Quảng Trị- Thủ phủ ngoại giao của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam

Ngày 6/6/1973, Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ra mắt Trụ sở Chính phủ trước đồng đảo đồng bào cả nước và bạn bè quốc tế tại Quảng Trị. Nhân dịp 50 năm sự kiện có ý nghĩa quan trọng này, chúng tôi giới thiệu hồi ức của GS,TS Trình Quang Phú, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Phương Đông, Nguyên chuyên viên Bộ Ngoại giao Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Nguyên Trợ lý Luật sư Nguyễn Hữu Thọ

“1. Quảng Trị, nơi có giới tuyến tạm thời chia cắt Việt Nam làm thành hai miền. Quảng Trị là tuyến lửa ác liệt nhất trong những vùng ác liệt, cũng là nơi có nhiều chiến tích lịch sử vào loại nhất Việt Nam. Quảng Trị là một trong những nơi phải gánh chịu những hy sinh to lớn nhất bởi cuộc chiến tranh tàn khốc nhất thế kỷ. Quảng Trị là vùng đất có đến 475 di tích lịch sử chiến tranh cách mạng, với những địa danh nổi tiếng thế giới như: Cồn Tiên, Dốc Miếu, Cửa Việt, Hải Lăng, Đường 9, Khe Sanh, Tà Cơn, Thạch Hãn và đặc biệt cuộc chiến đấu tại Thành cổ Quảng Trị với huyền thoại 81 ngày đêm. Quảng Trị có hai nghĩa trang quốc gia: Trường Sơn và Đường 9, là nơi yên nghỉ hàng vạn anh hùng liệt sĩ. Vì vậy, có thể nói, Quảng Trị là bảo tàng cách mạng sống động nhất, hoàn thiện nhất về di tích chiến tranh cách mạng. Nhân dân Quảng Trị phải hứng chịu biết bao đau thương tang tóc. Chỉ một Thành cổ Quảng Trị nhỏ bé, với chu vi chỉ hơn 2.000 mét mà kẻ thù đã trút xuống 328 tấn bom đạn với sức công phá bằng bảy quả bom nguyên tử ném xuống Hiroshima và Nagasaki và cũng chỉ một khu Thành cổ này, trong 81 ngày đêm, cả hai bên có đến trên 3 vạn chiến sĩ, đồng bào phải hy sinh, và phía quân ngụy cũng phải chết thê thảm hơn con số này. Nhưng chính chiến công Thành cổ đã là một trong những “quả đấm” cuối cùng buộc đối phương phải đi vào đàm phán thực chất ở Paris để ký Hiệp định hòa bình, chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam.

Cuộc chiến tranh tàn khốc đó làm cho con người Quảng Trị cứng rắn, kiên gan, dũng cảm hy sinh, và nuôi trong họ nỗi khát khao hòa bình to lớn. Không ai có thể yêu hòa bình bằng những lớp người đã 10.000 ngày chịu đựng hy sinh vì chiến tranh, như nhân dân Quảng Trị, nhân dân Việt Nam, đó chắc chắn là nguyên lý.

Năm 2018, kỷ niệm 45 năm ngày ký Hiệp định Paris, đồng chí Nguyễn Thị Bình, Nguyên Phó Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là một trong bốn người ký Hiệp định Paris, khi đó là Chủ tịch Quỹ Hòa bình và phát triển Việt Nam đã chỉ đạo tôi, một cán bộ của Bộ Ngoại giao Cách mạng miền Nam ngày trước khi đó là Phó Chủ tịch Quỹ Hòa bình và phát triển Việt Nam cùng với Quảng Trị tổ chức tại Thành cổ Quảng Trị đêm giao lưu nghệ thuật “Khát vọng Hòa Bình” và tổ chức tọa đàm ngày Hòa bình tại Quảng Trị. Đồng chí Nguyễn Thị Bình cũng chỉ đạo chúng tôi phục dựng nhà của Bộ Ngoại giao trong Khu Trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, nơi năm 1973 ở Paris về, Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Thị Bình đã ở và làm việc cùng Chủ tịch Luật sư Nguyễn Hữu Thọ tiếp khách quốc tế và tiếp nhận quốc thư của đại sứ các nước.

Nhà làm việc Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Quảng Trị

2. Quảng Trị là nơi duy nhất của cách mạng miền Nam có Trụ sở Chính phủ cách mạng miền Nam đã tiếp Nguyên thủ quốc gia Cuba Fidel Castro và tiếp nhận quốc thư của Đại sứ 43 nước của 5 Châu lục. Đó chính là dấu ấn độc nhất vô nhị của Quảng Trị.

Tôi nhớ những ngày ở hội nghị Paris, có nhà báo phía bên kia đã hỏi đồng chí Nguyễn Thị Bình: “Bà nói ba phần tư đất đai miền Nam là của Việt Cộng, vậy đâu là ranh giới đất của quí Bà”. Chị Bình đã nói: “Nơi nào có bom Mỹ ném xuống, đó là đất của Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam”. Có nhà báo lại hỏi: “Các ngài có Chính phủ, vậy Thủ đô là ở đâu?”. Chúng ta đã trả lời rằng: “Trong lúc chiến tranh ác liệt và cuộc kháng chiến bảo vệ tổ quốc đang đương đầu với bom đạn thì Thủ đô, hơn đâu hết là ở trong trái tim mỗi người dân miền Nam”. Tôi nhắc lại điều này để nói rằng: Những năm tháng đó, Cách mạng miền Nam, Trụ sở của Chính phủ lúc ở Tây Ninh, trên đất miền Nam, có lúc trên đất Campuchia, luôn phải di chuyển để bảo đảm an toàn. Tuy nhiên, để biểu thị với thế giới sự ổn định và phát triển của Chính phủ cách mạng, dù rất khó khăn, ác liệt, chúng ta vẫn quyết định tiếp nhận Đại sứ Cuba bên cạnh Chính phủ. Có thể nhắc lại rằng: Sự có mặt của đồng chí Vendée Vivo - Đại sứ cộng hòa Cuba và ba nhà báo quốc tế thường trú bên cạnh Chính phủ như chị Madeleine Riffaud (Pháp), chị Monica (Ba Lan) và nhà báo Úc Wilfred Burchett là điều rất đặc biệt, rất quí đối với Cách mạng miền Nam. Chính vì vậy, việc Cách mạng miền Nam có Thủ phủ, có trụ sở đối ngoại là yêu cầu rất lớn, rất cấp bách.

Tôi nhớ ngày 1/5/1972, Quảng Trị được giải phóng, ta đã dồn kẻ thù sang bên kia sông Mỹ Chánh. Ngày 6/6/1972, kỷ niệm 3 năm ngày thành lập Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Quảng Trị tổ chức meeting mừng chiến thắng. Trong dịp đó, Trung ương đã quyết định xây dựng Trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đặt tại Cam Lộ, Quảng Trị. Chọn Quảng Trị để đặt Trụ sở vì đây là dải đất nối liền miền Bắc, đã xóa được sự chia cắt đất nước bởi vĩ tuyến 17 và Cầu Hiền Lương, thuận tiện đón khách Quốc tế, đón các Đại sứ thông qua sân bay Đồng Hới.

Lúc đầu có đề xuất Trụ sở đặt ở Đông Hà, để tăng sự ngoạn mục và đô hội, nhưng rồi các đồng chí bên Quốc phòng, bên An ninh, thấy không an toàn vì quá gần với Thạch Hãn lại trong tầm pháo… Cuối cùng quyết định ở Cam Lộ vì một bên là sông Hiếu, một bên là đường 9, phía Nam có dãy núi che chắn. Kín đáo, an toàn, thuận lợi giao thông và cũng rất hữu tình.

Sau khi Bộ Xây dựng lập thiết kế và được Trung ương phê duyệt thì vật tư được Bộ Quốc phòng lập tức tập kết vào Cam Lộ. Đúng vào dịp kỷ niệm một năm ngày giải phóng Quảng Trị và sau hơn 100 ngày Hiệp định Paris được ký kết, chúng ta khởi công xây dựng Trụ sở Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam. Với tinh thần thần tốc của công ty xây dựng và đơn vị công binh Bộ Quốc phòng, chỉ 25 ngày đêm khẩn trương xây dựng, ngày 6/6/1973, kỷ niệm 4 năm ngày thành lập Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Trụ sở Chính phủ Cách mạng được chính thức khai trương và đi vào hoạt động tại mảnh đất Cam Lộ anh hùng, gồm cả nhà làm việc của Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam, Chủ tịch Hội đồng cố vấn Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam; nhà Bộ Ngoại giao; khu nhà lưu trú của các Đại sứ, nhà ở, nhà ăn của cán bộ ta…

Thủ tướng Cuba Fidel Castro thăm vùng giải phóng Quảng Trị, tháng 9/1973 (Ảnh tư liệu)

Trụ sở của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đặt tại Quảng Trị đã chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử. Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng cố vấn Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam; Luật sư Trịnh Đình Thảo, Phó Chủ tịch Hội đồng cố vấn; các ông: Nguyễn Đóa, Nguyễn Văn Kiết, Phó Chủ tịch Chính phủ; Bộ trưởng Ngoại giao, Trưởng đoàn đàm phán tại hội nghị Paris Nguyễn Thị Bình, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Trần Nam Trung, cùng nhiều vị thành viên của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và nhiều anh hùng lực lượng vũ trang quân giải phóng đã có mặt ở đây. Đặc biệt là chuyến thăm của đồng chí Fidel Castro, Thủ tướng Chính phủ Cách mạng Cuba cùng Thủ tướng Phạm Văn Đồng vào thăm Quảng Trị. Tại trụ sở lịch sử này, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, Chủ tịch Hội đồng cố vấn Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đã cùng Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Thị Bình chủ trì lễ nhận quốc thư của 43 nước từ năm châu lục, đã tiếp nhiều đoàn đại biểu của các tổ chức quốc tế đến thăm.

Quảng Trị những ngày đó vừa kiên gan chống trả sự tái lấn của quân đội Sài Gòn bên kia sông Thạch Hãn, vừa lo bảo đảm an toàn mạch máu giao thông với miền Bắc và phục vụ hậu cần chu đáo đầy đủ cho khách quốc tế. Nhân dân Quảng Trị đã thay mặt miền Nam thể hiện tình cảm chân thành, thân thiện với khách quốc tế, giúp các Đại sứ hiểu rõ về mảnh đất Quảng Trị kiên trung, bất khuất. Ngày đó, nhà khách Tỉnh ủy Quảng Bình đặt ở Cổn, là tiền trạm gắn chặt với trụ sở Cam Lộ, để đón và đưa khách quốc tế và khách miền Bắc vào công tác…

Trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ở Cam Lộ đã tạo nên bước ngoặt lịch sử, đưa vị thế của cách mạng miền Nam lên tầm cao mới trên trường quốc tế. Nhờ vị thế đó, chúng ta đã thu phục, mở rộng mặt trận thế giới ủng hộ Việt Nam trên khắp địa cầu, góp sức cho cuộc chiến đấu của dân tộc ta. Cũng từ đây, từ mảnh đất Quảng Trị này, ngày 19/3/1975, ngày truyền thống toàn quốc chống Mỹ, quân dân ta đã từ bờ sông Thạch Hãn xông lên, tiến vào giải phóng Huế-Đà Nẵng, để ngày 30/4/1975, cùng các cánh quân anh hùng tiến vào giải phóng Sài Gòn, giải phóng miền Nam.

3. Đồng chí Nguyễn Thị Bình, Nguyên Phó Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nguyên Bộ trưởng Bộ ngoại giao Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Nguyên Trưởng đoàn đàm phán Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại hội nghị Paris, khi về thăm Quảng Trị, thăm lại khu di tích trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, nơi bà đã cùng Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ tiếp đại sứ 43 nước của 5 châu lục. Bà đã nói: “Năm tháng và cát bụi có thể làm mờ dấu chân của những người làm nên lịch sử, nhưng những giá trị thiêng liêng của lịch sử nhân văn vì tự do độc lập của dân tộc sẽ trường tồn cùng nhân loại”.

Cuộc chiến tranh đi qua với đất nước đã gần 50 năm, Trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Quảng Trị đã có những hoạt động kỷ niệm 50 năm lịch sử nhưng chiến tích vẫn còn đó, quá khứ hào hùng và vẻ vang của dân tộc nói chung và của Quảng Trị vẫn đang là trang vàng trong lịch sử cách mạng, truyền thống anh hùng và sẽ đồng hành với quân dân Quảng Trị hôm nay và mai sau. Tôi nghĩ rằng đó là “tài sản vô giá”, là “vàng”, là “kim cương” của Quảng Trị”.

GS,TS Trình Quang Phú