Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, Trưởng Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIII của Đảng có nhiều chỉ đạo trong công tác chuẩn bị Đại hội Đảng các cấp. Ảnh: Hiền Hòa
Bài viết đề cập những vấn đề chung có tính chất khái quát, tổng hợp, gợi mở một số vấn đề lớn quan trọng. Cùng với Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng, bài viết có ý nghĩa như một định hướng lớn cho tương lai phát triển của đất nước, tiếp tục đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển. Trong những nội dung của bài viết, chúng tôi tập trung làm rõ thêm tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta là kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước. Nói cách khác, trong giai đoạn tới, chúng ta phải kiên định công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
Chúng ta đều biết, nói đến chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nói đến đổi mới, hội nhập và phát triển. Toàn bộ cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng Hồ Chí Minh từ lúc ra đi tìm đường cứu nước đến tận cuối đời phản ánh tầm nhìn xa, trông rộng, luôn luôn đổi mới, hội nhập và phát triển. Xoay quanh trục đổi mới, hội nhập và phát triển, tư duy, tầm nhìn và cách nhìn của Hồ Chí Minh cho thấy sự hòa quyện giữa dân tộc và nhân loại; lý luận và thực tiễn, nhận thức và hành động, kiên định và đổi mới, kế thừa và phát triển. Hồ Chí Minh thấm nhuần sâu sắc phương pháp biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin trong giải quyết mối quan hệ giữa đổi mới, hội nhập và phát triển.
Hiện nay, bối cảnh tình hình thế giới và khu vực có những diễn biến nhanh, phức tạp, khó lường. Đất nước đứng trước nhiều thuận lợi, thời cơ và khó khăn, thách thức với rất nhiều vấn đề mới đặt ra. Kiên định đổi mới, hội nhập và phát triển trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với đất nước và chế độ ta. Mối quan hệ giữa đổi mới, hội nhập và phát triển phản ánh quy luật mang tính biện chứng, là một trong những vấn đề lý luận cốt lõi về đường lối đổi mới ở nước ta, phản ánh mục tiêu, điều kiện, phương thức để tiếp tục đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Thứ nhất, sự tác động lẫn nhau giữa đổi mới, hội nhập và phát triển bắt đầu từ đổi mới, do tình hình mới, nhiệm vụ mới đặt ra, cả những vấn đề cụ thể, bức xúc, cấp bách trước mắt lẫn những vấn đề sâu xa, chiến lược lâu dài. Đổi mới là tất yếu của phát triển. Đổi mới có nội dung toàn diện gắn liền với dân chủ hóa các lĩnh vực của đời sống, có lực đẩy quan trọng là tư tưởng giải phóng để khai thông, khai thác và phát huy mọi tiềm năng, mọi nguồn trữ năng, từ vật chất đến tinh thần của xã hội, hướng tới phát triển, phát triển bền vững và hiện đại hoá đất nước. Đổi mới là nhân tố nổi bật tác động tới hội nhập và phát triển. Đổi mới không chỉ là tiền đề mà còn là điều kiện và động lực của hội nhập, của phát triển.
Trong bối cảnh của tình hình thế giới và đất nước hiện nay và những năm sắp tới, vấn đề không chỉ đổi mới mà phải đổi mới toàn diện, đồng bộ với khâu đột phá là đổi mới tư duy. Chúng ta đã đổi mới tư duy từ ba mươi lăm năm trước nhưng phải nhận thức sâu sắc rằng thế giới, đất nước ngày một phát triển, tư duy phải luôn luôn đổi mới. Hồ Chí Minh chỉ dẫn rằng “nếu cứ giữ lấy cái kẹp giấy cũ không thay đổi là không đi đến đâu cả”. Thành công của sự nghiệp đổi mới ba mươi lăm năm qua bắt đầu bằng đổi mới tư duy về tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Bước vào đổi mới, thái độ của Đảng ta là “nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, đánh giá đúng sự thật”. Đó là bản lĩnh, dũng khí của một Đảng chân chính cách mạng vì nước, vì dân. Đó cũng chính là những viên ngọc trong kho tàng đầy của báu của Hồ Chí Minh khi Người khẳng định: “Phải biết rằng tình hình khách quan thay đổi hàng giờ hàng phút, một chủ trương của ta hôm nay đúng đắn, hôm sau đã không hợp thời nữa, nếu ta không tỉnh táo kiểm điểm những tư tưởng hành vi của ta để bỏ đi những cái quá thời, sai hỏng, nhất định ta sẽ không theo kịp tình thế, ta sẽ bị bỏ rơi, bị các bạn tỉnh táo nhanh nhẹn hơn vượt đi trước” .
Đổi mới, hội nhập và phát triển nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Ảnh minh họa: Phạm Cường.
Cũng như trước đây, vấn đề đặt ra hiện nay không phải chỉ có nhiệt tình, quyết tâm đổi mới là đủ; có tầm nhìn, tư duy chiến lược, quyết tâm chính trị của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và khát vọng phát triển và ý chí vươn tới một tương lai rạng rỡ là cần thiết. Nhưng đổi mới phải tôn trọng quy luật khách quan, xuất phát từ thực tiễn, bám sát thực tiễn, từ những bài học tổng kết kinh nghiệm, thực tiễn và nghiên cứu lý luận, hướng vào giải quyết những vấn đề do thực tiễn đặt ra, phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu thế phát triển của thế giới. Đây là vấn đề có tính nguyên tắc cần được quán triệt sâu sắc.
Đổi mới dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh là tuyệt đối không phiến diện, cực đoan, chủ quan, duy ý chí, phải giải quyết tốt mối quan hệ giữa đổi mới và kiên định. Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ “cần phải nắm vững và xử lý tốt mối quan hệ giữa kiên định và đổi mới, vận dụng sáng tạo”. Kiên định là vững vàng, giữ vững ý định, ý chí, không ngả nghiêng, lung lay, dao động trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Kiên định không đồng nghĩa với bảo thủ, cứng nhắc, giáo điều. Trong khi kiên định những vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với chế độ ta, nền tảng vững chắc của Đảng ta như chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; đường lối đổi mới; những nguyên tắc trong công tác xây dựng Đảng, thì phải luôn luôn đổi mới và sáng tạo theo tinh thần biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin. Cách mạng là sáng tạo, là đổi mới. Không sáng tạo, không đổi mới là lạc hậu, xã hội không thể phát triển. Xã hội, con người luôn luôn đổi mới. Đổi mới là một cách thức để phát triển, làm cho sự vật ngày càng tốt hơn, tiến bộ hơn. Phát triển phải gắn liền với đổi mới. Đổi mới phải nắm vững quy luật, xu hướng phát triển. Theo Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, “đổi mới một cách vô nguyên tắc thì cũng rất dễ rơi vào chủ nghĩa xét lại, chệch hướng, “đổi màu”. Kiên định mà không đổi mới, sáng tạo thì không thể phát triển. Vì vậy, kiên định phải gắn liền với sáng tạo, đổi mới; sáng tạo, đổi mới phải trên cơ sở kiên định những vấn đề có tính nguyên tắc phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu thế phát triển của thế giới.
Thứ hai, hội nhập - từ hội nhập kinh tế đến hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng - là điều kiện, là phương thức tất yếu để đổi mới gắn liền với mở cửa, hướng ra bên ngoài, tìm kiếm các ngoại lực nhằm tăng cường nội lực cho phát triển bền vững ở nước ta. Hội nhập tác động tới tiến trình đổi mới, đặt ra yêu cầu thúc đẩy đổi mới toàn diện, đồng bộ, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển.
Mỗi bước đi của hội nhập quốc tế đều phải chứa đựng tinh thần đổi mới và phát triển. Tức là hội nhập phải luôn luôn đặt lợi ích quốc gia - dân tộc lên trên hết, trước hết theo đúng tinh thần “dân tộc trên hết! Tổ quốc trên hết” trong kho tàng tư tưởng Hồ Chí Minh. Phải kiên định độc lập, tự chủ với chân lý “không có gì quý hơn độc lập, tự do!”, “dựa vào sức mình là chính”, “muốn người ta giúp cho thì trước mình phải tự giúp lấy mình đã”, “một dân tộc không tự lực cánh sinh mà cứ ngồi chờ dân tộc khác giúp đỡ thì không xứng đáng được độc lập”; kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại.
Muốn đổi mới và phát triển thì phải chủ động và tích cực hội nhập quốc tế để thêm bạn bớt thù; mở rộng, đẩy mạnh và làm sâu sắc hơn quan hệ với các đối tác, nhất là các đối tác chiến lược và các nước lớn có vai trò quan trọng đối với sự phát triển và an ninh của đất nước; đồng thời nhằm khẳng định trách nhiệm của chúng ta đối với cộng đồng quốc tế. Tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng nhận thức của chúng ta về quan hệ giữa độc lập, tự chủ và quan hệ quốc tế: không chấp nhận một chủ nghĩa quốc gia cực đoan, thủ cưụ, hẹp hòi, vị kỷ và không bao giờ có một chủ nghĩa quốc tế không tưởng.
Thứ ba, phát triển là mục tiêu, định hướng cho đổi mới và hội nhập. Từ mục tiêu và định hướng của phát triển mà tác động tới đổi mới và hội nhập. Mục tiêu ấy là “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Định hướng ấy là lý tưởng xã hội chủ nghĩa, làm cách mạng xã hội chủ nghĩa, xây dựng chủ nghĩa xã hội theo đặc điểm Việt Nam. Gắn tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển với chủ nghĩa xã hội và công cuộc đổi mới, đồng chí Phạm Văn Đồng chỉ rõ: “Chủ nghĩa xã hội theo đặc điểm Việt Nam là sự kết thúc thắng lợi hành trình lịch sử của dân tộc mà Hồ Chí Minh đã vạch ra từ đầu thế kỷ, là sự thực hiện trọn vẹn Di chúc của Người, là đỉnh cao của sự nghiệp cách mạng ba cuộc giải phóng của Việt Nam, từ đó chân trời càng mở rộng cho đà tiến cao xa hơn nữa, trên con đường phát triển vô hạn của dân tộc, xã hội và con người” .
Phát triển xét đến cùng gắn với con người với tư cách là chủ thể các quan hệ xã hội, đồng thời còn có mặt trong các quan hệ sản xuất, gắn liền và tạo ra lực lượng sản xuất và là một loại lực lượng sản xuất đặc biệt tạo ra phương thức sản xuất. Xét theo phương diện chính trị - xã hội trong sự phát triển xã hội, một điều quan trọng là tạo ra chất người, có tư cách làm người mà hạt nhân là nhân tính, đồng thời phải giải phóng mọi tiềm năng sáng tạo của con người để phát triển con người. Như vậy, một chiều kích của sự phát triển xã hội là sự phát triển nhân cách theo hướng hoàn chỉnh và hoàn thiện; phát triển theo giá trị bất hủ của văn hóa loài người, hướng con người tới cái chân, cái thiện, cái mỹ, sự lành mạnh về thể chất và tâm hồn. Có thể hiểu “phát triển là trạng thái cho phép chúng ta thỏa mãn những nhu cầu tốt đẹp của con người. Phát triển, suy cho cùng, chính là sự phát triển những giá trị của con người chứ không phải là tỉ lệ tăng trưởng kinh tế. Sự phát triển chân chính là những khả năng, năng lực và những thành tựu do con người tạo ra”. Vì vậy, phải lấy sự hài lòng và niềm tin của người dân làm thước đo cho sự phát triển.
Theo cách tiếp cận của Tổ chức Giáo dục-Khoa học-Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) thì “xét đến cùng, sự thăng hoa của văn hóa là đỉnh cao nhất của sự phát triển”. Như vậy, sự phát triển xã hội không chỉ là sự kết hợp hài hòa và giải quyết tốt mối quan hệ giữa sự phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng, hoàn thiện từng bước quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, mà chính là sự phát triển con người, sự phát triển nhân cách và sáng tạo của con người. Luận điểm của C.Mác về “sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người” và luận điểm của Hồ Chí Minh “vô luận việc gì, đều do người làm ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả”; “ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành” hàm chứa trong đó ý nghĩa căn bản là sự giải phóng con người thoát khỏi mọi sự tha hóa, tạo khả năng nâng cao năng lực, phẩm giá trong sự phát triển toàn diện con người. Mục đích và ý nghĩa căn bản của sự phát triển xã hội thể hiện ở sự giải phóng con người không chỉ là nhu cầu và lợi ích con người mà còn giải quyết sự hài hòa giữa con người và môi trường tự nhiên-sinh thái trong sự thống nhất các yếu tố tự nhiên - xã hội - con người. Điều này phản ánh đúng cái tất yếu của lịch sử và đáp ứng yêu cầu của tiến bộ xã hội.
Tư tưởng Hồ Chí Minh đem lại cho Đảng ta, dân tộc ta những chỉ dẫn vô cùng quý giá, là chân lý bền vững của muôn đời. Những chỉ dẫn đó không chỉ là lý luận mà còn là phương pháp, trước hết là phương pháp luận duy vật biện chứng mang đặc trưng thực hành của nhà biện chứng thực hành Hồ Chí Minh; là cơ sở giúp chúng ta giải quyết mối quan hệ, tác động lẫn nhau và sự thống nhất biện chứng giữa đổi mới, hội nhập và phát triển.
Đại hội XIII của Đảng đang đến gần, sẽ là một mốc son quan trọng trong quá trình phát triển của Đảng, đất nước ta, dân tộc ta, có ý nghĩa định hướng tương lai, tiếp tục đẩy mạnh toàn diện và đồng bộ công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước. Đổi mới, hội nhập và phát triển sẽ làm cho “non sông Việt Nam trở nên tươi đẹp, làm cho dân tộc Việt Nam bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu”, thực hiện tốt đẹp mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh là: “Toàn Đảng toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới”.
