Đỉnh Fansipan, điểm nhấn của Khu du lịch quốc gia Sa Pa.
Phát huy nguồn lực nhân văn cho phát triển du lịch bền vững tỉnh Lào Cai – kết quả và một số vấn đề đặt ra
Cùng với sự đa dạng về thiên nhiên, Lào Cai cũng có hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể rất phong phú, đa dạng, độc đáo được kết tinh từ đặc điểm môi trường sinh thái, lịch sử, văn hóa và kinh tế - xã hội. Đến tháng 8/2025, Lào Cai trở thành địa phương có số lượng di sản văn hóa phi vật thể nhiều nhất và đa dạng nhất cả nước, với 4 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; 56 di sản văn hóa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; 1 di tích xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt; 34 di tích xếp hạng di tích cấp quốc gia, 172 di tích được xếp hạng di tích cấp tỉnh[1]. Bên cạnh đó Lào Cai còn nhiều những di tích lịch sử mang tính cách mạng như di tích đồn Phố Ràng, pháo đài cổ. Đồng thời, Lào Cai là tỉnh có khá nhiều di tích khảo cổ quan trọng. Cho đến nay, Lào Cai đã phát hiện được trên 17 di tích văn hoá Đông Sơn… Đến Lào Cai say trong cảnh sắc thiên nhiên, mến khách của đồng bào các dân tộc, du khách còn vui say với cảm giác lâng lâng sảng khoái với hương vị của rượu San Lùng được chế biến công phu, hương thơm ngát, vị đậm đà nhưng êm dịu hay rượu Bắc Hà trong vắt sủi tăm khi uống vào thì cảm giác nóng bừng, ai đã say một lần hẳn sẽ nhớ mãi không quên.
Phát huy nguồn lực nhân văn phong phú, đa dạng, trong giai đoạn 2010-2023, du lịch Lài Cao đã có những chuyển biến mạnh mẽ với nhiều kết quả tích cực. Năm 2024 với phương châm “Sản phẩm đặc sắc - Dịch vụ chuyên nghiệp - Thủ tục thuận tiện, đơn giản - Giá cả cạnh tranh - Môi trường vệ sinh sạch, đẹp - Điểm đến an toàn, văn minh, thân thiện”, Lào Cai là điểm đến nằm trong top đầu của những điểm đến được yêu thích trên thế giới; điểm đến hàng đầu của Việt Nam; đứng đầu 8 tỉnh Tây Bắc mở rộng (về lượng khách và doanh thu)[2]. Sáu tháng đầu năm 2025, ngành du lịch Lào Cai tăng trưởng ấn tượng, thu hút hơn 8,7 triệu lượt du khách, doanh thu đạt hơn 22 nghìn tỷ đồng. Từ ngày 1/7, sau khi sáp nhập, tỉnh Lào Cai mới được kỳ vọng tiếp tục trở thành trung tâm du lịch của vùng Tây Bắc, hướng tới mục tiêu đón 16,5 triệu lượt du khách vào năm 2030[3].
Tuy nhiên, vẫn còn một số tồn tại:
- Thiếu lực lượng hướng dẫn viên có trình độ hiểu biết tốt về tôn giáo, tín ngưỡng và kỹ năng hướng dẫn, cung cấp thông tin tại điểm đền, chùa nên đa số du khách khi đến thăm quan tại đền, chùa ở Lào Cai chỉ đơn giản là đi thăm cảnh quan, chiêm ngưỡng các hiện vật, kiến trúc mà chưa được cung cấp đầy đủ thông tin về giá trị lịch sử, giá trị thẩm mỹ, văn hóa của điểm thăm quan.
- Phương pháp quản lý lễ hội của địa phương chưa thực sự hợp lý, còn nhiều lỗ hổng nên các tệ nạn xã hội vẫn tồn đọng. Trong các chương trình du lịch có kết hợp chiêm bái và tìm hiểu lễ hội, du khách thường là nạn nhân của các tệ nạn xã hội như trộm cắp, móc túi, chèo kéo và tăng giá dịch vụ mặc dù tỉnh Lào Cai cũng đã rất nỗ lực trong việc điều hành và kiểm soát các hoạt động trong phạm vi lễ hội nhưng chưa đạt được hiệu quả cao. Do đó, tỉnh cũng đã có những động thái tích cực trong việc tìm hiểu và học hỏi từ các địa phương thường xuyên tổ chức các hoạt động lễ hội liên vùng, liên tỉnh như Nam Định, Ninh Bình...để tìm ra phương án chung về quản lý lễ hội, hạn chế các tệ nạn, các tồn đọng, vướng mắc để loại hình du lịch tâm linh và lễ hội của Lào Cai được phát triển một cách lành mạnh và bền vững hơn.
- Trên thực tế, các chương trình thăm chợ hiện nay của Lào Cai mới chỉ dừng lại ở tour hai ngày, thăm hai phiên chợ thứ Bảy và Chủ nhật bởi đó là sự kết hợp phù hợp nhất với chương trình đi tàu đêm thứ Sáu và kết thúc tour trong vòng 4 - 5 ngày sau khi đã thăm quan khu du lịch Sapa. Hơn nữa, các phiên chợ khác chưa thực sự phổ biến và thu hút du khách là bởi cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ. Một thực trạng nữa cần được cải thiện đối với sản phẩm này đó là đối tượng khách còn hạn chế. Đối tượng khách chọn sản phẩm du lịch thăm chợ phiên chủ yếu là khách Pháp, Úc và khách đến từ châu Âu. Chợ phiên chưa có sức hấp dẫn với du khách đến từ các quốc gia châu Á, châu Phi và thậm chí là người Việt Nam. Đây cũng là một vấn đề mà chúng ta cần xem xét để tìm phương án đưa sản phẩm đến gần với du khách hơn nữa. Vấn đề cuối cùng của sản phẩm chợ phiên vùng cao đó là về tính thương mại hóa. Như chợ phiên Sapa họp vào Chủ nhật hằng tuần hiện nay đang bị mai một, tiểu thương người Kinh tập trung buôn bán chủ yếu trong chợ và hàng hóa bày bán đa số được nhập về từ Trung Quốc.
Đề xuất giải pháp khai thác nguồn lực nhân văn cho sự phát triển tỉnh Lào Cai
Trong bối cảnh kinh tế thị trường và xu thế phát triển du lịch bền vững, việc khai thác hiệu quả nguồn lực nhân văn đóng vai trò quyết định đối với sự bứt phá của Lào Cai. Để bảo đảm lưu thông các nguồn lực, Lào Cai cần hạn chế cơ chế “xin – cho”, “hành chính” cứng nhắc, thay bằng việc phát triển mạnh các thị trường đầu vào du lịch như thị trường lao động, thị trường dịch vụ, thị trường đầu tư. Càng hoàn thiện thị trường, việc phân bổ nguồn lực càng theo đúng nguyên tắc cạnh tranh, nâng cao hiệu quả phát triển. Nếu không, du lịch khu vực miền núi phía Bắc nói chung và Lào Cai nói riêng sẽ tiếp tục chậm phát triển, khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn trì trệ.
Một trong những điều kiện tiên quyết để tạo dựng ngành du lịch mạnh là tài nguyên du lịch phải độc đáo và hấp dẫn. Du lịch mang tính đại chúng và mở rộng, nhưng tài nguyên lại có giới hạn. Sức tải bị vượt ngưỡng có thể dẫn đến hủy hoại môi trường và giá trị văn hóa – xã hội. Vì vậy, phát triển du lịch Lào Cai phải dựa trên nguyên tắc khai thác hợp lý, tránh phung phí tài nguyên, đồng thời hướng tới xây dựng hệ sinh thái dịch vụ đạt tầm cao. Tài nguyên du lịch Lào Cai được đánh giá là loại “hạng nhất”, vì thế sản phẩm và dịch vụ du lịch cũng phải được xây dựng tương xứng với “đẳng cấp” này.
Trong bối cảnh đất nước mở cửa và nhu cầu du lịch tăng mạnh, việc lựa chọn “du lịch là ngành mũi nhọn” của Lào Cai là hoàn toàn phù hợp. Các ngành truyền thống đang bước vào giai đoạn bão hòa, trong khi công nghệ cao vẫn cần thời gian để phát triển. Du lịch – với tính lan tỏa lớn, khả năng tạo việc làm cao và đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng – là lựa chọn chiến lược để Lào Cai bứt phá. Tuy nhiên, du lịch không thể chạy theo số lượng khách. Tư duy “khách năm nay phải nhiều hơn năm trước” dễ dẫn tới việc thu hút ồ ạt, mở cửa không kiểm soát, khiến sản phẩm giảm chất lượng. Từ đầu, Lào Cai cần hướng tới phân khúc khách “ít nhưng chi tiêu cao”, nghĩa là phải nâng tầm dịch vụ, chú trọng trải nghiệm, đảm bảo tính khác biệt.
Phát triển du lịch bền vững đòi hỏi Lào Cai xác định chiến lược “đặc sắc – đẳng cấp”. “Đặc sắc” không chỉ là độc đáo, mà còn là giá trị riêng biệt thể hiện bản sắc địa phương. Điều này đòi hỏi du lịch Lào Cai không được rẻ hóa tài nguyên, không phá vỡ cảnh quan hay thương mại hóa quá mức các giá trị văn hóa. Trên cơ sở đó, tỉnh cần phát triển nông nghiệp đặc sản công nghệ cao để phục vụ du lịch; xây dựng các đô thị du lịch hiện đại; phát triển kinh tế ban đêm; và biến Sa Pa, Bắc Hà, Bát Xát trở thành những trung tâm du lịch mang tầm khu vực.
Để tiến xa, chiến lược phát triển cần phân chia theo từng giai đoạn. Ở giai đoạn đầu, ưu tiên sản phẩm phục vụ khách nội địa ngắn ngày – nhóm khách có nhu cầu ổn định, dễ thu hút. Giai đoạn tiếp theo, nâng cấp hạ tầng, dịch vụ, kéo dài thời gian lưu trú. Giai đoạn cao nhất hướng tới khách quốc tế, khách cao cấp với thời gian lưu trú dài và mức chi tiêu cao. Mục tiêu dài hạn đến năm 2050 là đưa Lào Cai trở thành trung tâm du lịch lớn của quốc gia.
Một giải pháp then chốt là nhanh chóng hoàn thiện quy hoạch tổng thể du lịch, đồng thời xây dựng quy hoạch chi tiết cho từng khu vực. Đặc biệt, đối với du lịch văn hóa – nhân văn, các vùng quy hoạch phải đáp ứng yêu cầu về không gian, giá trị văn hóa và yếu tố bản sắc. Quy hoạch phải gắn liền với công tác bảo tồn di sản văn hóa, bảo vệ những giá trị truyền thống của các dân tộc bản địa.
Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc là nhiệm vụ quan trọng. Sản phẩm phải dựa trên giá trị nhân văn, sự đa dạng văn hóa, thái độ phục vụ, năng lực đáp ứng và sự tiện nghi. Chính quyền và doanh nghiệp cần cùng xác định những giá trị nổi bật của văn hóa Lào Cai để đầu tư trọng điểm và tạo dấu ấn riêng cho sản phẩm. Các sản phẩm như du lịch cộng đồng, lễ hội dân tộc, nghệ thuật dân gian, ẩm thực bản địa… cần được khai thác chuyên nghiệp và gắn kết với các dịch vụ tiện ích hiện đại.
Nguồn nhân lực là yếu tố quyết định chất lượng sản phẩm du lịch. Lào Cai cần đánh giá thực trạng nhân lực, xây dựng hệ thống đào tạo chất lượng cao, bồi dưỡng kỹ năng nghề, kỹ năng giao tiếp và ngoại ngữ. Đồng thời, có cơ chế khuyến khích nghệ nhân tham gia vào hoạt động du lịch, bởi họ là những người nắm giữ giá trị văn hóa bản địa. Tỉnh cũng cần thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ bên ngoài để nâng tầm chất lượng dịch vụ.
Cộng đồng địa phương phải được nâng cao nhận thức về phát triển du lịch. Người dân cần hiểu rõ lợi ích kinh tế mà du lịch mang lại, đồng thời nhận biết các tác động tiêu cực có thể xảy ra để chủ động bảo vệ môi trường và di sản văn hóa. Công tác xúc tiến quảng bá phải được mở rộng bằng các chiến dịch truyền thông trong và ngoài nước, xây dựng thương hiệu du lịch Lào Cai rõ nét, hấp dẫn.
Cuối cùng, Lào Cai cần hoàn thiện cơ chế chính sách, tăng cường quản lý Nhà nước đối với việc sử dụng nguồn lực nhân văn. Cần đẩy mạnh cải cách hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư vào du lịch văn hóa – du lịch cộng đồng. Các cơ chế ưu đãi về đất đai, thuế và hỗ trợ phát triển sản phẩm sẽ góp phần thu hút doanh nghiệp, tạo động lực phát triển bền vững.
Nếu được thực hiện đồng bộ, các giải pháp trên sẽ giúp Lào Cai khai thác hiệu quả nguồn lực nhân văn, phát huy tiềm năng du lịch văn hóa và phát triển kinh tế – xã hội bền vững, đồng thời giữ gìn trọn vẹn giá trị truyền thống của các dân tộc trong tỉnh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Luật du lịch Việt Nam, 2019
- Luật Đất Đai, 2024
- Soto, H.D., 2006. Sự bí ẩn của vốn, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Smith, A., 1776 (1998). An Inquiry into the Nature and Causes of The Wealth of Nations, Xuất bản bởi Công ty trách nhiệm hữu hạn sách điện tử, London, Vương quốc Anh
- Ngô Doãn Vịnh, Bùi Tất Thắng, Nguyễn Hoàng Hà (2011), Nguồn lực và động lực cho phát triển nhanh và bền vững nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2011-2020, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
- Nguyễn Thị Hoài Thanh, "Khai thác nguồn lực văn hóa trong phát triển du lịch ở các tỉnh miền núi phía bắc", Tạp chí Quản lý Nhà nước, số 334 (11/2023)
