Việt Nam - 44 năm hành trình trở thành thành viên tin cậy, chủ động, trách nhiệm của Liên hợp quốc

Kể từ khi gia nhập Liên hợp quốc ngày 20-9-1977 đến nay, Việt Nam đã giữ nhiều vị trí, vai trò trong tổ chức quốc tế lớn nhất hành tinh này và quan trọng hơn, Việt Nam đã cam kết và bằng nhiều hành động thực chất, trở thành thành viên đáng tin cậy và có trách nhiệm của Liên hợp quốc.

Vai trò, cam kết và hành động thực chất

Trong hơn 40 năm gia nhập Liên hợp quốc (LHQ), Việt Nam đã tham gia đầy đủ và thực chất vào các cơ chế hoạch định chính sách của Liên hợp quốc. Việt Nam từng giữ chức Phó Chủ tịch Đại hội đồng Liên hợp quốc (1997), tham gia Hội đồng Kinh tế Xã hội của Liên hợp quốc (ECOSOC) (nhiệm kỳ 1998-2000 và nhiệm kỳ 2016-2018), Hội đồng chấp hành UNDP/UNFPA (nhiệm kỳ 2000-2002), Hội đồng Bảo an. Cuối năm 2016, lần đầu tiên Việt Nam có đại diện tham gia và được bầu làm phó chủ tịch thứ hai Ủy ban Luật pháp Quốc tế (ILC).

Việt Nam tích cực tham gia trên tất cả ba trụ cột hoạt động của Liên hợp quốc là hòa bình, an ninh; phát triển và quyền con người.

Trong lĩnh vực hòa bình, an ninh, Việt Nam luôn chủ động, tích cực phối hợp với các nước Không liên kết và đang phát triển đấu tranh, bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc như nguyên tắc về bình đẳng chủ quyền, không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước, không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực…

Việt Nam cũng là thành viên của hầu hết các điều ước quốc tế chủ chốt về giải trừ quân bị và không phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Việt Nam tích cực thương lượng và trở thành thành viên chính thức của Công ước Cấm Vũ khí Hóa học (CWC) năm 1998, tham gia đàm phán và là một trong những nước đầu tiên ký Hiệp ước Cấm Thử Hạt nhân Toàn diện (CTBT) năm 1996, tham gia và trở thành thành viên của Hội nghị Giải trừ Quân bị (CD) năm 1996. Năm 2017, Việt Nam là 1 trong 52 nước đầu tiên ký Hiệp ước Cấm vũ khí hạt nhân và năm 2018 là nước thứ 10 phê chuẩn Hiệp ước này.

Ngoài ra, ta sớm tham gia vào quá trình chuẩn bị cho các Hội nghị lớn như Hội nghị Kiểm điểm NPT 2000, 2005 và 2010; Hội nghị về chống buôn bán bất hợp pháp vũ khí nhỏ năm 2001, 2003...

Trong lĩnh vực phát triển, hợp tác giữa Việt Nam và Liên hợp quốc là ví dụ điển hình về hợp tác phát triển giữa các nước thành viên Liên hợp quốc, thúc đẩy hợp tác quốc tế giải quyết các vấn đề kinh tế, xã hội, văn hóa và nhân đạo.

Việt Nam đã chủ động đóng góp tích cực và ngày càng thực chất đối với hoạt động của LHQ. Việt Nam được LHQ và cộng đồng quốc tế đánh giá là một điển hình thành công trong việc thực hiện các Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ và là một quốc gia quyết tâm, nghiêm túc thực hiện Chương trình nghị sự 2030 về phát triển bền vững và Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. Việt Nam đã về đích trước hầu hết các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ của Liên hợp quốc (MDGs), đóng góp tích cực vào việc xây dựng và triển khai chương trình nghị sự 2030 và các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs) của LHQ và đi tiên phong trong việc áp dụng những mô hình hợp tác mới. Việt Nam cũng tích cực cùng các nước thành viên thúc đẩy triển khai Chương trình nghị sự 2030 ở cấp độ quốc gia, khu vực và trên bình diện toàn cầu; nỗ lực phấn đấu là một trong những nước đi đầu thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững, trong các lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh và truyền thống làm tốt như xóa đói nghèo, y tế, an sinh xã hội, bảo đảm an ninh lương thực… cũng như hướng tới tăng trưởng xanh và bao trùm, thực hiện các thỏa thuận quốc tế về ứng phó biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường chống rác thải nhựa, bảo vệ đại dương.

Tháng 10-2009, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Gia Khiêm chủ trì phiên họp của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc trong tháng Việt Nam làm Chủ tịch Hội đồng, với chủ đề do Việt Nam đề xuất 'Đáp ứng nhu cầu của phụ nữ và trẻ em gái thời kỳ hậu xung đột và thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ vào các tiến trình hòa bình-an ninh' dưới đề mục 'Phụ nữ, hòa bình và an ninh.' (Ảnh: TTXVN)

Đồng thời, Việt Nam cũng tích cực thúc đẩy các sáng kiến cải tổ Liên hợp quốc, đặc biệt được đánh giá là một trong những quốc gia đi đầu triển khai sáng kiến “Thống nhất hành động” của LHQ nhằm tăng hiệu quả hoạt động của LHQ ở cấp độ quốc gia. Trong khuôn khổ Sáng kiến Thống nhất Hành động - Một Liên hợp quốc, Chính phủ Việt Nam và Liên hợp quốc tích cực phối hợp triển khai Kế hoạch chung tiếp theo của Liên hợp quốc giai đoạn 2012-2016, phù hợp với dự thảo Kế hoạch Phát triển kinh tế xã hội (SEDP) và Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội (SEDS) của Việt Nam.

Trong lĩnh vực quyền con người, Việt Nam đã hoàn thành tốt nhiệm vụ thành viên Hội đồng nhân quyền Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2014-2016, góp phần thúc đẩy việc bảo vệ và phát huy quyền con người. Tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ là điểm sáng thể hiện tinh thần đối tác có trách nhiệm của Việt Nam. Tháng 6-2014, Việt Nam lần đầu tiên cử lực lượng tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc. Đặc biệt, Việt Nam đã đưa ra sáng kiến được ủng hộ rộng rãi về tác động của biến đổi khí hậu đối với quyền con người, quyền của các nhóm dễ bị tổn thương, trong đó có phụ nữ, trẻ em và người khuyết tật.

Ngày 1-10-2018, Việt Nam lần đầu tiên cử một đơn vị là Bệnh viện dã chiến cấp 2 tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Nam Sudan. Bệnh viện dã chiến cấp 2 số 1 đảm nhiệm trọng trách chăm sóc sức khỏe cho cán bộ, nhân viên Phái bộ gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Nam Sudan trong một năm. Tiếp đó, đến tháng 11-2019, 63 cán bộ, nhân viên Bệnh viện dã chiến cấp 2 số 2 đã lên đường thực hiện nhiệm vụ tại Nam Sudan.

Sau hơn 6 năm, Việt Nam đã triển khai hàng trăm quân nhân tham gia gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc. Riêng tại hai phái bộ Nam Sudan và Cộng hòa Trung Phi, Việt Nam hiện đã cử 73 quân nhân, trong đó có 12 nữ (chiếm tỷ lệ 16%) tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình.

Tháng 6-2018, Liên hợp quốc đã công nhận Cục Gìn giữ hòa bình Việt Nam là một trong bốn trung tâm huấn luyện quốc tế ở khu vực và sẽ triển khai huấn luyện theo chương trình Đối tác 3 bên trong thời gian tới (Việt Nam, Liên hợp quốc và một nước đối tác). Việc Việt Nam được lựa chọn trở thành địa điểm huấn luyện các lực lượng gìn giữ hòa bình cho Liên hợp quốc tại Đông Nam Á một lần nữa cho thấy đánh giá cao của Liên hợp quốc đối với những cam kết và kết quả tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc của Việt Nam.

Việt Nam không chỉ thực hiện tốt nhiệm vụ thu hút viện trợ của các tổ chức phát triển Liên hợp quốc mà còn chủ động xây dựng các hình thức hợp tác và tham gia vào các tổ chức này. Mô hình hợp tác 3 bên (ban đầu giữa Việt Nam, FAO, Senegal về trồng lúa) đã được mở rộng và áp dụng rộng rãi, được coi là hình mẫu cho hợp tác Nam-Nam.

Việt Nam đã tích cực tham gia xây dựng và thực thi các điều ước quốc tế của Liên hợp quốc cũng như vào các nỗ lực chung nhằm thúc đẩy Liên hợp quốc phát huy vai trò là một thể chế đa phương toàn cầu công bằng, hiệu quả, đáp ứng nguyện vọng chung của nhân loại.

Không chỉ là thành viên tích cực trong nỗ lực chung tay xây dựng hòa bình, Việt Nam luôn đề cao sự cần thiết tuân thủ các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, đặc biệt là tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác, giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực...

Những hoạt động nâng tầm vị thế quốc tế

Trong các vị trí Việt Nam từng đảm nhận ở các cơ quan của LHQ, nổi bật là Việt Nam hai lần được bầu vào vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ nhiệm kỳ 2008-2009 và 2020-2021.

Năm 2007, Việt Nam trúng cử vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2008-2009. Đây là lần đầu tiên Việt Nam tham gia vào cơ quan quan trọng nhất của Liên hợp quốc về hòa bình, an ninh quốc tế. Một số đóng góp nổi bật của Việt Nam trong nhiệm kỳ này là Hội đồng Bảo an thông qua Nghị quyết 1889 do Việt Nam đề xuất về Phụ nữ, hòa bình và an ninh, với nội dung tập trung về nhu cầu của phụ nữ và trẻ em gái trong hoàn cảnh hậu xung đột và tăng cường sự tham gia của nữ giới trong mọi giai đoạn của tiến trình hòa bình. Việt Nam cũng đưa ra sáng kiến tổ chức tham vấn rộng rãi với các thành viên Liên hợp quốc ngoài Hội đồng Bảo an về Báo cáo hằng năm của Hội đồng Bảo an trước Đại hội đồng.

Ngày 7-6-2019, Việt Nam lần thứ hai trúng cử Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020-2021 với số phiếu 192/193.

Việc Việt Nam nhận được số phiếu ủng hộ gần như tuyệt đối cho thấy những đóng góp tích cực, thực chất, có trách nhiệm của Việt Nam đối với Liên hợp quốc nói chung và Hội đồng Bảo an nói riêng trong nhiều năm qua đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận.

Trong nhiệm kỳ Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an (2020-2021), Việt Nam đã công bố 7 ưu tiên chính bao gồm: Ngăn ngừa xung đột, ngoại giao phòng ngừa, giải quyết hòa bình các tranh chấp theo Điều 6 Hiến chương Liên hợp quốc; Cải tiến cách thức làm việc của Hội đồng Bảo an, tăng cường hợp tác giữa Hội đồng Bảo an và các tổ chức khu vực theo Điều 8 Hiến chương Liên hợp quốc; Vấn đề nhân đạo, bảo vệ thường dân, bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu đối với cuộc sống người dân tại các nơi xung đột; Phụ nữ, hòa bình, an ninh và trẻ em trong xung đột vũ trang; Khắc phục hậu quả xung đột (gồm hiểm họa bom mìn còn sót lại sau xung đột); Hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc; Tác động của biến đổi khí hậu tới hòa bình và an ninh.

Bệnh viện dã chiến cấp 2 số 3 của Quân đội nhân dân Việt Nam lên đường sang làm nhiệm vụ tại Nam Sudan, tháng 4-2021 (Ảnh: TTXVN)

Trong gần hai năm trên cương vị Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (2020-2021), Việt Nam đã chủ động, tham gia sâu, và nắm bắt các cơ hội để thúc đẩy quan tâm lợi ích và ưu tiên của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an một cách hiệu quả hơn. Với tinh thần độc lập, tự chủ, trách nhiệm và cân bằng, Việt Nam đã tích cực tham gia đóng góp tìm giải pháp, giải quyết và phòng ngừa các xung đột trên thế giới.

Năm 2020, trong vai trò kép, vừa là ủy viên không thường trực của Hội đồng Bảo an, vừa là chủ tịch ASEAN, Việt Nam tích cực tham gia nhiều phiên thảo luận cấp cao trong công cuộc chống đại dịch COVID-19. Sự chủ động của Việt Nam thể hiện ở việc cùng 8 nước thành viên không thường trực khác đề nghị Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc họp trực tuyến thảo luận về đại dịch COVID-19 vào đầu tháng 4-2020 và đây là cuộc họp đầu tiên của Hội đồng Bảo an về vấn đề này. Việt Nam đề xuất và được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua nghị quyết về việc lấy ngày “27-12” hàng năm là ngày quốc tế phòng chống dịch bệnh[1].

Đặc biệt, trên cương vị Chủ tịch luân phiên Hội đồng Bảo an vào tháng 1-2020 và tháng 4-2021, Việt Nam đã tổ chức thành công nhiều cuộc thảo luận về các vấn đề quan trọng của thế giới. Việt Nam đã trung thành với các cam kết, với tất cả các thành viên LHQ khi Việt Nam tham gia Hội đồng Bảo an từ năm 2020. Đồng thời, Việt Nam cũng đạt được một số thành tựu, đặc biệt trong 2 tháng làm chủ tịch, thúc đẩy thực hiện các chủ đề ưu tiên như: hợp tác khu vực, phất cao ngọn cờ hiến chương LHQ bảo vệ hòa bình, an ninh quốc tế.

Trên cương vị Chủ tịch Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, (4-2021), Việt Nam tổ chức Phiên thảo luận cấp cao trực tuyến với chủ đề "Vai trò của các tổ chức khu vực trong thúc đẩy xây dựng lòng tin và đối thoại trong ngăn ngừa xung đột" dưới sự chủ trì của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc[2]. Sự kiện này thêm một lần nữa khẳng định vai trò của Việt Nam trong việc tích cực đóng góp và chia sẻ trách nhiệm với Liên Hợp Quốc, giải quyết xung đột, vì sự ổn định và phồn vinh của thế giới. Cũng tại hội nghị, lần đầu tiên “Vấn đề nhân đạo, bảo vệ thường dân, bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu đối với cuộc sống người dân tại các nơi xung đột” do Việt Nam đề xuất được thông qua với số phiếu đồng thuận hoàn toàn của 15 nước trong Hội đồng Bảo an.

Ghi nhận những đóng góp tích cực, chủ động, có trách nhiệm của Việt Nam đối với tổ chức Liên hợp quốc, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres nhấn mạnh, “Việt Nam đã luôn là đối tác mạnh mẽ của Liên hợp quốc kể từ khi gia nhập tổ chức vào năm 1977”.

Chi Ngọc