Tình hình thiên tai trong các tháng cuối năm 2025 được dự báo vẫn còn diễn biến phức tạp, đặt ra yêu cầu công tác phòng, chống thiên tai, bão lũ cần phải luôn sẵn sàng, bảo đảm chuyên nghiệp hơn.
Thiên tai, bão lũ tàn phá nặng nề
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong những năm qua, thiên tai khốc liệt, cực đoan liên tiếp xảy ra với nhiều loại hình trên khắp cả nước, đã gây thiệt hại nặng nề về người và của. Chỉ riêng năm 2024, thiên tai đã làm 519 người chết, mất tích. Con số thiệt hại này gấp hơn ba lần so với năm 2023 và 2,5 lần trung bình 10 năm trước đó (giai đoạn từ năm 2014-2023). Ngoài ra, thiên tai, bão lũ trong năm qua còn khiến 2.212 người bị thương. Thiệt hại về kinh tế ước khoảng 91.622 tỷ đồng (gấp hơn 9,8 lần so với năm 2023 và 4,3 lần trung bình 10 năm từ 2014-2023).
Đó là những con số rất đau lòng. Nhưng thiệt hại vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Con số thiệt hại đang tiếp tục tăng lên, bởi cơ quan chuyên môn vẫn đang cập nhật tình hình thiệt hại về người và của sau những đợt thiên tai, nhất là sau hai cơn bão số 9 và số 10 được đánh giá là dị thường, nguy hiểm trong tháng chín vừa qua.
Chỉ riêng cơn bão số 10, theo đánh giá của Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp, đây là cơn bão hết sức đặc biệt, dị thường. Cơn bão này di chuyển rất nhanh (gần gấp hai lần tốc độ trung bình), cường độ bão mạnh, phạm vi ảnh hưởng rộng, và được nhận định có thể gây tác động tổng hợp của nhiều loại hình thiên tai như gió mạnh, mưa lớn, lũ, lũ quét, sạt lở đất và ngập lụt ven biển.
Báo cáo nhanh của 17 tỉnh, thành phố bị ảnh hưởng bởi bão số 10 và mưa lũ, sạt lở, giông lốc, cho thấy tính đến sáng 30/9 đã có 29 người chết, 22 người mất tích, 139 người bị thương; 163.997 nhà hư hỏng, tốc mái, bị ngập; 34.389 ha lúa và hoa màu bị ngập, thiệt hại; nhiều công trình, cây xanh bị gãy đổ… Tổng thiệt hại về kinh tế sơ bộ tại một số tỉnh lên tới 8.016 tỷ đồng.
Vẫn còn nhiều nỗi lo trong công tác dự báo, ứng phó
Nhìn lại hiện tượng “bão chồng bão, lốc nối lốc” và hàng loạt thiên tai sau bão liên tiếp xảy ra tại Hà Nội và nhiều tỉnh, thành phố vừa qua, đặc biệt là con số thiệt hại liên tiếp được cập nhật, cho thấy thiên tai ngày càng khốc liệt, khó đoán định.
Trong khi công tác dự báo, phòng chống thiên tai hiện vẫn còn nhiều thách thức. Sáng sớm 29/9, khi Bualoi - cơn bão nguy hiểm nhất từ đầu năm đang quần thảo ở khu vực Nghệ An, Hà Tĩnh thì tại Ninh Bình (rìa phía đông bắc cơn bão), những trận dông, lốc xoáy kinh hoàng “không ai ngờ tới” đã xảy ra.
Đại diện Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia (Cục Khí tượng Thủy văn), nhấn mạnh: Khoa học khí tượng hiện nay mới chỉ cảnh báo khả năng xảy ra lốc xoáy, vòi rồng, mưa đá trong điều kiện có các đám mây dông rất mạnh, được hình thành trong môi trường nóng, ẩm, bất ổn định lớn; chứ chưa đưa ra được dự báo về vị trí, cường độ hay diễn biến của lốc xoáy, vòi rồng.
Tuy vậy, vị đại diện cũng lưu ý về mặt bản chất, hiện tượng lốc xoáy cũng là một cơn bão nhưng ở quy mô rất nhỏ, cả về mặt kích thước, không gian và thời gian tồn tại. Cũng vì xảy ra trong phạm vi hẹp, nhỏ nên chỉ quan trắc được bằng mắt thường. Các trận lốc xoáy quy mô nhỏ, các radar, vệ tinh gần như cũng không thể nắm bắt được vị trí, hình hài của lốc xoáy. Do đó, công tác đo đạc, quan trắc, dự báo lốc xoáy rất khó, chỉ có thể cảnh báo trong các cơn dông có khả năng xảy ra lốc xoáy.
Hay như những trận mưa lớn kèm với sấm sét kinh hoàng trong ngày 30/9 tại Hà Nội và một số tỉnh lân cận, gây ngập nặng nề, cho thấy chưa bao giờ thiên tai đáng lo đến thế.
Sau ngày mưa lịch sử, các chuyên gia cũng đã “mổ xẻ” nguyên nhân. Trong đó, các yếu tố khí tượng dị thường được chỉ ra, là do hội tụ gió mạnh được hình thành giữa rìa tây của áp cao cận nhiệt đới và hoàn lưu áp thấp suy yếu từ bão số 10. Chính sự tương tác của hai hệ thống này duy trì ổn định làm cho mây dông phát triển liên tục, gây mưa lớn kéo dài kèm theo sấm sét.
Trong khi đó, nhiều ý kiến chuyên gia cũng chỉ ra rằng ngoài sự khắc nghiệt của biến đổi khí hậu, tính dị thường của thiên tai, việc thành phố Hà Nội “chìm trong biển nước,” giao thông tê liệt, là bởi hạ tầng thoát nước ở Hà Nội còn hạn chế, nên khả năng tiêu thoát nước chậm. Mặt khác, hạ tầng kỹ thuật cũng chưa đồng bộ, hệ thống thoát nước chưa hoàn thiện, thiếu hồ điều hòa; các trạm bơm đầu mối chưa đạt công suất quy hoạch; nước mưa chủ yếu tự chảy và vẫn phụ thuộc mực nước các sông.
Ngay trong báo cáo cập nhật tình hình bão số 10 và mưa lũ vừa qua, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng thẳng thắn cho rằng hiện nay, các công trình phòng chống thiên tai, cơ sở hạ tầng được thiết kế và xây dựng vẫn chưa bảo đảm sức chống chịu được với cường độ bão, mưa lũ lịch sử vừa qua.
Một yếu tố không thể không đề cập đến, đó là năng lực chuyên môn, kinh nghiệm về ứng phó với thiên tai của cán bộ chính quyền cấp xã, phường cũng còn hạn chế; và cũng đang trong quá trình củng cố, nên tại một số nơi vẫn còn sự lúng túng.
Những giải pháp sống còn
Trước thực tế trên, đặc biệt là trong bối cảnh tình hình mưa, lũ được dự báo còn diễn biến phức tạp, “mệnh lệnh sống còn” đặt ra là công tác dự báo, phòng chống thiên tai cần phải luôn sẵn sàng, bảo đảm chuyên nghiệp và thích ứng an toàn hơn.
Đó không chỉ là việc chủ động dự báo, cảnh báo diễn biến thời tiết, thiên tai bằng những hình ảnh minh họa dễ hiểu, thể hiện tác động cho từng đối tượng; tăng năng lực của hệ thống chính trị từ sớm, từ xa (nhất là đối với chính quyền địa phương cấp xã, phường), mà ứng phó với biến đổi khí hậu còn là bài toán phát triển bền vững. Công tác phối hợp chỉ đạo, điều phối liên ngành là yếu tố quan trọng trong công tác phòng, chống thiên tai, trong đó cần xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm và quy trình thực hiện trong tổ chức chỉ đạo, nhất là tình huống khẩn cấp cần xử lý ngay.
Việc vận dụng linh hoạt phương châm “4 tại chỗ” cần phải phù hợp với đặc điểm của các hộ dân cư và địa phương, đồng thời phát huy vai trò lực lượng xung kích cơ sở, cùng với vai trò của người đứng đầu, để góp phần giảm thiệt hại do thiên tai, nhất là đối với khu vực miền núi có địa hình dễ bị chia cắt.
Cùng với đó là việc cần thiết quy hoạch từng vùng hợp lý với điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng, phát triển đô thị thích ứng biến đổi khí hậu và nhất là xây dựng phương án ứng phó khẩn cấp cho các tình huống thiên tai. Việc phát triển hạ tầng phải gắn liền với phòng chống thiên tai; đánh giá, dự báo đầy đủ tác động từ các yếu tố địa chất, dòng chảy trong quá trình triển khai các công trình, dự án. Đầu tư cho cơ sở hạ tầng, xây dựng các công trình phòng, chống lũ như đê điều, kè biển cần tính đến yếu tố phòng tránh thiên tai ở cấp độ cao.
Quan trọng hơn, thích ứng khí hậu phải được lồng ghép trong chiến lược phát triển quốc gia. Trong đó, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, bảo vệ tài nguyên nước, đất, đặc biệt là tài nguyên rừng (được ví như “lá phổi xanh”) - không còn là sự lựa chọn, mà là điều kiện phát triển, là đã trở thành điều kiện sống còn.
Những con số thiệt hại do bão lũ vừa qua không chỉ là sự mất mát lớn về người, tài sản, kinh tế, mà còn là sự gián đoạn sinh kế, nỗi đau trong lòng người dân và sức ỳ của cả nền kinh tế địa phương. Bài học nhãn tiền ấy càng thêm khẳng định rằng, ứng phó chủ động với biến đổi khí hậu không còn là lựa chọn, mà là con đường duy nhất để phát triển bền vững. Chỉ khi biến sự chủ động thành hành động nhất quán, chúng ta mới thoát khỏi vòng xoáy “thiệt hại - khắc phục - tái thiệt hại”.
