Tự do sáng tạo văn học nghệ thuật
Tự do là khởi điểm, là nhu cầu thiết yếu đối với sáng tạo văn học, nghệ thuật. Bên cạnh những tác động từ bối cảnh kinh tế và các thiết chế quyền lực lên tự do sáng tạo trong VHNTthì yếu tố quan trọng nhất vẫn là chủ thể sáng tạo. Tự do sáng tạo của văn học, nghệ thuật là thứ tự do được ý thức, tự do tự giác để phục vụ, hiến tế, hiến dâng cho những sự nghiệp mà vhnt cho là Chân- Thiện -Mỹ. Đó không phải là thứ tự do muốn viết gì thì viết, không cần cho ai, không cho cộng đồng nào, dân tộc nào".
Chính vì vậy, tự do trong quá trình sáng tạo tác phẩm không chỉ khởi phát từ cảm xúc cá nhân mà còn mang theo cả trách nhiệm công dân ở cộng đồng mình đang sinh sống.
Chúng ta có một cuộc sống độc lập – tự do và đang tiếp tục xây dựng cuộc sống ấm no hạnh phúc của nhân dân ngày hôm nay, phải kể đến sự góp sức to lớn của đội ngũ chí sĩ, văn nghệ sĩ yêu nước qua các thời kỳ. Từ bản hùng ca Đem đại nghĩa để thắng hung tàn (trong Bình Ngô Đại Cáo) đến Dùng ngòi bút để xoay đòn chế độ/ Mỗi vần thơ bom đạn phá cường quyền (nhà thơ Sóng Hồng) đã khẳng định văn chương nghệ thuật là một vũ khí lợi hại để bảo vệ đất nước Tổ quốc bằng thành trì tư tưởng, dư luận, dẫn đường cho cả vạn người đi chiến đấu không biết mệt mỏi. Vũ khí ấy được mài sắc từ những nhân tài yêu nước. Dẫu rằng, trong sáng tạo văn học nghệ thuật sẽ có nhiều cá biệt khác nhau, khuynh hướng sáng tác khác nhau, cái tôi của sáng tạo cũng vô cùng lớn. Nhưng đứng trước một cuộc chiến đấu phải hi sinh cả thể xác, vật chất để đổi lấy tự do của dân tộc thì tất cả cái tôi ấy đều đầu quân chiến đấu, không ngại hi sinh, gian khổ, phụng sự hết mình cho cuộc kháng chiến vì lòng yêu nước, lòng tự tôn dân tộc, giống nòi. Đảng cộng sản Việt Nam đã trở thành ngọn đuốc dẫn đường cho hành trình đấu tranh tìm độc lập, tự do và hạnh phúc cho người dân Việt sau thời kỳ đô hộ của các chế độ Bắc thuộc, Pháp thuộc rồi đến đế quốc xâm lăng…
Văn nghệ sĩ của thời kỳ kháng chiến đã sẵn sàng lên đường theo tiếng gọi của ngọn cờ cách mạng hiến dâng của cuộc đời, cả thế hệ để tìm tiếng tự do cho Tổ quốc. Đã có những vần thơ từ trong tim bật ra: Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ/ Mặt trời chân lý chói qua tim ( nhà thơ Tố Hữu). Với niềm tin vào cuộc kháng chiến thành công, văn nghệ sĩ đã có những tác phẩm văn học nghệ thuật cổ vũ toàn quân toàn dân đồng lòng với khát vọng giải phóng dân tộc. Tinh thần bảo vệ độc lập, chủ quyền, tự do của dân tộc Việt đã truyền lửa qua bao thế hệ đến hôm nay.
Những thế hệ văn nghệ sĩ từ trong thực tiễn kháng chiến đã xây dựng kho tàng văn học nghệ thuật cách mạng thành công. Trải qua các thời kỳ cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã lấy lấy lý luận mỹ học Mỹ học của Mác- Lênin (gọi tắt là Macxit) làm nền tảng tư tưởng cho những quan điểm về văn hoá, văn nghệ, nhất quán trong đường lối và luôn từng bước hoàn thiện, bổ sung về chủ trương, quan điểm định hướng, chỉ đạo về văn hoá, văn nghệ Việt Nam.
Với cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ, đến nay, chúng ta đã có 5 văn bản đề cập tới vấn đề văn hoá, văn nghệ: Luận cương cách mạng 1930, Đề Cương Văn hoá Việt Nam 1940, Nghị quyết Trung ương 5 khoá 8 ngày 16/7/1998 về xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và Nghị quyết số 23-NQ/TW, ngày 16/6/2008; Nghị quyết số 33 của Ban chấp hành Trung ương lần thứ 9 ngày 9/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Những mảnh vỡ của tự do trong quan điểm nhầm đường sáng tạo
Tuy nhiên, từ trong hoạt động tự do sáng tạo cũng đã nảy sinh không ít vấn đề về lợi dụng tự do để phủ nhận những đường lối văn nghệ cách mạng của dân tộc ta trong suốt chặng đường qua và ngay cả trong thời kỳ đổi mới.
Cũng cần nhìn nhận rõ rằng, trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay ngày càng xuất hiện, giao thoa nhiều hơn các trào lưu tư tưởng văn hoá, văn nghệ của nước ngoài. Việc đọc sách dịch, xem phim và mua- xin kịch bản phim từ nước ngoài trở đang trở thành xu thế hướng ngoại. Chúng ta đang ở giai đoạn vươn tầm nhìn ra ngoài biên giới nhưng không có nghĩa rằng, từ cái “lạ” của họ mà mình nghĩ là chân lý, là hay. Đôi khi, chúng ta giật mình và nhận ra, mỗi thước phim truyền hình hấp dẫn có lồng tiếng của Trung Quốc, Hàn Quốc đã tác động vô cùng mạnh mẽ tới thời trang, lối sinh hoạt của giới trẻ Việt hiện nay. Những mái tóc xanh, đỏ, vàng thong dong trong phố, điềm nhiên là đẹp… Chúng ta không phủ nhận sự tìm kiếm cái đẹp trong cuộc sống bằng những sự học hỏi ở đất nước văn minh về tôn trọng luật pháp, ứng xử văn minh trong giao thông, đường phố, trong việc trọng dụng nhân tài, xây dựng đô thị thông minh, môi trường trong sạch… Tuy nhiên trong vận hành tìm kiếm và phát triển lên một tầm cao mới của mỹ học thì đã có không ít người nhầm đường và xuất hiện sự hoài nghi “Có còn tồn tại hay không lý luận văn nghệ của Mácxit?”
Trong quá trình sáng tác thì sự đơn lẻ và tự do thuộc về mỗi người. Không ai can thiệp, cấm đoán tự do sáng tạo cá nhân trong tư tưởng được. Ở một tầm bao quát chung, một số nhà nghiên cứu lý luận phê bình văn học nghệ thuật đã chỉ ra rằng: Ở đâu đó, trong môi trường tự do sáng tạo văn học, nghệ thuật như hiện nay đã có hiện tượng coi nhẹ trách nhiệm, có biểu hiện tự do "vẽ" những nét vẽ quá đà, lệch lạc, thậm chí còn xuyên tạc, cổ súy giải thiêng nhiều hình tượng, biểu tượng cao đẹp của dân tộc. Có một bộ phận chưa ý thức đầy đủ về tự do, dân chủ trong sáng tạo; Đặc biệt, còn phải cảnh giác cao với lợi dụng tự do sáng tạo mà các thế lực thù địch đã sử dụng văn học, nghệ thuật làm công cụ tuyên truyền chống phá Đảng, Nhà nước và sự nghiệp đổi mới của nhân dân ta.
Rồi cũng đâu đó một số người thuộc giới văn nghệ sĩ nhàn rỗi, không còn sinh khí để sáng tác những tác phẩm cho công chúng đáng đọc thì kết bạn, rồi ủng hộ phát ngôn lệch lạc đó để tìm kiếm một đồng cảm trong giải toả tâm tư bức xúc vì bế tắc trong tư duy sáng tạo, nhưng muốn nổi loạn, thu hút chú ý của dư luận. Họ là ai? Là những người mang trong mình mảnh vỡ của nhân danh tự do trên con đường sáng tạo mỹ học. Chính vì những mảnh vỡ không đủ để hiện diện lên một tự do thuần khiết, mục tiêu cao đẹp cống hiến cho dân tộc, cho đồng bào và người thân của mình thì mới nảy sinh ra những tư tưởng, suy nghĩ “vùng vẫy, giẫy đạp” tỏ ra nguy hiểm để tạo nên bè phái, đám đông bất tài và rảnh rỗi thời gian. Họ đã tận dụng trang facebook để đăng đàn suy diễn trong tưởng tượng mà cho rằng mình là người phát kiến, sáng tạo, nhưng lại thiếu căn cứ khoa học. Vậy nên trong một thế giới thông minh, con người cũng thông minh hơn, công chúng cũng thông minh và đòi hỏi cao hơn về sản phẩm sáng tạo, và vì vậy người sáng tác văn học, nghệ thuật luôn cần "cảnh giác" với chính mình, nâng cao bản lĩnh, ý chí đấu tranh chống cái xấu, thúc đẩy cái mới. Chỉ khi biết dâng tặng cho nhân gian những sáng tạo có giá trị thì tác giả ấy sẽ sống mãi cùng tác phẩm.
Trách nhiệm người nghệ sĩ với tình yêu dân tộc
Hội nghị văn hoá toàn quốc diễn ra vào tháng 12/2021, trong diễn văn của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra hạn chế trong sáng tạo văn học nghệ thuật trong thời gian qua: “Thiếu những tác phẩm văn hoá, văn học, nghệ thuật lớn, tầm cỡ, phản ánh được tầm vóc của sự nghiệp đổi mới, có tác dụng tích cực đối với việc xây dựng đất nước, xây dựng con người.” Đây là yêu cầu mới đặt ra cho trách nhiệm người hoạt động ở lĩnh vực văn học nghệ thuật hôm nay. Chúng ta đã có những thế hệ vì nước quên thân, vì độc lập tự do của dân tộc mà nếm mật nằm gai trong rừng thiêng núi đỏ, để làm nên cuộc kháng chiến trường kỳ.
Vấn đề đặt ra trong thời đại hôm nay, đó là: Nắm trong tay tự do- độc lập rồi, thì chúng ta phải xây dựng và phát triển các nguồn lực như thế nào để xứng với tầm vóc của sự nghiệp đổi mới. Theo thời gian, mọi thứ đều có thể thay đổi để phù hợp với trạng thái thực tế. Đảng đã tự nhìn nhận lại quá trình hoạt động sau mỗi nhiệm kỳ, và cũng đã tự phê bình và đổi mới, bổ sung những ý kiến chính đáng để mong có nội lực trong sạch, mạnh mẽ và phát triển. Những vụ tham nhũng lớn được công khai trên truyền thông đại chúng. Nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật được công chiếu về những mặt trái của xã hội, dũng cảm phơi bày những cái ác, cái xấu ra ngoài ánh sáng để hướng con người ta tới điều thiện lành hơn trong cuộc sống.
Tự do sáng tạo VHNT chính là tự thân sáng tác trong một quá trình tự do tư tưởng gắn liền với trách nhiệm công dân không phải nói bằng lý lẽ mà bằng hành động sáng tạo. Chưa nói đến ai tài, ai giỏi, nhưng điều quan trọng nhất thành công của người sáng tác trong thời bình này là sự đóng góp một trái tim yêu nước. Tổ quốc của mỗi dân tộc được sinh ra từ trái tim người dân. Đảng là tổ chức tập hợp người yêu nước, thương nòi để cùng phụng sự Tổ quốc. Dưới ngọn cờ của Đảng dẫn đường, lực lượng văn nghệ sĩ hôm nay cần phải nghĩ suy cùng Đảng, cùng dân để tiếp tục đổi mới. Nghệ sĩ vẫn luôn ở vị thế là người chiến sĩ, bằng những tác phẩm sống động từ hơi thở cuộc sống đương đại để đưa hình ảnh đất nước quê hương hiện rõ trong bản đồ du lịch thế giới, kinh tế, nông sản thế giới…
Trong bối cảnh phát triển chung của địa phương và đất nước, vai trò góp sức sáng tạo của văn nghệ sĩ được thể hiện qua những phong trào sáng tác. Với nguồn lực bảo trợ về tài chính của Đảng và Nhà nước, trên chất liệu đời sống, đội ngũ sáng tác đã có nhiều tác phẩm vhnt ra đời đạt giải thưởng ở các cấp và trưng bày và giới thiệu trong các dịp ngày kỷ niệm, ngày lễ lớn của tỉnh. Với sự tự thân, tự do sáng tạo, đội ngũ nhiếp ảnh đã có nhiều ảnh nghệ thuật về cuộc sống sinh động, ấn tượng nhất về làng nghề, lễ hội, phong cảnh quê hương đã đạt giải cao và nhiều tác phẩm được trưng bày trong triển lãm ảnh thế giới, quốc tế và nhiều cuộc thi phạm vi trong nước, khu vực.
Nghệ sĩ sân khấu đã thành công trong sáng tác kịch bản và biểu diễn bảo tồn các loại hình nghệ thuật truyền thống là chèo, quan họ, ca trù… ; các nhạc sĩ luôn nuôi dưỡng khao khát trăn trở để có những ca khúc mới về quê hương; các nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu văn hóa, dân gian trong tỉnh có nhiều đầu sách mới góp phần vào tủ sách văn hóa, văn học địa phương phong phú và đa dạng; các kiến trúc sư của chi hội Kiến trúc thầm lặng ngày đêm thức với những đồ án kiến trúc công trình, đề án quy hoạch đô thị sáng, xanh, sạch, đẹp…; các họa sĩ luôn giữ vững sự sáng tạo vừa truyền thống vừa đa dạng ở các chất liệu và đề tài phong phú trong các cuộc trưng bày triển lãm khu vực miền núi phía Bắc, hoặc trong các triển lãm cá nhân…
Các hoạt động văn hóa nghệ thuật có hệ thống thể hiện rõ nét đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta; được tổ chức bài bản thống nhất từ các cấp đã tạo nên không khí để cổ vũ cho công cuộc phát triển chung, đồng thời là minh chứng cho một đất nước yêu chuộng hòa bình, luôn khát khao phồn vinh, phát triển.
Để tiếp tục đảm bảo các vấn đề tự do sáng tạo văn học, nghệ thuật trong bối cảnh đa chiều như hiện nay thì các tổ chức trong lĩnh vực quản lý văn hóa ở các cấp địa phương và trung ương cần có sự liên kết, phối hợp để giữ vững vai trò định hướng tư tưởng và tổ chức phổ biến, quán triệt các Nghị quyết đường lối hoạt động văn học, nghệ thuật của Đảng; các chính sách của Nhà nước dành cho văn nghệ sĩ cũng như về trách nhiệm, quyền lợi của người nghệ sĩ đối với quê hương, Tổ quốc và vì sự nghiệp cách mạng Việt Nam. /.
Thu Hà
Thông tin liên hệ
bbtvntv@gmail.com
Copyright 2020 by VNTV
vietnamthinhvuong.com
thinhvuongvietnam.com