Ấn Độ đã thực hiện bước chuyển đổi chiến lược quan trọng kể từ khi Thủ tướng Narendra Modi giới thiệu tầm nhìn SAGAR (Security and Growth for All in the Region - An ninh và tăng trưởng cho tất cả trong khu vực) năm 2015. Việc công bố MAHASAGAR (Mutual and Holistic Advancement for Security and Growth Across Regions - Thúc đẩy tiến bộ tương hỗ và toàn diện vì an ninh và phát triển xuyên khu vực) trong chuyến thăm Mauritius tháng 3/2025 không đơn thuần là nâng cấp ngôn từ, mà đánh dấu sự mở rộng có chủ đích trong chính sách hàng hải của New Delhi. Sự tiến hóa này phản ánh năng lực thích ứng chiến lược của Ấn Độ trước bối cảnh tái cấu trúc trật tự khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đồng thời thể hiện tham vọng định hình vai trò lãnh đạo khu vực ngày càng rõ nét.
Sự phát triển từ SAGAR sang MAHASAGAR thể hiện quá trình chuyển đổi từ khung an ninh khu vực sang mô hình hợp tác toàn diện. SAGAR khởi đầu như một tuyên bố đóng vai trò "nhà cung cấp an ninh ròng" tại Ấn Độ Dương, tập trung vào năm trụ cột: hợp tác an ninh, kết nối kinh tế, xây dựng năng lực, phát triển bền vững và hỗ trợ nhân đạo. Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ-Trung gia tăng và các thách thức phi truyền thống như biến đổi khí hậu và thiên tai, giới hạn cách tiếp cận của New Delhi tập trung chủ yếu vào an ninh hàng hải ngày càng được thể hiện rõ. MAHASAGAR xuất hiện như phản ứng chiến lược nhằm khắc phục những hạn chế này, thiết lập ba trụ cột mới: mở rộng không gian hợp tác từ Nam Á sang Đông Phi và toàn bộ khu vực Ấn Độ Dương; tích hợp phát triển kinh tế-thương mại-hạ tầng với các mối quan tâm an ninh; và thúc đẩy ngoại giao mềm thông qua văn hóa, giáo dục cùng viện trợ quân sự-nhân đạo. Sự điều chỉnh này thể hiện tầm nhìn hệ thống, kế thừa di sản Phong trào Không liên kết* đồng thời thể hiện tinh thần "tự chủ chiến lược" đặc trưng của ngoại giao Ấn Độ đương đại.
Trọng tâm của cách tiếp cận mới nằm ở triết lý "đa liên kết theo vấn đề", cho phép New Delhi linh hoạt lựa chọn đối tác dựa trên lĩnh vực ưu tiên cụ thể. Trong khuôn khổ MAHASAGAR, Ấn Độ theo đuổi hợp tác an ninh hàng hải với Mỹ, Australia và Pháp; phát triển công nghệ quân sự với Israel và Nga; thúc đẩy năng lượng xanh với Nhật Bản và EU; đồng thời xúc tiến phát triển hạ tầng cảng cùng các quốc gia Đông Phi. Mô hình này vừa mở rộng mạng lưới quan hệ đối tác, vừa bảo vệ khả năng tự chủ chiến lược bằng cách tránh các ràng buộc liên minh cố định, đồng thời tận dụng hiệu quả không gian địa chính trị được tạo ra từ cạnh tranh Mỹ-Trung.
Chiến lược "tự chủ chiến lược" tạo nền tảng lý luận và thực thi cho MAHASAGAR, kế thừa tư tưởng Không liên kết của Nehru nhưng được mở rộng qua ba chiều kích hiện đại: quyền tự do lựa chọn đối tác dựa trên tính toán lợi ích quốc gia; linh hoạt chiến lược cho phép điều chỉnh chính sách kịp thời; và nỗ lực tự lực phát triển năng lực quốc phòng và công nghệ nội địa. Động lực địa chính trị quan trọng thúc đẩy MAHASAGAR nằm ở nhu cầu cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc, đặc biệt là trước sự mở rộng "Chiến lược Chuỗi ngọc trai" và Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh tại Ấn Độ Dương. Trong khi Bắc Kinh theo đuổi mô hình tài trợ hạ tầng đổi lấy quyền kiểm soát chiến lược, New Delhi đề xuất phương thức hợp tác dựa trên ngoại giao minh bạch, đồng thuận thực chất và quan hệ đối tác ngang hàng với các quốc gia ven biển. MAHASAGAR do đó vừa đóng vai trò lá chắn mềm kiềm chế ảnh hưởng Trung Quốc, vừa là lời đề nghị hợp tác tránh lặp lại mô hình quan hệ "chủ - khách" bất bình đẳng.
Khác biệt căn bản với SAGAR vốn tập trung chủ yếu vào Ấn Độ Dương, MAHASAGAR khẳng định vai trò lãnh đạo của Ấn Độ trong khối các nước phương Nam toàn cầu thông qua các sáng kiến cụ thể: các cuộc tập trận AIKEYME (Africa–India Key Maritime Engagement - Diễn tập hàng hải chủ chốt chung giữa châu Phi và Ấn Độ) với các quốc gia châu Phi; các chuyến giám sát biển IOS SAGAR đa nhiệm vụ (giám sát, cứu trợ, đào tạo); và các chương trình giáo dục-văn hóa dưới hình thức "đối tác phát triển" như học bổng và giao lưu nghệ thuật. Về mặt lý thuyết, những nỗ lực này hiện thực hóa "chủ nghĩa khu vực kiến tạo", nơi Ấn Độ xây dựng trật tự khu vực thông qua tạo dựng giá trị chung và củng cố niềm tin.
Dù triển vọng đáng kể, MAHASAGAR phải đối mặt ba thách thức cơ bản: sự chênh lệch nguồn lực so với các dự án do Trung Quốc tài trợ; nguy cơ căng thẳng tại dãy Himalaya làm xói mòn ngân sách dành cho các sáng kiến hàng hải; và sự thiếu vắng thể chế khu vực tương đương ASEAN tại Ấn Độ Dương khiến các liên kết mang tính chất phi thể chế và tạm thời. Tuy nhiên, phản ứng tích cực từ các quốc đảo cùng xu hướng đa dạng hóa quan hệ đối tác của các nền kinh tế châu Phi tạo cơ sở vững chắc cho MAHASAGAR củng cố vị thế dài hạn.
Sự ra đời của MAHASAGAR đánh dấu bước trưởng thành chiến lược của Ấn Độ, vượt khỏi khuôn khổ SAGAR để trở thành lăng kính định hình vai trò khu vực và toàn cầu. Không còn là "người bảo vệ trật tự" thụ động, New Delhi tuyên bố tham vọng trở thành "người kiến tạo trật tự" tại không gian hàng hải Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Dựa trên nền tảng kép là di sản Không liên kết và triết lý tự chủ chiến lược, MAHASAGAR hướng tới một trật tự hàng hải thế kỷ XXI đặc trưng bởi hợp tác bao trùm, phát triển bền vững và công bằng chiến lược. Trong cuộc cạnh tranh quyền lực mềm và cứng ngày càng gay gắt, đây không chỉ là tầm nhìn hàng hải mà còn là tuyên ngôn địa chính trị khẳng định vị thế của Ấn Độ như một cường quốc có khả năng định hình khuôn khổ hợp tác khu vực và toàn cầu.
..........................................
* Sự kế thừa này phản ánh thông qua: (1) Mở rộng hợp tác khu vực (từ Nam Á sang Đông Phi & Ấn Độ Dương), phản ánh tầm nhìn đa phương và xây dựng liên minh của NAM; (2) Tích hợp an ninh-phát triển, kế thừa quan điểm coi phát triển kinh tế và ổn định chiến lược là hai mặt không thể tách rời - nguyên tắc cốt lõi từ Hội nghị Bandung; (3) Thúc đẩy hợp tác Nam-Nam thông qua viện trợ, xây dựng năng lực và ứng phó thách thức chung, thể hiện tinh thần đoàn kết "Thế giới thứ Ba"; (4) Duy trì tự chủ chiến lược trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn, phản ánh triết lý độc lập hành động của NAM; (5) Ưu tiên giải quyết thách thức phi truyền thống (biến đổi khí hậu, nhân đạo), tiếp nối mối quan tâm của NAM về các vấn đề toàn cầu ảnh hưởng đến các nước đang phát triển.
