Bình Định trong hành trang tìm đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành

Trong hành trang tìm đường cứu nước của người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành, tỉnh Bình Định vinh dự, tự hào góp phần vào hành trang quý báu, nơi anh ghi vào tâm khảm lời dặn dò bàn giao trách nhiệm thế hệ của người cha thân yêu, nơi anh rèn luyện vốn ngoại ngữ và thấm đẫm văn hóa truyền thống của một vùng đất lịch sử trước lúc lên đường bôn ba

Nơi chứng kiến cuộc chia tay lịch sử, cuộc bàn giao trách nhiệm của lịch sử

Theo nhà nghiên cứu Đỗ Quyên, trong tác phẩm “Nguyễn Tất Thành ở Bình Định”, do Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Bình Định nghiên cứu, biên soạn, xuất bản năm 2018 thì cha con anh Nguyễn gặp nhau và anh đã ở lại Bình Định, trong hành trình từ Huế vào Sài Gòn, khoảng từ 18/5/1909 – đến 30/6/2010 (hoặc đến 28/2/1910) – tức là khoảng từ 9 đến 13 tháng.

Trong cuộc gặp gỡ này, đáng chú ý nhất là lời căn dặn của người cha (cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc) với người con thân yêu của mình (Nguyễn Tất Thành – sau này là lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu). Lời dặn của người cha đại ý: Nước mất không đi tìm đường cứu nước mà đến tìm cha làm gì!

Lời dặn ngắn ngủi nhưng chứa đựng bao nỗi niềm. Đó là lời nhắc của người cha với người con về trách nhiệm với Tổ quốc. Đồng thời, cũng là lời căn dặn thân thương của người cha, trước lúc chia tay người con thân yêu của mình và cả hai đều không thể biết rằng, đây là lần họ gặp nhau cuối cùng và không bao giờ gặp lại nữa.

Cao hơn hết, đó là sự bàn giao trách nhiệm của người cha – thế hệ trước, với người con – thế hệ tiếp bước cha, anh trên hành trình vạn dặm tìm câu trả lời cho lịch sử dân tộc – cứu nước, cứu dân bằng con đường nào đây ?

Như vậy, đóng góp đầu tiên của Bình Định vào hành trang tìm đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành, là nơi đã bố trí – một cách ngẫu nhiên, một cuộc bàn giao trách nhiệm lịch sử. Mặt khác, đó còn là sự chuyển tiếp của chủ nghĩa yêu nước truyền thống (thông qua người cha – một trí thức nho học, yêu nước, thương dân) cho lớp thanh niên của đất nước, để rồi giúp họ tiếp biến thành chủ nghĩa yêu nước hiện đại, chủ nghĩa yêu nước trong thế kỷ XX.

Tượng đài cha con Nguyễn Tất Thành tại Bình Định

Nơi góp phần vào vốn ngoại ngữ của Nguyễn Tất Thành

Cũng theo nhà nghiên cứu Đỗ Quyên trong tác phẩm nói trên, trong thời gian ở Bình Định, Nguyễn Tất Thành đã học thêm tiếng Pháp và văn hóa tại nhà thày giáo Phạm Ngọc Thọ, tại Quy Nhơn (nơi Nguyễn Tất Thành ở lâu nhất).

Mặc dù thời gian ở Bình Định không nhiều, nhưng đã góp phần rất quan trọng trau dồi vốn ngoại ngữ - tiếng Pháp, cho Nguyễn Tất Thành, trong hành trang vạn dặm tìm đường cứu dân, cứu nước. Đặc biệt hơn, đây là ngôn ngữ tạo cảm hứng cho Nguyễn Tất Thành, trong hành trình mở cánh cửa khám phá văn minh nhân loại (khẩu hiệu: Tự do – Bình đẳng – Bác ái, được viết bằng tiếng Pháp, tinh thần của Đại Cách mạng Pháp 1789, những ẩn số đầu tiên khơi gợi cho Nguyễn Tất Thành tìm con đường giải phóng dân tộc, ẩn dấu đằng sau khẩu hiệu mỹ miều kia). Mặt khác, tiếng Pháp cũng là vốn ngoại ngữ vô cùng cần thiết để Nguyễn Tất Thành xin việc và phụ bếp trên tàu, những ngày đầu tiên, trên hành trình ra biển lớn.

Ghi nhớ sự kiện quan trọng này, GS Hoàng Chương cho rằng: nên khắc một tấm bia ngay tại nơi Nguyễn Tất Thành đã học ngoại ngữ thời gian ở Bình Định. Và trang trọng khắc dòng chữ, đại ý: Nơi đây, Nguyễn thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành, sau này là lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc – Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu, đã từng học tiếng Pháp. Thông qua đó, nhắc nhở các thế hệ người Việt Nam nói chung, Bình Định nói riêng, noi gương Chủ tịch Hồ Chí Minh về tinh thần học tập nói chung, đặc biệt là học ngoại ngữ nói riêng.

Nơi góp phần quan trọng vào hành trang văn hóa của Nguyễn Tất Thành

Ngoài hai yếu tố trên: Chủ nghĩa yêu nước và văn hóa Pháp (Phương Tây), Bình Định còn góp phần quan trọng vào hành trang văn hóa của Nguyễn Tất Thành.

Nội dung này được thể hiện ở mấy điểm lớn sau đây:

Thứ nhất, văn hóa dân gian. Thời gian dừng chân ở Bình Định không lâu song cũng đủ để cho Nguyễn Tất Thành tiếp thu một số nét văn hóa dân gian: thơ, ca, hò, vè…qua những lời ru, câu hò trong lao động sản xuất, cuộc sống hằng ngày, lễ hội dân gian…

Thứ hai, văn hóa tuồng. Bình Định là cái nôi của Tuồng cổ. Cái nôi ấy được tiếp biến qua một nhà văn hóa rất nổi tiếng – cụ Đào Tấn, hậu tổ của Tuồng Việt Nam. Cụ Đào Tấn với gia đình cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc lại vô cùng thân thiết…Vì thế, khi đến Bình Định, anh Nguyễn Tất Thành đã nhiều lần đến thăm gia đình cụ Đào Tấn, tại Tuy Phước.

Một buổi lễ báo công dâng Bác của Tỉnh đoàn Bình Định tại tượng đài

Hơn nữa, đến Bình Định, sống cả năm, Nguyễn Tất Thành đã nhiều lần được xem diễn tuồng ở các làng quê Bình Định - mộc mạc, thân thương mà sâu lắng, trầm hùng…Vì vậy, sau này khi đã là Chủ tịch nước, Bác vẫn rất mê tuồng và thường yêu cầu anh em biểu diễn sau giờ họp căng thẳng, diễn chiêu đãi nước bạn khi ra nước ngoài công tác…

Thứ ba, hào khí của mảnh đất Tây Sơn; tinh thần quật cường của nghĩa quân Tây Sơn; anh hùng Quang Trung – Nguyễn Huệ. Đến Bình Định, Người còn tiếp biến hào khí của mảnh đất Tây Sơn; tinh thần quật cường của nghĩa quân Tây Sơn; anh hùng Quang Trung – Nguyễn Huệ.

Hào khí ấy, tinh thần ấy… được biểu hiện thấm đẫm trong từng con người Bình Định, trong văn hóa ứng xử, đặc biệt là thông qua mảnh đất Tây Sơn oai hùng, nơi cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc đang làm Tri huyện, chính là mảnh đất đã chứng kiến ba anh em nhà Tây Sơn dấy binh khởi nghĩa.

Những tấm lòng nghĩa hiệp, hào sảng, tinh thần thượng võ…của mảnh đất địa linh nhân kiệt oai hùng đã nâng bước chân, tiếp thêm sức mạnh cho người thanh niên trẻ tuổi vững bước trên con đường thiên lý vạn dặm bôn ba “tìm hình của nước”. Và chính Người đã tiếp tục khẳng định truyền thống quật cường của một dân tộc nhỏ bé, gan góc, kiên cường, yêu chuộng hòa bình và công lý.

Như vậy, những đóng góp quan trọng của Bình Định vào hành trang của Nguyễn Tất Thành trong hành trình tìm đường cứu nước, đó là: nơi chứng kiến cuộc chia tay lịch sử, cuộc bàn giao trách nhiệm của lịch sử; nơi góp phần vào vốn ngoại ngữ và đặc biệt góp phần quan trọng vào hành trang văn hóa của người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành.

Những đóng góp quan trọng của Bình Định vào hành trang của Nguyễn Tất Thành trong hành trình tìm đường cứu nước để lại cho chúng ta nhiều suy ngẫm và những bài học hết sức quý báu. Bình Định nói riêng, cả nước nói chung, cần tiếp tục phát huy chủ nghĩa yêu nước, truyền thống hiếu học, những giá trị văn hóa truyền thống (Tuồng, bài chòi, hào khí Tây Sơn) để tiếp tục đưa Bình Định và Việt Nam bay cao và bay xa trong thế kỷ XXI[1].

Văn Minh