Tổng Bí thư Tô Lâm đã thẳng thắn nhận diện đây là cuộc chiến chống “giặc nội xâm'" , truyền đi một thông điệp mạnh mẽ: Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử, và để nắm bắt cơ hội, công tác phòng, chống lãng phí cần được triển khai quyết liệt, đồng bộ với những giải pháp hữu hiệu.
Căn bệnh trầm kha và tác hại khôn lường
lãng phí là việc sử dụng nguồn lực một cách không hiệu quả, gây thất thoát, hoặc làm giảm giá trị của các nguồn lực, mà không đạt được mục tiêu tối ưu. Cụ thể hơn, lãng phí là việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản, lao động, thời gian lao động và tài nguyên vượt định mức, tiêu chuẩn, chế độ hoặc không đạt mục tiêu đã định.
Sự nguy hiểm của lãng phí nằm ở tính không thể thu hồi của nó. Tài sản tham nhũng, ở một góc độ nhất định, có thể thu hồi được. Nhưng lãng phí làm thất thoát, mất mát tiền của, thời gian... mà không có khả năng thu hồi. Lãng phí còn lan rộng ở mọi cá nhân, tập thể, ngay cả khi không thực hiện đúng chức trách, kỷ luật công việc , hoặc sử dụng nhiều hơn mức cần thiết tài nguyên, cơ sở vật chất.
Lãng phí trong quản lý tài nguyên đất đang diễn ra phổ biến, đặc biệt là đất công. Không khó để nhìn thấy các khu đất vàng tại các đô thị lớn bị bỏ hoang hoặc sử dụng không hiệu quả. Tình trạng quy hoạch “treo”, dự án “treo” phổ biến, nhiều dự án xây dựng bị chậm tiến độ, dẫn đến hàng chục hecta đất bị bỏ trống. Báo cáo giám sát chuyên đề của Quốc hội khóa XV đã chỉ ra rằng, chỉ tính riêng 7/15 địa phương đoàn giám sát làm việc, đã có 1.739 công trình, dự án được Ủy ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt nhưng không triển khai phải hủy bỏ. Riêng tại Thành phố Hồ Chí Minh, có hơn 11.000 căn hộ, nền đất tái định cư đang bỏ trống, không có người ở. Đây là sự lãng phí đất đai và tài sản công khổng lồ.
Lãng phí còn thể hiện ở tài nguyên nước (tỷ lệ thất thoát nước sạch tại Việt Nam dao động từ 15% - 30% ở một số khu vực, cao hơn nhiều so với các nước phát triển ), và tài nguyên rừng (khai thác bừa bãi, không tái tạo đúng mức, gây mất mát đa dạng sinh học ). Tình trạng khai thác khoáng sản sai phạm ở nhiều địa phương vẫn còn, dẫn đến lãng phí tài nguyên thiên nhiên.
Tình trạng đầu tư công bị đình trệ, đội vốn, hoặc không phát huy hiệu quả là vấn đề nhức nhối. Điển hình là các dự án giao thông lớn như đường sắt đô thị tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, không chỉ chậm tiến độ hàng thập kỷ mà còn đội vốn lên hàng chục nghìn tỷ đồng. Điều này cho thấy sự lãng phí nghiêm trọng nguồn vốn nhà nước. Sự lãng phí trong các cơ quan nhà nước biểu hiện qua việc sử dụng không hợp lý ngân sách, tổ chức sự kiện không cần thiết , hay xây dựng trụ sở làm việc xa hoa, vượt nhu cầu thực tế. Đây là những khoản chi tiêu hành chính không tạo ra giá trị gia tăng, mà ngược lại, còn gây bức xúc trong xã hội.
Việc quản lý và sử dụng nguồn nhân lực không hiệu quả là một lực cản lớn đối với năng suất lao động quốc gia, giảm khả năng cạnh tranh. Một lượng lớn lao động trong khu vực công không được đào tạo hoặc bố trí công việc phù hợp với trình độ, dẫn đến hiệu suất thấp. Tình trạng "thừa thầy, thiếu thợ" cũng làm giảm khả năng cạnh tranh của nền kinh tế. Nhiều ý tưởng sáng tạo, phát minh khoa học không được ứng dụng hoặc chuyển giao công nghệ, dẫn đến lãng phí chất xám. Đồng thời, tình trạng chảy máu chất xám khi nhân tài rời bỏ đất nước làm việc ở nước ngoài vẫn còn phổ biến. Đây là tổn thất vô hình nhưng nghiêm trọng nhất cho tương lai đất nước.
Thời gian là vàng. Tuy nhiên, lãng phí thời gian đang diễn ra phổ biến, gây tổn thất hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm. Tắc nghẽn giao thông tại các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh gây lãng phí hàng triệu giờ lao động mỗi ngày. Ước tính, người dân có thể mất trung bình từ 1-2 giờ/ngày chỉ để di chuyển. Thủ tục hành chính rườm rà, chậm trễ không chỉ làm mất thời gian của người dân mà còn làm giảm hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, lãng phí trong sản xuất và tiêu dùng cũng đáng báo động, như thất thoát hậu thu hoạch từ 10% - 20% sản lượng do thiếu công nghệ bảo quản , và lãng phí thực phẩm trong sinh hoạt, đặc biệt trong các dịp lễ hội.
Giải pháp chiến lược để chống lãng phí một cách đồng bộ
Mặc dù công tác phòng, chống lãng phí đã đạt được những thành tựu nhất định, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, yếu kém, đặc biệt là sự chưa quyết liệt của một số bộ, ngành, địa phương. Thậm chí, một số cấp ủy, đơn vị còn buông lỏng, coi nhẹ cuộc đấu tranh này.
Để đẩy mạnh công cuộc chống lãng phí nhằm phát huy tối đa mọi nguồn lực phát triển đất nước, cần thực hiện đồng bộ năm nhóm giải pháp chiến lược
Trước hết, cần hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật để kiểm soát từ "gốc", "bịt lỗ hổng" bằng pháp luật. Cần đẩy mạnh công tác cải cách thể chế, rà soát, bổ sung, sửa đổi kịp thời các quy định về cơ chế quản lý, các định mức kinh tế - kỹ thuật không còn phù hợp.
Sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai và pháp luật liên quan đến quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên, khoáng sản. Hướng đi phải là tăng cường công khai, minh bạch các khâu quy hoạch, thu hồi, bồi thường, giao đất, cho thuê đất, quyền khai thác tài nguyên. Cần quy định rõ ràng quyền hạn, trách nhiệm của các cấp chính quyền trong việc đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý đất đai, tài nguyên thiên nhiên. Hoàn thiện các quy định để quản lý, kiểm soát chặt chẽ việc thu, chi ngân sách, chi tiêu công (nhất là mua sắm và đầu tư công). Tăng cường cải cách thủ tục hành chính theo hướng đơn giản, công khai, minh bạch trong các lĩnh vực dễ xảy ra tiêu cực, tham nhũng, lãng phí như đầu tư, đất đai, xây dựng.
Giải pháp thứ hai là "răn đe và xử lý" thông qua tăng cường kiểm tra, thanh tra và các hoạt động tư pháp. Kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử là cơ chế hậu kiểm quan trọng, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Cần khẩn trương hoàn thiện các quy định về giám định tư pháp, nhất là giám định tài chính, giám định chất lượng công trình xây dựng, để phục vụ kịp thời, có hiệu quả việc xử lý hành vi lãng phí. Tăng cường thanh tra, kiểm tra các cơ quan, tổ chức sử dụng ngân sách, tài sản của Nhà nước và doanh nghiệp sử dụng tài nguyên thiên nhiên. Yếu tố quyết định là xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân vi phạm, gây lãng phí, tạo sức răn đe trong toàn hệ thống.
Thứ ba, nâng cao hiệu quả giám sát của các cơ quan dân cử và toàn xã hội. Phát huy vai trò giám sát tối cao của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Chú trọng giám sát hoạt động của chính các cơ quan có chức năng phòng, chống lãng phí. Phát huy vai trò giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, của cộng đồng và nhân dân trong việc phát hiện, đấu tranh với những biểu hiện lãng phí. Việc này đòi hỏi cơ chế bảo vệ người tố cáo phải được củng cố để người dân yên tâm tham gia.
Thứ tư, đề cao trách nhiệm người đứng đầu. Sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước là nhân tố quyết định thành công của công tác phòng, chống lãng phí. Vai trò, trách nhiệm, tính tiên phong, gương mẫu của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị phải được đặt lên hàng đầu. Công tác phòng, chống lãng phí phải gắn với việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI, XII và Kết luận số 21-KL/TW về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái. Người đứng đầu phải thật sự gương mẫu, cần, kiệm, liêm, chính và kiên quyết đấu tranh chống lãng phí trong công tác và trong đời sống cá nhân. Đặc biệt, cần bổ sung quy định và có hình thức xử lý nghiêm minh đối với người đứng đầu để xảy ra lãng phí, thất thoát ở bất kỳ cấp nào.
Thứ năm, đề cao vai trò, trách nhiệm của các cơ quan báo chí trong việc định hướng dư luận, nêu bật kết quả tích cực, phát hiện hạn chế, và khẳng định rõ quyết tâm của Đảng, Nhà nước. Tăng cường nhận thức của mỗi cá nhân về ý thức thực hành tiết kiệm, để hướng tới xây dựng văn hóa phòng, chống lãng phí trong toàn dân.
Cuộc đấu tranh chống lãng phí, là một nhiệm vụ cấp thiết trong giai đoạn phát triển mới của đất nước. Với sự chỉ đạo quyết liệt từ cấp cao, đặc biệt là thông điệp mạnh mẽ từ Tổng Bí thư Tô Lâm, cùng với việc triển khai đồng bộ năm nhóm giải pháp chiến lược: từ hoàn thiện thể chế minh bạch hóa tài nguyên, kiểm soát chặt chẽ tài chính công; đến tăng cường kiểm tra, thanh tra, xử lý nghiêm minh; đề cao trách nhiệm người đứng đầu và xây dựng văn hóa tiết kiệm trong toàn dân – Việt Nam đang từng bước củng cố "bức tường thành" pháp lý để bảo vệ nguồn lực quốc gia. Chỉ khi nào kiểm soát được "căn bệnh trầm kha" này, chúng ta mới có thể tối đa hóa mọi nguồn lực, đẩy lùi thách thức, gia tăng mạnh mẽ nguồn lực đưa đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, xây dựng tương lai tốt đẹp, giàu mạnh, văn minh./.
