Trong dòng chảy lịch sử dân tộc, lòng yêu nước luôn là giá trị cốt lõi, bất biến, làm nên sức mạnh Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc khơi dậy và bồi đắp lòng yêu nước cho thế hệ trẻ càng trở nên quan trọng, đòi hỏi những phương thức truyền tải mới mẻ, gần gũi và hiệu quả hơn. Điện ảnh – đặc biệt là phim lịch sử gần đây đã trở thành nhịp cầu nối, giúp những trang sử hào hùng không còn khô cứng, mà sống động, giàu cảm xúc, khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm với Tổ quốc của toàn nhân dân Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Poster phim “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối”. Ảnh: nld.com.vn

Lịch sử – nguồn cội bất biến nuôi dưỡng lòng yêu nước

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn:“Dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam.” Câu nói ngắn gọn nhưng chứa đựng chân lý sâu sắc về mối quan hệ giữa lịch sử và lòng yêu nước – hai yếu tố song hành, làm nên bản lĩnh và sức sống của dân tộc Việt Nam.

Từ buổi dựng nước của các vua Hùng, đến những trang sử hào hùng chống giặc ngoại xâm của Ngô Quyền, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…, lòng yêu nước đã trở thành mạch nguồn bất tận chảy trong huyết quản của mỗi người dân Việt. Dân tộc ta đã đối đầu với những thế lực ngoại xâm hùng mạnh, song chưa bao giờ khuất phục. Chính truyền thống ấy đã kết tinh thành ý chí độc lập, tinh thần tự cường, lòng trung nghĩa, nhân ái và đoàn kết, trở thành nền tảng vững chắc để dân tộc tồn tại và phát triển. Lòng yêu nước của người Việt không phải là khái niệm trừu tượng, mà là một giá trị sống động, hiện hữu trong từng hành động, từng lựa chọn của con người Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử. Khi đất nước bị xâm lăng, lòng yêu nước là ý chí chiến đấu, là tinh thần “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Khi hòa bình lập lại, yêu nước là khát vọng dựng xây, là tinh thần sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, cống hiến cho sự phát triển của đất nước.

Với nhân dân Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay, tình yêu nước đã có những tiếp biến, chuyển hóa thành lý tưởng sống, ý thức trách nhiệm, và sự tự giác giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc nhưng vẫn mở lòng đón nhận tinh hoa nhân loại để góp phần làm giàu cho Tổ quốc. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa và Cách mạng công nghệ 4.0, việc bồi đắp tình yêu nước cho thế hệ trẻ đang đứng trước không ít thách thức. Một số bạn trẻ hiện nay biết nhiều về thế giới, về các nhân vật văn hóa đại chúng quốc tế, nhưng chưa biết tường tận về lịch sử nước nhà. Một phần nguyên nhân là tiếp cận lịch sử còn nặng tính hàn lâm, chưa có nhiều cách truyền tải hấp dẫn, hiệu quả. Do đó, để người trẻ đón nhận và thẩm thấu những trang sử hào hùng, từ đó nuôi dưỡng niềm tự hào và sự tự tin khi hội nhập, lịch sử cần được kể lại bằng một "ngôn ngữ mới" – ngôn ngữ của nghệ thuật điện ảnh. Thay vì chỉ đọc về chiến thắng Điện Biên Phủ trong sách, người trẻ có thể cảm nhận được không khí hào hùng qua những thước phim sống động, thấy được ánh mắt, nụ cười, nỗi đau và niềm tin của những người đi trước. Thay vì chỉ học thuộc tiểu sử Hai Bà Trưng, họ có thể rung động trước hình ảnh hai vị nữ anh hùng cưỡi voi ra trận, biểu tượng của khí phách và lòng tự tôn dân tộc. Khi lịch sử được tái hiện bằng nghệ thuật, nó không còn xa cách mà trở nên thân thuộc và chạm đến trái tim. Chính sự rung động ấy sẽ khơi dậy niềm tự hào dân tộc, biến nhận thức thành cảm xúc, và cảm xúc thành hành động. Đó là con đường hiệu quả nhất để lòng yêu nước được nuôi dưỡng một cách tự nhiên, bền vững và sâu sắc.

Có thể nói, lịch sử chính là “bản di truyền tinh thần” của dân tộc – nơi lưu giữ mọi giá trị hình thành nên bản lĩnh Việt Nam. Còn lòng yêu nước là “mạch máu” nuôi dưỡng mọi thế hệ. Thay vì để lịch sử nằm yên trên trang giấy, chúng ta cần làm cho lịch sử “biết nói”, “biết thở” và “biết chạm” – bằng những câu chuyện, bộ phim, hình ảnh và biểu tượng có sức lan tỏa mạnh mẽ. Khi đó thế hệ trẻ hiểu sâu, cảm nhận chân thật đến tự nguyện yêu nước, tự hào về dân tộc, và sẵn sàng viết tiếp những trang sử mới bằng trí tuệ và khát vọng Việt Nam.

Tái hiện lịch sử qua phim – cách thức hiệu quả khơi dậy lòng yêu nước của thế hệ trẻ

Nếu lịch sử là mạch nguồn nuôi dưỡng bản sắc dân tộc, thì điện ảnh chính là con đường đưa dòng chảy ấy đến gần hơn với tâm hồn người trẻ. Trong thời đại của hình ảnh và cảm xúc, phim ảnh trở thành “ngôn ngữ của thế hệ mới” có hiệu ứng lan tỏa và truyền cảm hứng mạnh mẽ.

Gần đây, những bộ phim lịch sử Việt Nam đã tạo nên dấu ấn rõ nét khi thu hút đông đảo khán giả trẻ. Năm 2024, phim Đào, phở và piano – vẽ nên một bức tranh về Hà Nội vừa bi tráng vừa lãng mạn giữa bom đạn chiến tranh. Trong những thời điểm tăm tối nhất, bên cạnh lòng yêu nước đang sục sôi, tất cả vẫn không quên đi những điều tươi đẹp của cuộc sống, như hương thơm của bát phở mới nấu hay nét hồng phai trên những cánh hoa đào nở rộ chào xuân sang….; Năm 2025, Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối lại tái hiện cuộc đấu chí đầy cam go nhưng rất bình thản, không lên gân, không đao to búa lớn về sự hy sinh, về sự tàn nhẫn của chiến tranh, về một thế giới địa đạo không nhìn thấy mặt trời, nhưng những con người ở trong đó, nằm lại tại đó, tự tìm thấy cho mình những mặt trời nhỏ, để hy vọng và nhớ về, để không bao giờ quên đi trong ký ức của họ và của những thế hệ sau….; Mưa đỏ – khắc họa rõ nét sự tàn khốc của chiến tranh qua những trận đánh dữ dội trong 81 ngày đêm giữ Thành cổ Quảng Trị năm 1972, những mất mát và nỗi đau của người lính khi chứng kiến đồng đội ngã xuống. Truyền tải thông điệp về giá trị của độc lập, tự do và khát vọng hòa bình. Những bộ phim này khi ra rạp đã tạo nên “cơn địa chấn” về cảm xúc, đem lại sự lan tỏa và khơi dậy mạnh mẽ tình yêu nước, lòng tự hào dân tộc.

Hàng nghìn người xếp hàng vào rạp xem phim, nhiều trường học, cơ quan trong cả nước đồng loạt đặt vé xem phim…Điều khá đặc biệt là chính khán giả trẻ đã tạo nên sự lan tỏa cho những bộ phim này. Họ xúc động trước cách kể chuyện giàu cảm xúc mà gần gũi khiến lịch sử chạm tới trái tim. Khi đó, trải nghiệm điện ảnh cũng chính là hành trình tiếp nối ký ức dân tộc. Điều đó cho thấy, khi lịch sử được kể bằng nghệ thuật chân thành, nó có thể chạm đến trái tim của người trẻ một cách tự nhiên, không giáo điều hay gượng ép. Bởi qua từng thước phim, người trẻ không chỉ được “xem” lịch sử, mà còn được “sống” trong lịch sử – cảm nhận nỗi đau, sự mất mát, niềm tin và khát vọng của cha anh. Chính trải nghiệm cảm xúc ấy là cầu nối để tình yêu nước được hình thành và nuôi dưỡng, bởi lòng yêu nước chân chính luôn bắt đầu từ sự đồng cảm và thấu hiểu.

Bên cạnh việc khơi dậy lòng tự hào dân tộc, phim lịch sử còn góp phần định hướng thái độ sống tích cực cho giới trẻ. Khi chứng kiến những người đi trước sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc, người trẻ hôm nay hiểu rằng tình yêu nước không chỉ là khẩu hiệu, mà là hành động – là ý chí vượt khó, là khát vọng cống hiến trong học tập, lao động và sáng tạo. Qua đó, phim trở thành một phương tiện giáo dục nhân cách, giúp thế hệ trẻ nhận ra giá trị của hòa bình và trách nhiệm gìn giữ di sản tinh thần dân tộc.

Từ thực tế đó có thể khẳng định, tái hiện lịch sử qua phim không chỉ là xu hướng nghệ thuật, mà còn là phương thức giáo dục văn hóa – tư tưởng hiệu quả trong bối cảnh hội nhập.

Giải pháp để phát huy vai trò của dòng phim lịch sử để khơi dậy tinh thần yêu nước của thế hệ trẻ

Trước hết, Đảng và Nhà nước cần có chính sách, định hướng để đặt điện ảnh lịch sử ở vị trí của một nhiệm vụ văn hóa – chính trị trọng yếu. Cần nhìn nhận rõ rằng phim lịch sử không chỉ là sản phẩm giải trí, mà còn là phương tiện giáo dục chính trị, tư tưởng, văn hóa vô cùng quan trọng. Bởi vậy, Nhà nước cần có chiến lược đầu tư dài hạn, ổn định và chuyên nghiệp cho dòng phim này. Có sự hỗ trợ phát triển điện ảnh lịch sử, khuyến khích các hãng phim, đạo diễn, biên kịch tham gia sáng tạo; đồng thời có cơ chế đặt hàng các tác phẩm trọng điểm quốc gia, gắn với các mốc kỷ niệm lớn, các nhân vật lịch sử tiêu biểu.

Bên cạnh đó, về đội ngũ sáng tạo – để có bộ phim hay thì phải có kịch bản hay, xây dựng nhân vật sống động. Do đó, đội ngũ biên kịch, đạo diễn, diễn viên cần được đào tạo bài bản và truyền cảm hứng sáng tạo. Tránh lối kể chuyện khô cứng, một chiều, biến anh hùng thành hình tượng “điển phạm” xa rời thực tế.

Song song với đó, về công nghệ và truyền thông: trong thời đại công nghệ số, sức mạnh lan tỏa của phim không còn nằm ở rạp chiếu, mà ở khả năng tiếp cận đa nền tảng. Các nhà sản xuất cần mạnh dạn ứng dụng kỹ xảo điện ảnh hiện đại, công nghệ CGI, âm thanh vòm, kỹ thuật quay tiên tiến để nâng tầm chất lượng hình ảnh – bởi giới trẻ ngày nay không chỉ quan tâm đến nội dung, mà còn rất chú ý đến trải nghiệm thị giác. Đẩy mạnh chiến lược truyền thông như một chiến dịch văn hóa.

Cuối cùng, về giáo dục và xã hội: kết hợp chiếu phim lịch sử trong trường học, đại học, câu lạc bộ thanh niên, kết hợp với các buổi tọa đàm, thảo luận, giao lưu với nhà làm phim hoặc nhân chứng lịch sử. Có thể tổ chức các cuộc thi viết cảm nhận, làm video review, sáng tạo nội dung sau khi xem phim – để lịch sử không chỉ được xem, mà còn được “sống lại” qua tư duy sáng tạo của người trẻ.

Phát huy vai trò của dòng phim lịch sử trong khơi dậy lòng yêu nước cho thế hệ trẻ không chỉ là nhiệm vụ của ngành điện ảnh, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Bởi khi lịch sử được kể bằng điện ảnh, và được người trẻ tiếp nhận bằng trái tim, lòng yêu nước sẽ không chỉ là bài học, mà sẽ trở thành hành động cụ thể thể hiện qua nỗ lực học tập, cống hiến để phát triển đất nước.