Xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam trong thời kỳ mới

(VNTV). Trong lãnh đạo tiến trình đổi mới toàn diện đất nước, Đảng ta từng bước phát triển tư duy lý luận về xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam, xác định đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, ngang hàng với nhiệm vụ kinh tế, chính trị, có vai trò vô cùng quan trọng đối với mục tiêu phát triển và tiến bộ xã hội.

Trong quá trình thực hiện công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế, trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện nay, việc xây dựng văn hóa, con người Việt Nam càng phải được chú trọng.

1. Xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam góp phần kiến tạo nền tảng tinh thần cho đất nước; tạo động lực, nguồn lực nội sinh cho sự phát triển bền vững đất nước và khẳng định tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa.

Theo một số nhà nghiên cứu Việt Nam, giá trị là những đánh giá của con người về các hiện tượng tự nhiên, xã hội và tư duy theo hướng những cái đó là cần, là tốt, là hay, là đẹp, hay đó chính là những cái được con người cho là chân, thiện, mỹ giúp khẳng định và nâng cao bản chất người. Một khi những nhận thức giá trị ấy đã hình thành và định hình thì nó chi phối cách suy nghĩ, niềm tin, hành vi, tình cảm của con người. Hệ giá trị bao gồm nhiều giá trị liên kết với nhau theo một hệ thống thứ bậc, đảm nhiệm các chức năng xã hội nhất định. Ba chức năng cơ bản của hệ giá trị là: Định hướng, Đánh giá, Điều chỉnh các quan hệ xã hội.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, các quốc gia, dân tộc, khu vực đều quan tâm nghiên cứu, xác định các giá trị khu vực, giá trị quốc gia làm biểu tượng chung cho khu vực và quốc gia mình, dựa trên khát vọng, mong muốn chung của khu vực, quốc gia, phản ánh đặc trưng và bản sắc văn hóa. Chẳng hạn như hệ giá trị phương Tây được xác định 7 giá trị cốt lõi: (1) Công bằng và chính nghĩa (justice); (2) Quyền/quyền lợi (rights); (3) Bình đẳng (equality); (4) Tự do (Liberty/freedom); (5) Khoan dung (tolerantion); (6) Tự trị/tự lập (autonomy); (7) Dân chủ (democracy). Ủy ban châu Âu năm 2012 đưa ra 5 giá trị được người dân châu Âu đề cao là: (1) Hòa bình; (2) Dân chủ; (3) Nhân quyền; (4) Tuân thủ pháp luật; (5) Tinh thần đoàn kết. Nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra các giá trị châu Á nổi bật là: (1) Đề cao đức tính cần cù, yêu lao động; (2) Đề cao giá trị hiếu học; (3) Đề cao giá trị gia đình, huyết tộc; (4) Đề cao giá trị cộng đồng, trách nhiệm xã hội.

Với Việt Nam, quá trình phát triển, hoàn thiện quan điểm của Đảng về hệ giá trị văn hóa, con người trong thời kỳ đổi mới gắn với quá trình đổi mới tư duy và tổng kết thực tiễn công cuộc đổi mới đất nước. Trong quá trình đổi mới, thực hiện nền kinh tế thị trường, văn hóa còn chưa bắt kịp sự tăng trưởng kinh tế. Một nghịch lý diễn ra là, chúng ta càng đi sâu vào nền kinh tế thị trường, người dân giàu lên nhưng trên lĩnh vực văn hóa lại bộc lộ những biểu hiện tiêu cực, lệch chuẩn mực đạo đức xã hội, cản trở công cuộc đổi mới toàn diện. Đó là biểu hiện của lối tư duy cũ, của cơ chế bao cấp, tác phong quan liêu, tiểu nông không phù hợp với đời sống công nghiệp, hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ trong xã hội.

Đại hội VIII của Đảng (năm 1996) đặt vấn đề hình thành hệ giá trị và chuẩn mực xã hội mới phù hợp với truyền thống, bản sắc dân tộc và yêu cầu của thời đại. Với quan điểm chỉ đạo này, lần đầu tiên, Đảng ta đề ra nhiệm vụ xây dựng hệ giá trị và chuẩn mực xã hội mới nhằm phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Mọi hoạt động văn hóa, văn nghệ phải nhằm xây dựng và phát triển nên văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng con người Việt Nam về tư tưởng, đạo đức và tâm hồn, tình cảm, lối sống, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh cho sự phát triển xã hội. Đây được coi là cương lĩnh văn hóa của Đảng thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa; là cơ sở chính trị để cả hệ thống chính trị triển khai, tổ chức thực hiện, tạo sự chuyển biến tích cực xây dựng đời sống văn hóa, hình thành những giá trị văn hóa mới.

Năm 2004, Đảng ta tiến hành sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa, ban hành Kết luận Hội nghị Trung ương 10 khóa IX về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, khẳng định: “xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc vừa là mục tiêu là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”. Đây là nhận thức mới của Đảng ta về vai trò định hướng vô cùng quan trọng của xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam.

Tuy vậy, quá trình triển khai đường lối, chủ trương về phát triển văn hóa chưa đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của sự nghiệp đổi mới, nhất là việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong hội nhập quốc tế, đòi hỏi phải khẳng định ý nghĩa quan trọng hàng đầu của việc nâng cao nhận thức và đưa ra phương pháp tiếp cận xây dựng những giá trị mới của văn hóa Việt Nam, xử lý mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại. Xây dựng những giá trị mới của văn hóa Việt Nam phải trên cơ sở của văn hóa dân tộc, làm cho các giá trị tốt đẹp của truyền thống văn hóa dân tộc được bảo tồn và phát huy, đồng thời phải tranh thủ đón nhận tinh hoa văn hóa thế giới phù hợp với bối cảnh, điều kiện cụ thể của đất nước trong mỗi chặng đường phát triển.

Đại hội X của Đảng (năm 2006) và Đại hội XI (năm 2011)thể hiện rất rõ tư tưởng chỉ đạo của Đảng về ba vấn đề cốt lõi trong xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam. Đó là nhân cách con người, bản sắc văn hóa dân tộc và bồi dưỡng các giá trị văn hóa trong thế hệ trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước.

Như vậy, nhận thức của Đảng về xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam đã có những bước tiến, từ chỗ xác định nhiệm vụ “hình thành hệ giá trị mới” tới “hoàn thiện hệ giá trị mới”, nay là “đúc kết và xây dựng hệ giá trị chung đối với con người Việt Nam”. Tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về văn hóa, Đảng ta ban hành Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, trong đó xác định mục tiêu hoàn thiện các chuẩn mực giá trị văn hóa và con người Việt Nam, tạo môi trường và điều kiện để phát triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật. Điểm mới ở mục tiêu này là xác định các chuẩn mực giá trị khi đề cập đến xây dựng các giá trị văn hóa, con người Việt Nam. Bản thân văn hóa cũng như con người vừa là chủ thể sáng tạo vừa là sản phẩm của văn hóa trong đời sống hiện thực có rất nhiều biểu hiện giá trị.

Đại hội XIII của Đảng (năm 2021 đề ra phương hướng, nhiệm vụ mới của sự nghiệp văn hóa: "Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới, với các nhiệm vụ cụ thể. Phát triển toàn diện, đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, bảo đảm vừa phát huy những giá trị tốt đẹp của dân tộc vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội.

Chủ động tích cực hội nhập quốc tế về văn hóa, xây dựng Việt Nam thành địa chỉ hấp dẫn về giao lưu văn hóa quốc tế. Tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại phù hợp với thực tiễn Việt Nam, đồng thời chủ động nâng cao sức đề kháng của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thanh, thiếu niên đối với các văn hóa phẩm ngoại lai độc hại; từng bước đưa văn hóa Việt Nam đến với thế giới.

Công cuộc xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam là một sự nghiệp to lớn, lâu dài, quan trọng, đòi hỏi Đảng ta phải luôn hoàn thiện những nội dung cốt lõi của hệ giá trị văn hóa, con người trong thời đại mới./.

T.T.T