Công ước Hà Nội: Dấu ấn đối ngoại đa phương của Việt Nam trong cuộc chiến chống tội phạm mạng

Đường lối ngoại giao đa phương của Việt Nam và vai trò của Công ước Hà Nội

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, Việt Nam xác định an ninh mạng là lĩnh vực chiến lược nhằm định hình các quy tắc ứng xử quốc tế, đồng thời chủ động ứng phó với những thách thức phi truyền thống ngày càng gia tăng. Việc chủ trì tiến trình đàm phán và tổ chức lễ ký Công ước Hà Nội (văn kiện pháp lý quốc tế đầu tiên của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng) là minh chứng rõ nét cho định hướng này. Thông qua việc tổ chức ký Công ước tại Hà Nội, Việt Nam gửi đi thông điệp mạnh mẽ về cam kết là “đối tác tin cậy, thành viên có trách nhiệm” trong cộng đồng quốc tế, góp phần kiến tạo một không gian mạng an toàn, minh bạch và bền vững.

Thông qua Công ước, Việt Nam hướng tới các mục tiêu: (i) Thu hẹp khoảng cách Bắc-Nam trong quản trị số, thúc đẩy hỗ trợ kỹ thuật cho các nước đang phát triển; (ii) Bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng, chống can thiệp nội bộ; (iii) Định hình khuôn khổ pháp lý toàn cầu, làm mô hình cho hợp tác trên các vấn đề mới nổi như trí tuệ nhân tạo. Thứ trưởng Ngoại giao Đặng Hoàng Giang nhấn mạnh rằng đây là “dấu ấn quan trọng trong đối ngoại đa phương”, phù hợp với phương châm “nâng tầm đối ngoại” để bảo đảm lợi ích quốc gia[i].

Việt Nam đã thành lập Ban Chỉ đạo do Thủ tướng Phạm Minh Chính làm Trưởng ban, phối hợp chặt chẽ với UNODC để chuẩn bị lễ ký, đảm bảo sự tham gia rộng rãi và hiệu quả thực thi. Với chủ đề “Chống tội phạm mạng - Chia sẻ trách nhiệm - Hướng tới tương lai”, sự kiện phản ánh mục tiêu dài hạn: Xây dựng không gian mạng an toàn, hỗ trợ chuyển đổi số theo Chiến lược Quốc gia về Cách mạng Công nghiệp 4.0 đến năm 2030, đồng thời nâng cao vị thế Việt Nam tại Liên Hợp Quốc và trên trường quốc tế.

Việt Nam trong quá trình đàm phán, xây dựng và ký kết Công ước

Ngay từ khi sáng kiến về Công ước quốc tế chống tội phạm mạng được khởi xướng năm 2019, Việt Nam đã thể hiện vai trò chủ động và trách nhiệm thông qua việc tham gia tích cực vào tiến trình đàm phán. Đoàn liên ngành do Bộ Công an và Bộ Ngoại giao dẫn dắt đã tham dự đầy đủ 8 vòng đàm phán từ 2022 đến 2024, đóng góp nhiều nội dung quan trọng. Đặc biệt, Việt Nam đề xuất các nguyên tắc cốt lõi như tôn trọng chủ quyền quốc gia và tuân thủ luật pháp quốc tế, góp phần định hình Công ước theo hướng cân bằng lợi ích giữa các nước phát triển và đang phát triển.

Theo Liên Hợp Quốc, Việt Nam đã thúc đẩy hỗ trợ kỹ thuật cho các quốc gia kém phát triển, góp phần thu hẹp bất bình đẳng trong quản trị công nghệ toàn cầu[ii]. Những nỗ lực này phù hợp với Chiến lược An ninh Mạng Quốc gia đến năm 2030 và được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc ghi nhận qua việc chọn Hà Nội làm địa điểm tổ chức lễ ký kết. Công ước gồm 9 chương, 71 điều, tập trung vào ngăn chặn, điều tra và xử lý các loại tội phạm mạng xuyên biên giới như khủng bố mạng, buôn người, tội phạm tài chính trực tuyến và lạm dụng trẻ em.

Để chuẩn bị cho sự kiện, Việt Nam đã triển khai chiến dịch vận động bài bản, tập trung vào các quốc gia chủ chốt về công nghệ. Kết quả là gần 100 quốc gia và hơn 100 tổ chức quốc tế xác nhận tham gia lễ ký Công ước tại Hà Nội vào tháng 10/2025, hướng tới phê chuẩn chính thức vào năm 2027[iii]. Lễ ký sẽ do Chủ tịch nước Việt Nam Lương Cường và Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres đồng chủ trì, đồng thời diễn ra song song với chuỗi hoạt động gồm 8 hội thảo chuyên đề và 20 gian triển lãm quốc tế.

Ý nghĩa của Công ước Hà Nội

Công ước Hà Nội là bước ngoặt trong hợp tác quốc tế về an ninh mạng, thể hiện cam kết toàn cầu trong ứng phó với các thách thức phi truyền thống trong kỷ nguyên số.

Trước hết, đây là khuôn khổ pháp lý toàn diện đầu tiên nhằm xử lý tội phạm mạng xuyên biên giới như khủng bố mạng, buôn người, lừa đảo trực tuyến và lạm dụng trẻ em. Công ước tạo nền tảng cho sự phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia trong điều tra, truy vết và thực thi pháp luật.

Thứ hai, Công ước thúc đẩy công bằng trong quản trị công nghệ. Việt Nam đã đề xuất các nguyên tắc như tôn trọng chủ quyền và tuân thủ luật pháp quốc tế, giúp cân bằng lợi ích giữa các nước phát triển và đang phát triển. Việc hỗ trợ kỹ thuật và chuyển giao công nghệ cũng góp phần thu hẹp khoảng cách số.

Thứ ba, Công ước khẳng định vị thế quốc tế của Việt Nam. Việc Hà Nội được chọn làm nơi ký kết cho thấy sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế đối với vai trò dẫn dắt và năng lực ngoại giao đa phương của Việt Nam.

Cuối cùng, Công ước góp phần xây dựng không gian mạng an toàn, bền vững và nhân văn, hướng tới một trật tự số dựa trên hợp tác, bình đẳng và ổn định lâu dài.

Cơ hội, thách thức và triển vọng thực thi Công ước đối với Việt Nam

Công ước Hà Nội không chỉ là thành tựu ngoại giao mà còn mở ra cơ hội chiến lược then chốt, giúp Việt Nam khẳng định vị thế quốc tế và thúc đẩy phát triển nội tại trong bối cảnh an ninh mạng toàn cầu ngày càng phức tạp.

Trước tiên, Công ước Hà Nội khẳng định vai trò quốc tế và nâng cao vị thế quốc gia của Việt Nam. Việc chủ trì đàm phán và tổ chức lễ ký đã giúp Việt Nam nổi bật như quốc gia tiên phong kiến tạo thể chế toàn cầu về an ninh mạng. Việc thực thi Công ước cũng góp phần tăng cường năng lực thể chế và pháp lý trong nước thông qua hoàn thiện hệ thống pháp luật an ninh mạng, đồng bộ với chuẩn mực quốc tế trong hình sự hóa tội phạm công nghệ cao. Bên cạnh đó, Công ước cũng thúc đẩy chuyển giao công nghệ và hợp tác quốc tế. Với vị thế chủ nhà và đồng kiến tạo, Việt Nam sẽ tiếp cận thuận lợi hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo nhân lực và chia sẻ kinh nghiệm từ các cường quốc công nghệ.

Tuy nhiên, Công ước Hà Nội cũng đặt ra những thách thức đòi hỏi Việt Nam phải ứng phó chủ động, bảo vệ lợi ích quốc gia trong bối cảnh địa chính trị số đầy cạnh tranh, cụ thể:

Một là, năng lực thực thi còn hạn chế. Hệ thống pháp luật, nhân lực và hạ tầng kỹ thuật của Việt Nam vẫn tồn tại bất cập so với yêu cầu nghiêm ngặt của Công ước, đặc biệt trong điều tra, truy vết và xử lý tội phạm mạng xuyên biên giới.

Hai là, nguy cơ bị lợi dụng để áp đặt tiêu chuẩn. Trong cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc công nghệ, Việt Nam phải cảnh giác trước khả năng Công ước bị lợi dụng để áp đặt mô hình quản trị mạng đơn phương, trái nguyên tắc chủ quyền quốc gia.

Ba là, đảm bảo cân bằng giữa an ninh và quyền riêng tư. Thực thi Công ước đòi hỏi cân nhắc kỹ và xử lý hài hòa giữa bảo vệ an ninh mạng và đảm bảo quyền con người, tránh lạm dụng quy định để hạn chế tự do ngôn luận theo quy định hay xâm phạm quyền riêng tư.

Với nền tảng từ Công ước Hà Nội, Việt Nam có triển vọng trong việc định hình trật tự mạng toàn cầu, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội an toàn và bền vững, điển hình là:

Thứ nhất, tăng cường hợp tác khu vực và toàn cầu. Công ước mở ra cơ hội để Việt Nam đóng vai trò cầu nối giữa các quốc gia ASEAN và cộng đồng quốc tế, thông qua chia sẻ thông tin, phối hợp điều tra và xây dựng năng lực phòng vệ mạng chung.

Thứ hai, thúc đẩy phát triển kinh tế số an toàn và bền vững. Một môi trường mạng minh bạch và an toàn sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho thương mại điện tử, đầu tư công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Thứ ba, khẳng định vai trò định hình luật chơi toàn cầu. Với tư cách đồng kiến tạo Công ước, Việt Nam sẽ có cơ hội tham gia sâu hơn vào việc xây dựng các quy phạm pháp lý quốc tế về không gian mạng.

Công ước Hà Nội không chỉ là dấu ấn đối ngoại nổi bật của Việt Nam mà còn thể hiện rõ vai trò trung tâm của hợp tác đa phương trong kỷ nguyên số. Với vai trò dẫn dắt, Việt Nam khẳng định vị thế quốc tế, đồng thời góp phần xây dựng không gian mạng an toàn, công bằng và nhân văn. Để phát huy hiệu quả, cần đẩy mạnh vận động phê chuẩn rộng rãi và đầu tư đồng bộ trong nước. Được xem là “nền tảng hợp tác chưa từng có” về bảo vệ quyền con người trên không gian mạng, Công ước là minh chứng cho đường lối đối ngoại rộng mở, hội nhập sâu và chủ động định hình luật chơi toàn cầu vì lợi ích quốc gia và cộng đồng quốc tế.