹ cũng đánh dấu một bước ngoặt trong ngoại giao kinh tế toàn cầu thời hậu Covid-19 và trong bối cảnh cuộc chiến ở Ukraine đã bước sang năm thứ 4 mà vẫn đang diễn ra ác liệt và rất phức tạp. Điều đó phản ánh sự chuyển dịch từ viện trợ quân sự và tài chính truyền thống sang các mối quan hệ kinh tế dựa trên lợi ích cụ thể và quyền tiếp cận tài nguyên.
Đối với Mỹ, thỏa thuận còn thể hiện cách tiếp cận "Nước Mỹ trên hết" của ông Trump trong chính sách đối ngoại là biến các cam kết an ninh thành cơ hội kinh tế. Đối với Ukraine, đây là một nỗ lực để đảm bảo sự hỗ trợ liên tục từ cường quốc quan trọng nhất, đồng thời tìm cách bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia trong hoàn cảnh khó khăn.
Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị giữa các cường quốc gia tăng và cuộc đua giành nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng gay gắt, Thỏa thuận vừa đạt được giữa Ukraine và Mỹ cho thấy cách các quốc gia có thể sử dụng tài nguyên thiên nhiên như một công cụ ngoại giao và cách các cường quốc có thể kết hợp các mục tiêu kinh tế và địa chính trị trong chính sách đối ngoại của mình.
Nguồn: dantri.com.vn
