Trong bối cảnh toàn Đảng đang khẩn trương chuẩn bị các văn kiện trình Đại hội lần thứ XIV của Đảng, yêu cầu tiếp tục đổi mới tư duy, nâng cao tầm nhìn chiến lược và củng cố nền tảng tư tưởng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Sự vận động nhanh chóng của thời đại, những thời cơ và thách thức đan xen trong quá trình phát triển đất nước đòi hỏi Đảng Cộng sản Việt Nam phải có những bước phát triển mới cả về tư duy lý luận lẫn phương pháp lãnh đạo. Trong bối cảnh đó, việc Dự thảo Báo cáo chính trị xác lập quan điểm chỉ đạo thứ nhất: “Kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lý luận về đường lối đổi mới” có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây không chỉ là sự kế thừa nhất quán mà còn là bước phát triển mới trong tư duy lý luận của Đảng; lần đầu tiên, “lý luận về đường lối đổi mới” được xác định là một bộ phận cấu thành nền tảng tư tưởng của Đảng.
Kiên định và sáng tạo: nền tảng và động lực của tư duy đổi mới
Kiên định là giá trị nền tảng, không thay đổi trong mọi hoàn cảnh. Kiên định với chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trước hết là kiên định với những nguyên lý đã được kiểm chứng trong toàn bộ tiến trình cách mạng Việt Nam: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; xây dựng Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; đặt con người vào vị trí trung tâm của phát triển. Chính hệ giá trị ấy đã tạo nên kim chỉ nam tư tưởng, giúp Đảng Cộng sản Việt Nam dẫn dắt cách mạng vượt qua những bước ngoặt quyết định của lịch sử, thực hiện thắng lợi sự nghiệp giải phóng dân tộc, tiến hành công cuộc đổi mới và nâng cao vị thế quốc gia trong khu vực và trên thế giới.
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn và những biến động khó lường của thời đại, “kiên định” không đồng nghĩa với bảo thủ hay ngừng đổi mới. Ngược lại, đó là nền tảng tư tưởng giúp đất nước giữ vững phương hướng chiến lược, không bị cuốn theo những mô hình phát triển không phù hợp với điều kiện Việt Nam, đồng thời, tạo cơ sở để xử lý thấu đáo những thách thức mới. Kiên định vì vậy trở thành điều kiện để bảo đảm bản lĩnh chính trị, củng cố niềm tin xã hội và duy trì sự ổn định trong định hướng phát triển. Chính sự kiên định ấy làm nên sức mạnh nội sinh, giúp Đảng và đất nước tự tin tiến hành đổi mới với tầm nhìn dài hạn và từng bước vững chắc trong quá trình phát triển tiếp theo.
Vận dụng và phát triển sáng tạo là yêu cầu tất yếu của thời đại mới. Nếu kiên định tạo nên điểm tựa tư tưởng vững chắc, thì vận dụng và phát triển sáng tạo giúp tư duy lý luận của Đảng bắt nhịp với những biến động nhanh chóng của thực tiễn. Đây chính là dấu ấn nổi bật trong tư duy đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam suốt gần bốn thập kỷ qua và ngày càng trở nên cấp thiết hơn trong bối cảnh đất nước đứng trước những yêu cầu phát triển mới.
Thực tiễn phong phú của cách mạng Việt Nam cho thấy, nhiều vấn đề chưa từng có tiền lệ, không thể giải quyết bằng tư duy cũ. Điều đó đòi hỏi phải đổi mới tư duy, liên tục bổ sung, hoàn thiện lý luận trên cơ sở tổng kết thực tiễn, nhận diện kịp thời những xu hướng mới, nắm bắt đúng quy luật vận động của đời sống kinh tế - xã hội. Phát triển sáng tạo vì vậy không chỉ là mở rộng phạm vi lý luận, mà quan trọng hơn là khả năng rút ra những luận điểm mới từ thực tiễn, kiến tạo các mô hình phù hợp cho từng giai đoạn phát triển.
Những thành tựu của đổi mới 40 năm qua là minh chứng rõ nét cho tinh thần sáng tạo ấy: từ việc xác lập mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, từng bước hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đến chủ trương thúc đẩy kinh tế số, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi năng lượng và hội nhập quốc tế sâu rộng. Tất cả đều là kết quả của quá trình vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, đồng thời, phát triển những luận điểm mới dựa trên tổng kết thực tiễn sinh động của đất nước.
Chính tinh thần “vận dụng và phát triển sáng tạo” đó đã tạo nên sức sống của đường lối đổi mới, giúp tư duy lý luận của Đảng không ngừng hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu của thời đại, định hướng cho sự phát triển lâu dài của quốc gia.
“Lý luận về đường lối đổi mới” - Bộ phận mới trong nền tảng tư tưởng của Đảng
Điểm nhấn mang tính đột phá trong Dự thảo Báo cáo chính trị lần thứ XIV là việc lần đầu tiên Đảng Cộng sản Việt Nam xác định “lý luận về đường lối đổi mới” là một bộ phận cấu thành nền tảng tư tưởng của Đảng. Đây không chỉ là sự bổ sung về mặt khái niệm, mà là bước phát triển có ý nghĩa chiến lược, phản ánh tầm vóc trưởng thành của tư duy lý luận sau gần bốn thập kỷ thực hiện đường lối đổi mới.
“Lý luận về đường lối đổi mới” không phải sản phẩm của suy luận thuần túy, càng không phải là khái niệm mang tính tượng trưng. Đó là hệ thống tri thức lý luận được Đảng đúc kết từ thực tiễn, bao gồm các quan điểm, nguyên tắc, phương pháp và mô hình phát triển đã được kiểm chứng qua 40 năm đổi mới.
Hệ thống lý luận này được thể hiện trên nhiều phương diện cốt lõi, phản ánh quá trình đổi mới tư duy toàn diện của Đảng. Trước hết là nhận thức ngày càng hoàn thiện về mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mô hình phát triển vừa tuân theo quy luật của kinh tế thị trường, vừa bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa, phù hợp với điều kiện và mục tiêu của Việt Nam.
Cùng với đó, quan điểm về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó đề cao vai trò của pháp luật, phát huy dân chủ, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản trị quốc gia; coi đây là nền tảng để phát triển bền vững, giữ vững ổn định chính trị - xã hội.
Đảng Cộng sản Việt Nam cũng hình thành tư duy mới về hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng, chuyển từ nhận thức “hội nhập là mở cửa” sang xem hội nhập là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy phát triển đất nước, nâng tầm vị thế và sức cạnh tranh quốc gia.
Trên lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, hệ thống lý luận về đổi mới tiếp tục được bổ sung bằng những cách tiếp cận tiên phong, bắt kịp xu thế phát triển của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, mở ra không gian phát triển mới cho nền kinh tế.
Bao trùm lên tất cả là tư duy phát triển nhanh và bền vững, dựa trên đổi mới thể chế, phát huy nguồn nhân lực chất lượng cao và khơi thông các động lực tăng trưởng mới. Đây cũng là định hướng xuyên suốt nhằm đưa Việt Nam tiến bước mạnh mẽ trong kỷ nguyên phát triển mới.
Việc chính thức nâng tầm các luận điểm này thành một bộ phận của nền tảng tư tưởng không chỉ có ý nghĩa hệ thống hóa, mà còn khẳng định tính chính danh và sức sống của đường lối đổi mới. Qua đó, Đảng Cộng sản Việt Nam đặt nền móng lý luận vững chắc để tiếp tục lãnh đạo đất nước trong giai đoạn phát triển mới, khi yêu cầu đổi mới sáng tạo, đổi mới quản trị và đổi mới tư duy ngày càng trở nên quyết liệt và phức tạp hơn.
Khẳng định nền tảng tư tưởng trong kỷ nguyên phát triển mới
Trước hết, thực tiễn phát triển của đất nước với gần bốn thập kỷ đổi mới trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, đối ngoại và xây dựng Đảng. Những thành tựu này đã tạo nên một hệ tri thức lý luận tương đối hoàn chỉnh, từ tổng kết kinh nghiệm đến hình thành các luận điểm mang tính quy luật, đủ cơ sở để trở thành nền tảng tư tưởng chỉ đạo.
Thứ hai, giai đoạn phát triển mới đòi hỏi tư duy lý luận phải nâng tầm. Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển vào giữa thế kỷ XXI; để hiện thực hóa khát vọng đó, lý luận của Đảng cần dẫn dắt đổi mới sáng tạo, định hướng chiến lược và tạo sự thống nhất cao trong lãnh đạo cũng như tổ chức thực hiện.
Thứ ba, chính thức hóa lý luận đổi mới góp phần củng cố nền tảng tư tưởng của Đảng, tạo cơ sở vững chắc để đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, bảo vệ đường lối phát triển đất nước, đặc biệt trong bối cảnh thông tin bùng nổ và các thách thức truyền thống, phi truyền thống ngày càng đa dạng và phức tạp.
Việc khẳng định “lý luận về đường lối đổi mới” tạo tác động lan tỏa sâu rộng đối với hệ thống chính trị, đội ngũ cán bộ, đảng viên và toàn xã hội. Đối với hệ thống chính trị, đây là cơ sở lý luận vững chắc giúp thống nhất trong hoạch định chính sách, tổ chức thực hiện và xử lý vấn đề mới nảy sinh, tránh sự lúng túng, thiếu nhất quán. Đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên, hệ thống lý luận này củng cố bản lĩnh chính trị, nâng cao niềm tin, thúc đẩy đổi mới tư duy và phương pháp công tác, khích lệ tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Đối với xã hội, sự phát triển của nền tảng tư tưởng khẳng định quyết tâm đổi mới của Đảng, củng cố niềm tin nhân dân, tăng cường đồng thuận xã hội và tạo động lực mạnh mẽ cho khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc.
Có thể khẳng định, việc lần đầu tiên khẳng định “lý luận về đường lối đổi mới” là một bộ phận của nền tảng tư tưởng là bước phát triển mang tính chiến lược trong tư duy lý luận của Đảng. Ở đây không chỉ tổng kết quá khứ một cách biện chứng mà còn mở ra tầm nhìn mới, định hướng cho bước phát triển tiếp theo của đất nước. Với sự kế thừa, kiên định và sáng tạo trong tư duy lý luận, Đảng Cộng sản Việt Nam đang kiến tạo nền tảng vững chắc để hiện thực hóa mục tiêu phát triển Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc. Khát vọng đó không chỉ bắt nguồn từ lịch sử mà còn được nuôi dưỡng bằng niềm tin và tinh thần đổi mới, những giá trị sẽ tiếp tục soi sáng con đường đi tới tương lai.
