Tinh thần quật cường của Nam Bộ kháng chiến

Sáng ngày 23/9/1945, Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ Trần Văn Giàu gửi Lời kêu gọi kháng chiến kêu gọi "Tất cả đồng bào, già trẻ, trai, gái hãy cầm vũ khí xông lên đánh đuổi quân xâm lược! Hỡi anh em binh sĩ, dân quân, tự vệ! Hãy nắm chặt vũ khí trong tay, xông lên đánh đuổi thực dân Pháp, cứu nước. Cuộc kháng chiến bắt đầu!". Cuộc kháng chiến bắt đầu! Đó không chỉ là một mệnh lệnh, đó còn là quyết tâm của cả một dân tộc quyết không chịu làm nô lệ một lần nữa.

Những ngày tự do ngắn ngủi

Nhìn lại lịch sử, năm 1858, thực dân Pháp và Iphanho (Tây Ban Nha) nổ súng bắn vào cửa biển Đà Nẵng xâm lược Việt Nam. Năm 1859, người Pháp vào Gia Định và sau đó bằng rất nhiều các hiệp ước bán nước, nước Việt Nam lần lần mất vào tay thực dân Pháp.

Cùng với Nhân dân cả nước, Nhân dân Sài Gòn đã đứng lên giành chính quyền trong cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945. Trong bài viết “Những ngày tháng 8 năm 1945 ở Sài Gòn”, vị “nhạc trưởng” của cuộc giành chính quyền, Giáo sư Trần Văn Giàu đã viết khi đọc diễn văn ông đã “báo cáo với đồng bào rằng dân tộc Việt Nam ta đã làm cuộc tổng khởi nghĩa cách mạng thành công; khởi nghĩa đã thành công ở Hà Nội, Huế và nay là Sài Gòn. Dân tộc Việt Nam giành lại được độc lập tự do sau 80 năm bị thực dân áp bức, bóc lột, nhục mạ, tàn sát (…) Cuộc khởi nghĩa thành công ngày hôm qua và ngày hôm nay trả lại danh dự cho chúng ta mà cũng là rửa hận cho ngàn vạn đồng bào đã hi sinh trong các cuộc khởi nghĩa trước”.

Ngày 02/9/1945, theo thông báo vào lúc 14 giờ, tại quảng trường Ba Đình - Hà Nội, Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (VNDCCH) sẽ ra mắt quốc dân đồng bào. Chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước VNDCCH. Để đồng bào Sài Gòn, đồng bào Nam Bộ nghe trực tiếp Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, Ban tổ chức lễ sẽ tiếp sóng Đài Tiếng nói Việt Nam.

Thế nhưng, đồng bào Sài Gòn, đồng bào Nam Bộ đã không nghe được Hồ Chủ tịch đọc Tuyên ngôn độc lập bởi phương tiện kỹ thuật không đáp ứng nên đã không bắt được tín hiệu radio từ Hà Nội. Khi ấy, ông Trần Văn Giàu đã được phân công thay mặt Uỷ ban hành chính lâm thời Nam Bộ phát biểu trước đồng bào.

Bài phát biểu ứng khẩu của ông có nội dung chính là kêu nhân dân đoàn kết xung quanh Chính phủ Lâm thời và Chủ tịch Hồ Chí Minh đồng thời cần nâng cao cảnh giác, sẵn sàng đập tan âm mưu quay lại xâm lược của thực dân Pháp.

Mở đầu bài diễn thuyết là tuyên bố: “Việt Nam từ một xứ thuộc địa đã trở thành một nước độc lập. Việt Nam từ một đế chế đã trở thành một nước cộng hòa. Việt Nam đương tiến bước trên đường sống. Song cuộc hồi sinh của dân tộc đang bị kẻ thù đe dọa. Kẻ địch toan tính một cuộc âm mưu gác lại ách nô lệ trên cổ 25 triệu đồng bào...”.

Kết thúc bài phát biểu, ông Trần Văn Giàu khuyên đồng bào mừng thắng lợi nhưng cần đề cao cảnh giác: “Đồng bào chớ say sưa vì thắng lợi. Bởi vì Việt Nam yêu quý của chúng ta đương gặp một tình cảnh nguy nan. Không khéo lo, nước ta, dân ta có thể bị tròng lại ách nô lệ”. Bài diễn văn kết thúc với lời kêu gọi: “Quốc dân hãy sẵn sàng chiến đấu!... Đứng lên! Ngày độc lập bắt đầu từ nay! Tiến tới, vì độc lập, vì tự do, tiến tới mãi! Không một thành lũy nào ngăn nổi chí của muôn dân trên đường giải phóng!”.

Như vậy là ngay chính giờ phút vui mừng nhất khi chào đón ngày độc lập của dân tộc, các nhà lãnh đạo tối cao của Việt Minh ở Nam Bộ đã dự liệu chính xác rằng đồng bào Nam Bộ sẽ lại phải một lần nữa đứng lên mới mong giành và giữ được nền độc lập vững bền.

Ngày 23/9/1945, thực dân Pháp nổ súng xâm lược Việt Nam lần thứ hai, bắt đầu từ Sài Gòn. Vậy là Nhân dân miền Nam chỉ được hưởng không khí của độc lập vỏn vẹn 21 ngày ngắn ngủi.

Dân quân Nam Bộ năm 1945 (Ảnh tư liệu)

Vì danh dự của dân tộc

Ngày 25/8/1945, Ủy ban Hành chính lâm thời Nam Bộ được thành lập do Trần Văn Giàu làm chủ tịch. Ủy ban Hành chính Lâm thời Nam Bộ tuyên bố mình là bộ phận phía Nam của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Sau hơn 80 năm đô hộ nước ta, thực dân Pháp, mặc dù trước đó đã thất bại và thúc thủ trước phát xít Nhật nhưng vẫn không từ bỏ âm mưu xâm lược lại nước ta một lần nữa. Đêm 22/8/1945, Ủy viện Cộng hòa Pháp tại Nam Kỳ (thuộc chính phủ De Gaulle) là Jean Cédile nhảy dù xuống gần Biên Hòa và bị nông dân bắt giữ giao cho quân đội Nhật và sau đó được thả ra.

Ngày 27/8/1945, Cédile gặp Trần Văn Giàu đề nghị tương lai chính trị của Việt Nam. Trong cuộc họp này, Trần Văn Giàu yêu cầu điều kiện tiên quyết là Pháp trước hết phải công nhận nền độc lập của Việt Nam rồi mới bàn tới quan hệ giữa Việt Nam và Pháp. Trong đêm 22/9, ở bất cứ nơi nào quân Pháp đánh chiếm đều bị quân dân ta nhất loạt đứng lên chống trả quyết liệt.

Ngay sáng 23/9, tại nhà số 629 đường Cây Mai (nay là đường Nguyễn Trãi, quận 5, thành phố Hồ Chí Minh), Xứ ủy và Ủy ban hành chính Nam Bộ (Ủy ban kháng chiến) triệu tập cuộc họp. Hội nghị nhất trí điện ra Chính phủ Trung ương xin phép được kháng chiến. Hội nghị cũng thành lập Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ do Trần Văn Giàu làm Chủ tịch.

Cùng chiều hôm ấy, Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ ra tuyên cáo: "Sáng hôm 23/9, quân Pháp công nhiên chiếm trụ sở Ủy ban hành chính Nam Bộ và quốc gia tự vệ cuộc. Chúng đã gây đổ máu ở đường phố Sài Gòn... Không lẽ chịu nhục hoài; vì danh dự của dân tộc, chúng ta coi trọng quyền lợi của quốc gia, nên chúng tôi phải đánh điện ra Trung ương xin phép cho kháng chiến..." với tuyên bố: “Cuộc kháng chiến bắt đầu!”.

Hưởng ứng Lời kêu gọi của Ủy ban kháng chiến Nam Bộ, chiều ngày 23/9/1945, Sài Gòn triệt để tổng đình công, không hợp tác với thực dân Pháp. Các công sở, xí nghiệp, cửa hàng đều đóng cửa, chợ không họp, xe ngừng chạy, chướng ngại vật mọc lên khắp nơi. Nhà báo Nam Đình, nguyên Đổng lý Văn phòng Bộ Tư pháp Chính phủ Trần Trọng Kim, người có mặt ở Sài Gòn trong giờ khắc đặc biệt ấy đã tường thuật lại không khí khẩn trương, quyết tâm của người dân thành phố Sài Gòn: “Sài Gòn không đèn, không nước, không chợ…Người Việt đàn ông, đàn bà, già trẻ ra khỏi châu thành. Sài Gòn, thành phố chết! Hòn ngọc Viễn đông đã biến thành cảnh hoang vu, không một chút nào hoạt động; xe cộ đã ngừng hẳn, không một ai ra đường (….) Còn ban đêm: …Nhà nhà không ánh sáng. Ngoài đường tối đen như mực”. Cũng theo Nhà báo Nam Đình, đã có rất nhiều truyền đơn được tung ra với quyết tâm: “Chừng nào Sài Gòn hoá ra tro tàn, Pháp mới chiếm được Sài Gòn”.

Cả nước cùng hướng về Nam Bộ

Báo Cứu Quốc (Hà Nội), số 50, Ngày 25/9/1945 đã đăng Huấn lệnh gởi đồng bào Nam Bộ của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa "Hỡi đồng bào Nam Bộ! Lòng kiên quyết dũng cảm của nhân dân Nam Bộ chống lại quân đội xâm lăng của Pháp chẳng những đã làm cho đồng bào toàn quốc cảm phục, mà lại chứng tỏ cho thế giới đều biết cái quyết tâm độc lập của nhân dân Việt Nam... Đồng bào phải kiên quyết, phải giữ vững sự tin tưởng ở tương lai và lập tức thi hành triệt để những lời thề quả quyết trong ngày độc lập".

Ngày 26/9/1945, qua làn sóng Đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư khen đồng bào Nam Bộ: “…Tôi chắc và đồng bào cả nước đều chắc vào lòng kiên quyết ái quốc của đồng bào Nam Bộ. Chúng ta nên nhớ lời nói oanh liệt của nhà đại cách mạng Pháp: “Thà chết tự do hơn sống nô lệ. Tôi chắc và đồng bào Nam Bộ cũng chắc rằng Chính phủ và toàn quốc đồng bào sẽ hết sức giúp những chiến sĩ và nhân dân hiện đang hy sinh tranh đấu để giữ vững nền độc lập của nước nhà”.

Bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Huấn lệnh của Chính phủ đã cổ vũ mạnh mẽ lớp lớp quân dân Nam Bộ đứng lên kháng chiến giành độc lập. Hưởng ứng lời kêu gọi của Chính phủ VNDCCH và Chủ tịch Hồ Chí Minh, cả nước đã chi viện sức người, sức của cho Sài Gòn, cho Nam Bộ.

Sách “Lịch sử Nam Bộ kháng chiến” cho biết: ngay từ ngày 24/9/1945, ở Mặt trận Sài Gòn đã có nhiều đội quân từ các tỉnh, thành chi viện cho Sài Gòn kháng Pháp, đặc biệt có những đội quân của người Mạ, Stiêng từ Biên Hoà và Thủ Dầu Một, mặc trang phục dân tộc, sử dụng vũ khí truyền thống (cung, nỏ với tên tẩm thuốc độc) sát cánh cùng quân và dân Sài Gòn trên các mặt trận Thị Nghè, Cầu Bông…Các tỉnh thành ở Bắc và Trung Bộ đã thành lập “Phòng Nam Bộ” để tiếp nhận tiền bạc, thuốc men, lương thực…do Nhân dân tự nguyện đóng góp ủng hộ quân dân Nam Bộ.

Một đơn vị Nam tiến tại ga Hàng Cỏ, Hà Nội trước khi lên đường vào

Nam chi viện mặt trận Nam Bộ năm 1945

(Ảnh tư liệu baotanglichsu.vn)

Trong nhũng ngày ấy, đâu đân cũng vang lên hành khúc “Phất cờ Nam tiến”:

Cờ giải phóng phất cao mau thẳng tiến

Trời phía Nam dân chúng đang chờ ta

Cờ giải phóng phất cao mau thẳng tiến

Trời phía Nam dân chúng đang mong chờ.

Phong trào lên đang sục sôi chuẩn bị khởi nghĩa

Mau bước đều lên, tiến tới cho kịp thời cơ

Phong trào lên đang sục sôi chuẩn bị khởi nghĩa

Mau phất cờ lên tiến tới giành lấy chính quyền.

A! Quân dân ta reo hò

Cướp lấy chính quyền

Cứu lấy nước nhà

Tung cờ giải phóng, cờ giải phóng trên đất Thăng Long, trên thành Huế, trên Sài Gòn, mũi Cà Mau.

Tiến bước mau quân giải phóng

Tiến bước mau đập cho tan quân đế quốc Nhật-Pháp

Quyết đem máu hồng ta thề giành lấy non sông.

Trung Kiên