Bài thơ Gặp thầy giáo cũ đi bán sách cũ: câu chuyện xúc động, nhân văn giữa thầy và trò

Gặp thầy giáo cũ đi bán sách cũ

Phút thầy trò vừa nhận ra nhau

Đôi tay thầy tuột rơi chồng sách cũ

Giữa quán sách nghèo bán mua lặng lẽ

Mười năm xa gặp lại sững sờ.

Tôi nhận ra từng trang sách ngày thơ

“Thời gian khổ” cùng “Những người khốn khổ”

Sếch-xpia, Tôn-xtôi chừng chưa hiểu rõ

Vì sao thầy tôi đem họ đến đây.

Tuổi trẻ tôi nuôi khao khát tròn đầy

Theo trang sách đến nhiều bến bờ lạ

Thầy như con ong cần cù hút nhuỵ

Lọc sách ra thành lời giảng say sưa.

Sách với thầy là báu vật trong nhà

Là bộ óc, là trái tim nhân loại

Bìa quăn mép thầy đưa tay vuốt lại

Mỗi chữ in sai có nét chữ của thầy.

Kho báu đời thầy có thể đã vơi

Vì sách cứ thành mớ rau hạt gạo

Tôi cúi nhặt dùm thầy đôi tay nặng trĩu

Không dám hỏi đâu, chỉ lặng lẽ nhìn thầy.

                       (Nguyễn Thái Vận, 10/1988)

Bài thơ của tác giả Nguyễn Thái Vận viết năm 1988 là bức tranh hiện thực về cuộc sống của nhà giáo nghèo trong thời khó khăn, thiếu thốn trăm bề. Khi ấy, đất nước ta vừa ra khỏi cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, chế độ kế hoạch hóa tập trung, bao cấp còn tồn tại, công cuộc đổi mới đang trong giai đoạn đầu. Câu chuyện tưởng như đơn giản, thầy giáo đi bán sách gặp học trò cũ, thế nhưng qua hành động và suy tư của thầy và trò đã gợi lên trong lòng chúng ta bộn bề suy nghĩ.

Ngay đầu bài thơ, sau mười năm trời thầy - trò gặp lại và nhận ra nhau thì “đôi tay thầy tuột rơi chồng sách cũ”,“sững sờ”. Phải chăng vì mừng rỡ mà “tuột rơi”, mà “sững sờ”? Không. Mà vì tình huống gặp gỡ quá chua chát, khiến cả hai nghẹn ngào, bẽ bàng. Ký ức vụt hiện như những thước phim quay chậm. Học trò nhận ra “từng trang sách ngày thơ”, những tác giả, tác phẩm nổi tiếng và quen thuộc như Sếch-xpia, Tôn-xtôi… đã nuôi “khao khát tròn đầy” của tuổi trẻ.

Sách là tri thức của nhân loại, người thầy như con ong miệt mài “hút nhuỵ”, gạn lọc lấy những tinh hoa để đem tri thức, đem hoài bão của mình thắp lên bao ước mơ của học trò. “Sách với thầy là vật báu trong nhà”, thầy rất trân trọng, nâng niu và chăm chút, ấy vậy mà “sách cứ trở thành mớ rau, hạt gạo”. Lý tưởng hết sức đẹp đẽ mà thực tế cuộc sống phũ phàng, khiến người thầy đứt ruột bán “vật báu” lo cho cuộc sống. Biết làm sao khác được khi gia đình khó khăn, lương ba cọc ba đồng không đủ tiền trang trải, người thầy đành phải hy sinh vật gia bảo của mình. Sự hy sinh này đối với người thầy là hết sức đớn đau nhưng không thể khác được!

Dù chấp nhận hy sinh “vật báu” nhưng người thầy rất liêm sỉ, có lòng tự trọng cao, tự cảm thấy có lỗi với bản thân, nhất là có lỗi với học trò. Nên khi gặp lại học trò trong bối cảnh này, người thầy hết sức ngượng ngùng và xấu hổ. Điều đó càng cho ta thấy được nhân cách cao đẹp của người thầy. Cái hay của bài thơ chính ở chỗ ấy! Chỉ là đi bán sách thôi, song người thầy của chúng ta tự hổ thẹn với lương tâm. Thế mà ngày nay, một số thầy cô đã bị cám dỗ bởi nhiều nhu cầu vật chất, thói hư tật xấu, tự đánh mất lòng liêm sỉ, bán rẻ linh hồn và nhân cách thầy cô giáo. Họ không còn là tấm gương sáng cho học sinh noi theo, tệ hại hơn, họ khiến cho những tâm hồn trong trắng mất niềm tin về hình tượng cao đẹp của thầy cô giáo. Tiếc cho tác giả bài thơ (mất năm 1991), chưa kịp thấy sự đổi thay của đất nước, thấy đời sống thầy cô đã được cải thiện hơn, song cũng may cho tác giả không phải chứng kiến một vài chuyện buồn lòng về nhà giáo, để tác giả giữ mãi hình ảnh đáng trân trọng về thầy cô.

Cái hay của bài thơ còn thể hiện ở sự cảm thông, thấu hiểu của học trò dành cho thầy:

“Tôi cúi nhặt dùm thầy, đôi tay nặng trĩu

Không dám hỏi đâu, chỉ lặng lẽ nhìn thầy”.

Đôi tay học trò như cũng trĩu nặng ưu tư cùng thầy, trong hoàn cảnh này, nói thêm lời nào chỉ càng thêm bẽ bàng, chua chát, có khi còn làm tổn thương đến thầy, nên chỉ “lặng lẽ nhìn thầy” cảm thông, chia sẻ. Còn gì khiến thầy cô hạnh phúc hơn khi học trò không chỉ nhớ đến mình mà còn thấu hiểu được nỗi niềm tâm sự, hiểu được tất cả khó khăn và cùng chia sẻ.

Với ngôn từ mộc mạc, bình dị, bài thơ là tiếng nói chân thực, nghẹn ngào và da diết, bộc lộ niềm cảm thông sâu sắc của học trò với thầy giáo, là hình tượng cao đẹp về nhân cách người thầy.

Gặp thầy giáo cũ đi bán sách cũ là câu chuyện cũ nhưng không hề cũ. Bài thơ gợi cho chúng ta suy nghĩ đến đời sống của thầy cô giáo ngày nay với nhiều hy vọng khi quyết tâm cải cách tiền lương đã và đang được Đảng, Nhà nước nỗ lực thực hiện. Cụ thể, ngày 01/7/2024 sẽ thực hiện chế độ lương mới, trong đó có những thông tin về việc lương giáo viên sẽ được ưu tiên xếp cao nhất trong thang bảng lương hành chính, sự nghiệp. Điều đó đem lại hy vọng cho đội ngũ giáo viên sẽ đảm bảo sống được bằng lương, để họ chuyên tâm, dành hết tâm sức cho sự nghiệp trồng người thiêng liêng và cao cả. Có như vậy, đất nước ta mới có được nhiều nhân tài để phục vụ công cuộc kiến thiết nước nhà, xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh, hạnh phúc.

Anh Vũ