Đông Nam Á - địa bàn chiến lược để Trung Quốc triển khai “Sáng kiến văn minh toàn cầu”
Thế kỷ XXI, Đông Nam Á tiếp tục là địa bàn trọng điểm triển khai chiến lược của các nước lớn tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Đặc biệt, các chiến lược của Mỹ và Trung Quốc đều mang tầm vóc toàn cầu và quyết định tới vị thế sức mạnh của hai cường quốc trong trật tự thế giới và khu vực. Nếu như Trung Quốc từng lấy Đông Nam Á là nơi triển khai “Vành đai và con đường” (BRI) đầu tiên về kinh tế, thì hiện nay quốc gia này sẽ vẫn tiếp tục coi đây là địa bàn trọng điểm để mở rộng ảnh hưởng văn hóa. Trong Văn kiện Đại hội lần thứ XVII, Đảng Cộng sản Trung Quốc nhấn mạnh “trong thời đại hiện nay, vai trò của văn hoá trong cạnh tranh sức mạnh tổng hợp của đất nước ngày càng tăng. Ai chiếm cứ được đỉnh cao của phát triển văn hoá, người đó có thể nắm quyền chủ động trong cuộc cạnh tranh quốc tế khốc liệt này”[1]. Sự gia tăng sức hấp dẫn văn hóa sẽ khiến cho các nước ở Đông Nam Á bớt lo ngại Trung Quốc là “một mối đe dọa”; đồng thời, thông qua sự lan tỏa ngày càng sâu rộng của văn hóa Trung Quốc tại khu vực Đông Nam Á, sẽ tạo nên sức mạnh quyền lực mềm để Trung Quốc cạnh tranh được với các nước lớn khác.
“Sáng kiến văn minh toàn cầu” với văn hóa Đông Nam Á
Quan điểm của Trung Quốc khi triển khai GCI là tôn trọng tính đặc thù của các nền văn hóa trên thế giới. Đông Nam Á vốn chịu nhiều ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa, là cơ hội thuận lợi để Trung Quốc cùng các quốc gia này chia sẻ được nhiều hơn các giá trị văn hóa của nhau, thúc đẩy tiến trình giao lưu, hội nhập văn hóa của toàn bộ khu vực. Cách tiếp cận này khác với cách truyền thống của phương Tây trước đây cũng như hiện nay, thường là đề cao văn hóa phương Tây thông qua các chính sách can dự, đề cao giá trị văn hóa, mô hình chính trị - xã hội phương Tây. Trong khi đó, GCI của Trung Quốc dù kêu gọi thúc đẩy sự phát triển toàn cầu, nhưng vẫn tôn trọng, đề cao văn hóa, văn minh bản địa, trong đó khẳng định vai trò tiên phong của mình. Thực chất, mục tiêu của GCI mong muốn xóa bỏ quan niệm lấy văn hóa Mỹ và phương Tây làm chuẩn mực chung cho thế giới, đề xuất tôn trọng văn minh chung, văn minh nhân loại trên cơ sở tôn trọng các nền văn minh vốn có (mà Trung Quốc đang là một điển hình). Như vậy, khi triển khai GCI ở Đông Nam Á, Trung Quốc kêu gọi sự tôn trọng đa dạng văn hóa của khu vực, phát huy các giá trị chung giữa Trung Quốc với các nước Đông Nam Á. Điều này dễ được các quốc gia Đông Nam Á chấp nhận.
Mặt khác, Đông Nam Á là khu vực có nền văn hóa đa dạng, là “bản đồ thu nhỏ” của các nền văn hóa thế giới. Các quốc gia ở đây đều là những nước vừa và nhỏ, đang thực hiện mô hình Cộng đồng văn hóa – xã hội với tinh thần hiểu biêt, tôn trọng, chia sẻ và đùm bọc. Trong đó, văn hóa Trung Hoa đã và đang góp phần làm nên bản sắc văn hóa phong phú, đa dạng của khu vực. Ngoài ra, sự hiện diện của Người Hoa ở Đông Nam Á chiếm tới 80% số người Hoa trên toàn cầu. Yếu tố này đang được Trung Quốc phát huy hiệu quả trong việc tuyên truyền, triển khai GCI dễ hơn so với khu vực khác.
Mô hình “Cộng đồng” do Trung Quốc xây dựng với một số nước ASEAN đang được phát huy khi Trung Quốc triển khai “Sáng kiến văn minh toàn cầu” trong khu vực Đông Nam Á
Gần đây, Trung Quốc thúc đẩy mô hình “Cộng đồng” trong các cơ chế hợp tác khu vực, tiểu vùng, hay quan hệ song phương giữa Trung Quốc với từng quốc gia Đông Nam Á. Mô hình “Cộng đồng chung vận mệnh” vốn là ý tưởng của ông Hồ Cẩm Đào đưa ra trong Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 17 (2007) khi nói về quan hệ Trung Quốc đại lục và Đài Loan vốn chung một quốc gia, vận mệnh trong quá khứ và cả tương lai. Mô hình này được Chủ tịch Tập Cận Bình sử dụng cho một triết lý mới, rộng hơn với vai trò của Trung Quốc trong mối quan hệ toàn cầu: "Cộng đồng vận mệnh vì nhân loại, nhìn tên gọi cũng biết được ý nghĩa, chính là vận mệnh và tiền đồ của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia đều có quan hệ chặt chẽ với nhau, vì vậy cần phải cùng hội cùng thuyền, hưởng chung vinh quang và sỉ nhục, nỗ lực đem tinh cầu này - nơi chúng ta sinh ra và lớn lên, xây dựng thành một đại gia đình hoà thuận, thân thiết, đem nguyện vọng về cuộc sống tốt đẹp của người dân các nước trên thế giới biến thành hiện thực”[2]. Mô hình “Cộng đồng chung vận mệnh” được đưa vào lời nói đầu của Hiến pháp nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa sửa đổi năm 2018[3], nhấn mạnh về sự chuyển biến mạnh mẽ của thế giới theo xu hướng một “cộng đồng chung vận mệnh”, ở đó “trong tôi có bạn, trong bạn cũng có tôi”.
Mô hình này được Trung Quốc thúc đẩy lồng ghép trong triển khai GCI, sẽ là nguồn cảm hứng, tiếp thêm “năng lượng tích cực” để quốc gia này ghi dấu ấn ở Đông Nam Á. Hiện nay GCI đang dựa trên nền tảng từ các mô hình cộng đồng khu vực có sự hiện diện của Trung Quốc. Điển hình: “Cộng đồng Mekong – Lan Thương” (2016), “Cộng đồng chung vận mệnh có ý nghĩa chiến lược không thể phá vỡ Trung Quốc – Lào” (2019), “Cộng đồng chung vận mệnh có ý nghĩa chiến lược Trung Quốc – Campuchia” (2019), “Cộng đồng chia sẻ tương lai có ý nghĩa chiến lược Việt Nam -Trung Quốc” (2023). Việc thúc đẩy hình thành các mô hình “Cộng đồng” này ở Đông Nam Á không chỉ là biện pháp quan trọng trong triển khai GCI mà còn là cơ sở để Trung Quốc dẫn dắt thế giới xây dựng mô hình “Cộng đồng châu Á” hay “Cộng đồng chung vận mệnh nhân loại” trong tương lai.
Có thể nhận thấy, Đông Nam Á đang là lựa chọn đầu tiên của Trung Quốc trong việc triển khai “Sáng kiến văn minh toàn cầu”. Trên cơ sở “quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Trung Quốc – ASEAN” cũng như sự tương đồng về văn hóa, con người, Trung Quốc hy vọng sáng kiến này có thể được triển khai hiệu quả tại Đông Nam, qua đó nâng cao ảnh hưởng của nước này tại khu vực. Các nước ASEAN đang tiếp tục theo dõi sự chuyển động mới của GCI tại khu vực để có những thích ứng phù hợp./.
TS Trịnh Thị Hoa, ThS Lưu Thị Mai Anh
[1] Nguyễn Thu Phương, “Trung Quốc gia tăng sức mạnh mềm văn hoá ở khu vực Đông Nam Á”, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc – trực tuyến, http://vnics.org.vn/Default.aspx?ctl=Article&aID=178
[2] “Cộng đồng vận mệnh vì nhân loại là gì? -Trăm câu hỏi theo tinh thần Đại hội toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 19 -Báo điện tử Ban giám sát Uỷ ban Kiểm tra Kỉ luật Trung ương”. www.ccdi.gov.cn (bằng tiếng Trung). Báo điện tử Ban giám sát Uỷ ban Kiểm tra Kỉ luật Trung ương. 17 tháng 1 năm 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 2 năm 2021.
[3] https://nghiencuuchienluoc.org/ke-hoach-xay-dung-cong-dong-chung-van-menh-cua-trung-quoc-tai-lao/ [truy cập 07/12/2023].