Năm 1966, một viên tướng Israel, tướng Moshe Dayan, đến miền Nam Việt Nam với tư cách một phóng viên chiến trường, ông đã trực tiếp tham gia các cuộc hành quân và ngay từ lúc đó cũng như sau này đã có những góc nhìn về thất bại khó tránh khỏi của Hoa Kỳ trong cuộc chiến tranh Việt Nam
Sự nghiệp quân sự và chính trị lẫy lừng
Moshe Dayan sinh ngày 20/5/1915 tại Degania Alef, một kibbutz (cộng đồng nông nghiệp tập thể) gần Biển Galilee, Palestine thuộc quyền ủy trị của Anh.
Năm 14 tuổi, Dayan gia nhập lực lượng dân quân Do Thái Haganah, đánh dấu bước ngoặt đầu tiên trong sự nghiệp quân sự của mình. Năm 1938, ông gia nhập lực lượng Cảnh sát Do Thái Palestine và nhanh chóng trở thành một chỉ huy.
Biệt danh “Độc Nhãn Tướng Quân” nổi tiếng của ông bắt nguồn từ một tai nạn trong Thế chiến II. Ngày 07/6/1941, khi đang thực hiện nhiệm vụ trinh sát cho lực lượng đặc nhiệm Australia chống lại quân đội Pháp Quốc xã Vichy tại Syria và Lebanon, Dayan bị một tay súng bắn tỉa bắn trúng ống nhòm. Mảnh vỡ văng thẳng vào mắt trái của ông, gây tổn thương nghiêm trọng. Mặc dù đã được cứu chữa, con mắt trái của ông không thể phục hồi. Sự mất mát này khiến ông phải đeo một miếng che mắt màu đen đặc trưng, trở thành biểu tượng gắn liền với tên tuổi của ông.
Trong cuộc chiến tranh Kiến quốc năm 1948, Dayan là Tổng chỉ huy quân đội người Do Thái tại Thung lũng sông Jordan và đã có những đóng góp quan trọng trong cuộc chiến giành độc lập của Israel.
Trong cuộc khủng hoảng Suez năm 1956, ông đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến này, thể hiện tài năng quân sự xuất chúng.
Trong cuộc chiến tranh Sáu ngày năm1967, dưới sự lãnh đạo của ông với tư cách là Bộ trưởng Quốc phòng, Israel đã giành chiến thắng vang dội trước liên quân Ai Cập, Jordan và Syria, chiếm đóng Bán đảo Sinai, Dải Gaza, Bờ Tây, và Cao nguyên Golan.
Tướng Moshe Dayan ở miền Nam Việt Nam năm 1966 (Ảnh tư liệu)
Trong cuộc chiến tranh dầu lửa Trung Đông năm 1973, Israel tiếp tục giành chiến thắng mặc dù bị bất ngờ và phải chịu những tổn thất ban đầu.
Sau khi rời quân ngũ, Dayan dấn thân vào chính trường. Ông từng giữ các chức vụ Bộ trưởng Nông nghiệp, Bộ trưởng Quốc phòng, và Bộ trưởng Ngoại giao Israel. Ông là một nhân vật có cá tính mạnh mẽ, đôi khi gây tranh cãi do sự thay đổi đảng phái và quan điểm chính trị.
Đến Việt Nam với tư cách một nhà báo chiến trường
Tháng 7/1966, khi đang tạm rời xa chính trường, Dayan đã đến Việt Nam với tư cách phóng viên chiến trường. Chuyến đi này cũng nhằm mục đích nghiên cứu chiến tranh và quân pháp của quân đội Hoa Kỳ để làm tài liệu cho quân đội Israel. Trong thời gian ở Việt Nam, ông đã gặp gỡ nhiều nhân vật cấp cao của Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa.
Dayan đã trải nghiệm thực tế tại chiến trường, bao gồm việc tuần tra trên sông ở đồng bằng sông Cửu Long và đi cùng các đơn vị Thủy quân lục chiến, Mũ nồi xanh của Mỹ. Ông không ngần ngại có mặt tại các điểm nóng giao tranh, thể hiện sức mạnh và sự bền bỉ.
Ông đã chỉ trích chiến lược của Hoa Kỳ và các ấp chiến lược của Việt Nam Cộng hòa, mô tả chúng như “trại tỵ nạn” và cho rằng người dân trong các ấp chiến lược có cái nhìn thù địch với Mỹ và Việt Nam Cộng hòa.
Dayan đã dự báo rằng Hoa Kỳ sẽ thất bại trong cuộc chiến do những sai lầm chiến lược và sự kiêu ngạo. Ông nhận định rằng hỏa lực mạnh của Mỹ không thể xóa bỏ được tính chính danh và sự ủng hộ đối với cuộc đấu tranh giành độc lập của phía cộng sản.
Ông đã chứng kiến sự thiệt hại của quân đội Mỹ trong các cuộc giao tranh và nhận xét rằng quân đội Mỹ “thắng ở mọi chỗ, chỉ không thắng trong toàn bộ cuộc chiến”.
Những dự đoán chính xác về tương lai cuộc chiến tranh Việt Nam
Dựa trên những quan sát và phân tích của ông trong chuyến thăm Việt Nam năm 1966, Moshe Dayan dự đoán rằng Hoa Kỳ sẽ thất bại trong cuộc chiến tranh Việt Nam.
Trước hết, ông cho rằng chiến lược của Hoa Kỳ tại Việt Nam là sai lầm và hỏa lực quá mức. Dayan cho rằng Hoa Kỳ đang sử dụng một chiến lược sai lầm, với hỏa lực quá mức và ném bom hung bạo, mà ông ví như một chính sách “điên rồ”, ném bom mọi lúc, mọi nơi. Ông tin rằng điều này không giải quyết được gốc rễ của cuộc xung đột. Tại Việt Nam, Dayan tân mắt chứng kiến chiến thuật “Tìm và Diệt” (Search and Destroy) của quân đội Mỹ. Mặc dù chiến thuật này được nhiều tướng lĩnh Mỹ ca ngợi, Dayan dường như không tin tưởng hoàn toàn vào hiệu quả lâu dài của chiến thuật này. Ông đã chứng kiến việc quân đội Mỹ sử dụng hỏa lực mạnh mẽ, thậm chí đốt nhà dân, điều này càng làm hình ảnh quân đội Mỹ xấu đi trong con mắt người dân.
Moshe Dayan nhận thấy rằng chiến thuật “Tìm và Diệt” của Mỹ, mặc dù có hỏa lực mạnh, lại không hiệu quả trong việc đối phó với chiến tranh du kích. Quân Giải phóng đã thành công trong việc ngụy trang và di chuyển, khiến cho quân đội Mỹ khó có thể xác định vị trí và tiêu diệt họ một cách hiệu quả. Quân đội Mỹ đã sử dụng quá nhiều hỏa lực, bao gồm cả bom đạn, nhưng không mang lại hiệu quả mong muốn trong việc chế ngự cuộc chiến tranh du kích. Washington Rostow, Maxwell Taylor và Robert McNamara, những nhân vật "diều hâu" trong chính phủ Mỹ, đã tin vào chiến thuật "Tìm và Diệt" và cho rằng việc tăng cường quân đội sẽ buộc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam phải từ bỏ cuộc chiến. Điều đó cho thấy sự thiếu hiểu biết về động lực chính trị của đối phương.
Quân đội Mỹ ở miền Nam Việt Nam, năm 1966 (Ảnh tư liệu)
Thứ hai, ông cho rằng Hoa Kỳ đã đánh giá thấp yếu tố con người và ý thức hệ. Ông nhận thấy rằng khi phía đối phương đưa ra ý thức hệ là chủ nghĩa cộng sản, Hoa Kỳ cần đáp trả bằng một mô hình tương tự, thay vì những khu định cư giống như “trại tỵ nạn” (ám chỉ các ấp chiến lược). Dayan cho rằng người Mỹ đã không tính đến yếu tố con người Việt Nam và sự ủng hộ mà Mặt trận Dân tộc Giải phóng có được nhờ ý thức hệ của họ. Dayan tin rằng việc giành được lòng dân là yếu tố quan trọng, và chiến lược của Mỹ đã thất bại trong việc này. Ông nhận xét rằng người Mỹ không tính đến yếu tố người Việt Nam trong cuộc chiến và cách mà họ đối xử với người dân địa phương không tạo ra sự ủng hộ. Ông gọi các làng quê trong ấp chiến lược là “trông thảm hại như trại tỵ nạn” và cho rằng để giành được lòng dân, Mỹ cần đáp trả bằng một mô hình chính trị hấp dẫn hơn là “trại tỵ nạn”.
Thứ ba là tinh thần chiến đấu và sự khinh bỉ đối với quân đội Mỹ. Dayan chứng kiến tinh thần chiến đấu cao của quân giải phóng miền Nam Việt Nam, ngay cả khi bị bắt, họ vẫn thể hiện sự khinh bỉ đối với người Mỹ. Ông từng ghi nhận cảnh một chiến sĩ quân giải phóng bị thẩm vấn đã nhổ vào mặt người thẩm vấn, cho thấy sự khinh bỉ người Mỹ và một tinh thần không sợ chết, điều mà ông cho rằng khiến cuộc chiến không có tương lai cho Mỹ. Ông cho rằng một đối phương không sợ chết và khinh bỉ đối phương như vậy khiến cuộc chiến không có tương lai cho Mỹ.
Thứ tư là sự kiêu ngạo và mục tiêu phô trương sức mạnh.Theo Dayan, người Mỹ kiêu ngạo và tin rằng họ muốn phô trương sức mạnh của mình cho thế giới thấy thông qua cuộc chiến này. Ông cho rằng họ muốn chứng tỏ “quyết định của người Mỹ là trên hết, và khi họ bước chân vào bất cứ cuộc chiến nào thì không gì có thể ngăn nổi”. Tuy nhiên, sự kiêu ngạo này lại khiến họ bỏ qua các yếu tố quan trọng dẫn đến chiến thắng. Dayan nhận thấy hỏa lực của Hoa Kỳ là rất mạnh, ví dụ như việc sử dụng hơn 21.000 quả đạn pháo trong một trận đánh, một con số khổng lồ. Tuy nhiên, ông kết luận rằng hỏa lực này không đem lại hiệu quả thực sự vì “họ không đánh Việt Cộng, không đánh Hồ Chí Minh, không đánh Bắc Việt Nam, mà đang đánh cả thế giới”. Tiến hành cuộc chiến tranh phi nghĩa tại Việt Nam, Hoa Kỳ đang phải chống lại cả thế giới, trong đó có cả các phong trào chống chiến tranh ngay trong lòng nước Mỹ.
Thứ năm là chiến thuật du kích hiệu quả của quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Dayan nhận thấy chiến thuật của quân giải phóng rất hiệu quả, với khả năng tấn công quân đội Mỹ khi có thời cơ và rút lui nhanh chóng, khiến quân Mỹ khó có thể tiêu diệt. Ông cũng cho rằng quân giải phóng miền Nam Việt Nam có thể chiến thắng về mặt chính trị, ngay cả khi không thắng về quân sự nhờ vào việc duy trì cuộc chiến du kích thông minh. Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Mậu Thân là một minh chứng cho điều đó.
Thứ sáu, ấp chiến lược không hiệu quả. Khi thăm các ấp chiến lược, thời điểm Dayan đến Việt Nam đã đổi tên là các ấp đời mới, ấp tân sinh, ông quan sát thấy người dân có cái nhìn thiếu thiện cảm với lính Mỹ và quân đội Việt Nam Cộng hòa, trẻ em khốn khổ và phụ nữ thì e dè, cố thủ khi được phỏng vấn. Ông cho rằng những khu định cư này giống như trại tỵ nạn và không mang lại lòng tin cho người dân vào chế độ mà Mỹ đang hậu thuẫn ở miền Nam Việt Nam.
Tóm lại, Moshe Dayan cho rằng những sai lầm trong chiến lược, việc đánh giá thấp đối phương, sự kiêu ngạo và bỏ qua các yếu tố văn hóa, chính trị đã khiến Hoa Kỳ không thể thể giành chiến thắng trong cuộc chiến tranh Việt Nam.
Những dự đoán của Moshe Dayan sau này được các nhà chính trị, nhà nghiên cứu lịch sử trên thế giới chứng minh nó hoàn toàn đúng đắn. Trên hết các vấn đề cụ thể như Dayan đã phân tích ở trên, Hoa Kỳ đã không đánh giá được hết sức mạnh của cả một dân tộc, quyết tâm chiến đấu cho nền độc lập và thống nhất của đất nước, trong bối cảnh được sự hậu thuẫn to lớn từ Liên Xô, Trung Quốc và phe xã hội chủ nghĩa.
