Đại học cần đào tạo dẫn dắt nguồn nhân lực, không phải “chạy theo” doanh nghiệp

(TVVN). Thiếu hụt nguồn nhân lực có chất lượng cao đang là trở ngại lớn cho quá trình phát triển, trong khi giáo dục đại học chưa dẫn dắt được việc đào tạo nhân lực cho nền kinh tế số, thậm chí còn “chạy theo” để các doanh nghiệp đào tạo lại…

Hội thảo “Chuyển đổi lao động và phát triển nguồn nhân lực số trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” diễn ra sáng 17/11 tại Hà Nội đã thu hút được nhiều sự quan tâm từ giới chuyên môn. Đây là một trong 10 hội thảo chuyên đề thuộc khuôn khổ Diễn đàn cấp cao về Công nghiệp 4.0 lần thứ ba - Industry Summit 4.0. Sự kiện do Ban Kinh tế Trung ương cùng một số bộ, ngành có liên quan phối hợp tổ chức.

Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao

Tại hội thảo, Phó Trường Ban Kinh tế Trung ương Đỗ Ngọc An cho biết, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 là cơ sở nền tảng, điều kiện cơ bản để nền kinh tế chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình tăng trưởng theo chiều rộng dựa vào tài nguyên, lao động chi phí thấp, sang mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, dựa trên kinh tế tri thức, kinh tế số và lao động có trình độ công nghệ cao.

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 sẽ tạo ra những thay đổi lớn trong cung - cầu của thị trường lao động. Đối với nền kinh tế vẫn dựa nhiều vào các ngành sử dụng lao động giá rẻ và khai thác tài nguyên thiên nhiên, trình độ lao động còn hạn chế như ở nước ta, thì chuyển đổi lao động và phát triển nguồn nhân lực số trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa vừa là cơ hội để thúc đẩy phát triển, song đây là một trong những thách thức lớn nhất hiện nay.

Trong những năm qua, nguồn nhân lực được tăng cường cả về quy mô và chất lượng, lực lượng lao động cả nước đã tăng từ 50,4 triệu người năm 2010 lên 56,2 triệu người năm 2020. Tỷ lệ lao động qua đào tạo từ 40% năm 2010 tăng lên khoảng 65% năm 2020. Nhân lực chất lượng cao tăng đáng kể, trong đó có một số ngành đạt trình độ khu vực và quốc tế như: Y tế, cơ khí, công nghệ, xây dựng.

Tuy nhiên, lãnh đạo Ban Kinh tế Trung ương cũng đánh giá, phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu. Cụ thể, ở bình diện quốc gia, mới đưa ra chiến lược, quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam nói chung, chưa có chiến lược, quy hoạch phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo còn lớn, chất lượng đào tạo thấp, cơ cấu ngành nghề chưa hợp lý, thiếu lao động có trình độ, năng lực, kỹ năng tay nghề cao, thừa lao động thủ công, không qua đào tạo.

Bên cạnh đó, còn thiếu đội ngũ chuyên gia trong các ngành kinh tế, kỹ thuật và công nhân lành nghề. “Sự kém phát triển, thiếu hụt nguồn nhân lực có chất lượng cao đang trở thành trở ngại lớn cho tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế”, ông Đỗ Ngọc An nhìn nhận.

Đại học phải đào tạo, dẫn dắt nguồn nhân lực 

Tại hội thảo, các chuyên gia đến từ nhiều trường đại học đã đưa ra các khuyến nghị để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số.

Theo PGS. TS Đoàn Quang Vinh, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa Đà Nẵng, có 3 kỹ năng rất quan trọng đặt ra đối với nhân lực trong thời đại số. Đó là, kỹ năng giải quyết các vấn đề có hệ thống, hai là tư duy phản biện, ba là tinh thần sáng tạo. Ba kỹ năng này cũng được nhấn mạnh trong top 10 kỹ năng có yêu cầu của Diễn đàn kinh tế thế giới đối với người lao động trong cuộc cách mạng 4.0.

PGS. TS Đoàn Quang Vinh, cũng nhấn mạnh để tạo nên những kỹ năng này cho sinh viên, không thể chỉ có giảng dạy truyền thống mà cần được trau dồi qua các phương pháp giảng dạy, xu hướng giảm lý thuyết và thực hành nhiều hơn thông qua các dự án.
Cho rằng cách mạng 4.0 vừa là thách thức nhưng cũng là cơ hội, TS Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT, nói rằng nếu làm “khéo” thì giáo dục đại học sẽ giành lại vị trí dẫn dắt việc đào tạo được nguồn nhân lực cho nền kinh tế số chứ không phải chỉ “chạy theo” để các doanh nghiệp đào tạo lại như hiện nay.

“Chúng ta đang có thuận lợi cơ bản là sinh viên đại học hiện nay sinh ra và lớn lên ở thời điểm có đủ các công cụ công nghệ thông tin như: Internet, mạng xã hội, điện thoại di động, nhưng nghịch lý là những người sinh trước thời điểm này lại đang phải đảm nhiệm vai trò dẫn dắt thế hệ có ưu thế hơn hẳn, đây là một trở ngại rất cơ bản”, TS. Lê Trường Tùng nhìn nhận.

Từ thực tế này, ông Tùng cho rằng, nhiệm vụ của các trường đại học là phải thay đổi nội dung, phương thức đào tạo, quan trọng nhất là tạo được văn hóa số cho sinh viên, vấn đề này phải đi trước một bước, môi trường đại học phải đảm bảo tính 4.0 rất sớm để tránh việc sau này ra trường doanh nghiệp phải đào tạo lại.

Còn theo đại diện đến từ Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, chuyển đổi số đang làm thay đổi thị trường lao động, dẫn đến cung – cầu có sự “hụt hẫng”, cơ cấu thị trường lao động đã có sự dịch chuyển.

Trong điều kiện mới, thời gian đào tạo có thể rút ngắn từ 4 năm xuống còn khoảng 2 năm lý thuyết và một năm đào tạo tại doanh nghiệp, tiền lương cũng phải tăng lên từ 9 – 10 lần. Đồng thời, các trường đại học cần điều chỉnh chiến lược đào tạo phù hợp, có sự đan xen, quan hệ đối tác chiến lược với doanh nghiệp và coi đây là một phần không thể thiếu được của trường đại học.

Về phía Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng, chuyển đổi số đang đặt ra những yêu cầu mới về cả quy mô và chất lượng nguồn lao động. Hơn bao giờ hết, đào tạo nguồn nhân lực cho chuyển đổi số, nhân lực chất lượng cao cần được ưu tiên. Nguồn nhân lực này cần có những năng lực mới, kiến thức nền tảng vững chắc, đặc biệt là năng lực đổi mới sáng tạo, khả năng thích ứng với công nghệ mới.

Ngành Giáo dục và Đào tạo xác định, phát triển nhân lực số phục vụ tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa là nhiệm vụ xuyên suốt. Vì thế, hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo đang xây dựng dự thảo chiến lược phát triển giáo dục đại học giai đoạn 2021 – 2030 để trình Chính phủ vào cuối năm nay. Trong năm 2022, Bộ này tiếp tục xây dựng đề án phát triển nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển các lĩnh vực công nghệ cao trong cách mạng 4.0.