Ông Công ông Táo "lên sóng": Khi truyền thống giao thoa cùng thời đại số

Ngày 23 tháng Chạp Âm lịch, ngày ông Công ông Táo về trời, từ lâu đã trở thành một nét đẹp văn hóa tâm linh in sâu trong tiềm thức mỗi người Việt. Nhưng trong thời đại 4.0, khi mà "màn hình" trở thành "mâm cỗ", "click chuột" thay "nén nhang", thì tục lệ này đang dần khoác lên mình một tấm áo mới, vừa truyền thống lại vừa hiện đại. Sự biến đổi này không chỉ phản ánh sự thích ứng của văn hóa truyền thống trong thời đại số, mà còn đặt ra những câu hỏi về việc bảo tồn và phát huy giá trị tinh thần của ngày lễ này.

Lễ cúng ông Công ông Táo (hay còn gọi là Táo Quân) là một truyền thống lâu đời trong văn hóa Việt Nam. Ảnh minh họa.

Từ "livestream" cúng bái đến "order" đồ lễ online

Không khó để bắt gặp hình ảnh những mâm cỗ cúng ông Táo được "khoe" rộn ràng trên Facebook, Instagram, TikTok. Thậm chí, nhiều gia đình còn "livestream" (phát sóng trực tiếp) toàn bộ quá trình chuẩn bị, cúng bái, thu hút hàng nghìn lượt xem, bình luận và chia sẻ. Hình thức này len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống, từ thành thị đến nông thôn, phản ánh sự phổ biến của internet và mạng xã hội.

Chị Mai Anh (32 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: "Năm nay, do dịch bệnh nên tôi không thể về quê. Tôi quyết định livestream cảnh cúng ông Táo để bố mẹ ở quê có thể theo dõi và cảm thấy ấm lòng hơn. Cũng là cách để kết nối với họ hàng, bạn bè ở xa, cùng nhau chia sẻ khoảnh khắc thiêng liêng này".

Không chỉ dừng lại ở việc chia sẻ hình ảnh, xu hướng đặt mua đồ cúng ông Táo trực tuyến cũng ngày càng nở rộ. Chỉ cần vài cú click chuột, từ cá chép, vàng mã, cho đến mâm cỗ đầy đủ đều được giao tận nhà. Các ứng dụng giao đồ ăn, các trang thương mại điện tử đều nhanh chóng bắt kịp xu hướng, cung cấp dịch vụ trọn gói cho ngày lễ này.

"Tiện lợi, nhanh chóng, tiết kiệm thời gian", đó là lý do anh Hoàng Nam (40 tuổi, TP.HCM) lựa chọn dịch vụ này. "Công việc bận rộn, tôi không có nhiều thời gian đi chợ sắm sửa. Đặt online là giải pháp tối ưu, vừa đảm bảo đầy đủ lễ vật, vừa tiết kiệm công sức."

Việc "livestream" cúng bái và mua đồ lễ online cho thấy sự linh hoạt trong cách thức thực hành tín ngưỡng của người Việt. Nó phản ánh tinh thần "tùy duyên" trong văn hóa, không câu nệ hình thức, miễn sao giữ được sự thành tâm. Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận rằng, việc quá lạm dụng công nghệ có thể làm giảm đi sự tương tác trực tiếp giữa các thành viên trong gia đình, vốn là một giá trị cốt lõi của ngày lễ Tết cổ truyền.

"Share" mâm cỗ: Kết nối hay chỉ là hình thức?

Việc "khoe" mâm cỗ online, "livestream" cúng ông Táo, một mặt, tạo nên sự sôi động, kết nối cộng đồng mạng. Nhiều người xem đây là cách để lan tỏa nét đẹp văn hóa, nhất là với những người con xa xứ. Họ có thể chia sẻ hình ảnh mâm cỗ của gia đình mình, học hỏi cách bày trí, chế biến món ăn từ những người khác, và cùng nhau ôn lại những kỷ niệm đẹp về ngày lễ.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến trái chiều cho rằng, việc quá chú trọng vào hình thức "sống ảo" đang làm phai nhạt đi ý nghĩa thiêng liêng của ngày lễ. Liệu rằng, việc đăng tải hình ảnh mâm cỗ có thực sự xuất phát từ mong muốn chia sẻ, hay chỉ để "khoe mẽ", tìm kiếm sự công nhận từ cộng đồng mạng?

Bà Thanh Hương (65 tuổi, Hà Nội) bày tỏ: "Cúng ông Táo là để bày tỏ lòng thành kính, cầu mong một năm mới bình an, may mắn. Việc quá phô trương, câu like, câu view trên mạng xã hội khiến tôi cảm thấy mất đi sự thành tâm. Ngày xưa, ông bà ta cúng bái đơn sơ nhưng trang nghiêm, thành kính. Giờ đây, nhiều người chỉ chăm chăm chụp ảnh, quay phim, mà quên mất ý nghĩa thực sự của việc cúng lễ."

Việc chia sẻ hình ảnh mâm cỗ online có thể được xem như một hình thức "báo cáo" với tổ tiên, thể hiện sự chu toàn của con cháu trong việc chuẩn bị lễ vật. Tuy nhiên, ranh giới giữa việc chia sẻ chân thành và phô trương, hình thức rất mong manh. Điều quan trọng là mỗi cá nhân cần ý thức được động cơ của mình khi đăng tải những hình ảnh này, tránh để giá trị vật chất lấn át giá trị tinh thần của ngày lễ.

Cửa hàng online "tấp nập" ra đơn ngày ông Công ông Táo. Ảnh: afamily

"Báo cáo" online: Hài hước, châm biếm hay phản ánh thực trạng?

Bên cạnh những hình ảnh mâm cỗ, những dòng trạng thái "báo cáo" Táo Quân theo phong cách hài hước, châm biếm cũng tràn ngập mạng xã hội. Từ chuyện học hành của con cái, chuyện thưởng Tết, cho đến những vấn đề "nóng" của xã hội như giá cả leo thang, dịch bệnh, ô nhiễm môi trường... đều được "gửi gắm" đến Táo Quân qua những dòng caption dí dỏm.

Đây được xem là một cách "giải tỏa" tâm lý, thể hiện góc nhìn cá nhân về cuộc sống. Những lời "báo cáo" này, dù mang tính hài hước, nhưng đôi khi lại phản ánh những bức xúc, trăn trở của người dân trước những vấn đề xã hội. Qua đó, chúng ta có thể thấy được tâm tư, nguyện vọng của cộng đồng, cũng như những khía cạnh còn tồn tại trong đời sống.

Tuy nhiên, cũng cần cẩn trọng để những lời "báo cáo" này không đi quá giới hạn, trở nên phản cảm, thiếu tôn trọng, hoặc sử dụng những ngôn từ, hình ảnh không phù hợp với thuần phong mỹ tục.

"Báo cáo" online với Táo Quân là một biến thể sáng tạo của tục lệ truyền thống. Nó cho thấy người Việt, đặc biệt là giới trẻ, đang tìm cách thể hiện quan điểm, tiếng nói của mình thông qua các kênh giao tiếp hiện đại. Đây cũng có thể được xem như một hình thức "phản biện xã hội" nhẹ nhàng, hài hước, góp phần tạo nên sự đa chiều trong dư luận.

Giáo dục thế hệ trẻ: Giữ lửa truyền thống trong thời đại số

Sự ảnh hưởng của mạng xã hội đến tục lệ cúng ông Công ông Táo là điều không thể phủ nhận. Vấn đề đặt ra là làm sao để thế hệ trẻ, những "công dân số" thực thụ, vẫn hiểu và trân trọng giá trị truyền thống của ngày lễ này? Làm thế nào để cân bằng giữa việc tiếp thu cái mới và giữ gìn cái cũ, giữa việc sử dụng công nghệ và bảo tồn văn hóa?

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục con cái về ý nghĩa của ngày ông Công ông Táo. Thay vì cấm đoán, cha mẹ nên đồng hành cùng con, giải thích cho con hiểu về nguồn gốc, ý nghĩa của từng nghi lễ, món ăn trong mâm cỗ. Đồng thời, hướng dẫn con sử dụng mạng xã hội một cách văn minh, có trách nhiệm, tránh chạy theo trào lưu mà đánh mất đi giá trị cốt lõi.

Nhà trường cũng cần có những chương trình giáo dục phù hợp, lồng ghép giới thiệu về ngày lễ ông Công ông Táo vào các môn học như Lịch sử, Ngữ văn, Giáo dục công dân. Các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế như tham quan các làng nghề làm đồ cúng, học cách gói bánh chưng, bày mâm ngũ quả... cũng là những cách hiệu quả để giúp học sinh hiểu và trân trọng hơn giá trị văn hóa truyền thống.

Việc giáo dục thế hệ trẻ về ý nghĩa của ngày ông Công ông Táo không chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức, mà còn là bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước, lòng biết ơn tổ tiên. Giúp các em hiểu được rằng, dù xã hội có phát triển đến đâu, thì những giá trị văn hóa truyền thống vẫn luôn là nền tảng tinh thần vững chắc cho mỗi con người.

Lễ cúng ông Công ông Táo mang những nét đẹp văn hóa bền vững của dân tộc. Ảnh: ttxvn

Tương lai của ông Công ông Táo trong kỷ nguyên số

Không thể phủ nhận rằng, mạng xã hội và công nghệ đang làm thay đổi cách thức chúng ta thực hành các nghi lễ truyền thống. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là giá trị của những nghi lễ này bị mất đi. Ngược lại, nó đang được "làm mới", được "số hóa" để phù hợp với nhịp sống hiện đại.

Trong tương lai, có thể chúng ta sẽ chứng kiến nhiều hình thức "cúng ông Táo online" sáng tạo hơn nữa. Ví dụ như sử dụng các ứng dụng thực tế ảo (VR) để tái hiện không gian cúng bái truyền thống, hay sử dụng máy đọc sớ cúng ông Táo...

Điều quan trọng là dù hình thức có thay đổi như thế nào, thì cốt lõi của ngày lễ - lòng thành kính, sự biết ơn, và mong ước về một năm mới tốt đẹp - vẫn cần được giữ gìn và phát huy.

Ông Công ông Táo trong thời đại 4.0 đang có những biến chuyển thú vị, phản ánh sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại. Việc "online hóa" các nghi lễ có thể mang đến sự tiện lợi, kết nối, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm phai nhạt đi giá trị tâm linh, ý nghĩa văn hóa. Điều quan trọng là mỗi người cần giữ cho mình sự cân bằng, sử dụng công nghệ một cách thông minh, có ý thức, để ngày lễ ông Công ông Táo vẫn giữ trọn vẹn ý nghĩa thiêng liêng trong dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể vừa tiếp thu những tiến bộ của khoa học kỹ thuật, vừa bảo tồn và phát huy được những giá trị văn hóa tốt đẹp của cha ông.

Hà Lê Hạnh