Gầu Tào – Lễ hội xuân độc đáo của người Mông

Hằng năm cứ mỗi dịp đầu xuân, trên khắp các bản làng vùng cao của người Mông, đồng bào lại nô nức tổ chức lễ hội Gầu Tào, một trong những lễ hội Mông độc đáo nhất, nơi mà những giá trị nhân văn và khát vọng hạnh phúc từ mỗi gia đình với số phận riêng đã lan tỏa tới cả cộng đồng.

Lễ hội Gầu Tào là lễ hội có từ lâu đời, được coi là tiêu biểu và đặc sắc nhất của người Mông, với quy mô lớn nhất và có đông người tham gia nhất. Theo tiếng Mông, Gầu Tào có nghĩa là “địa điểm chơi”. Theo tập quán, những cặp vợ chồng người Mông nào lấy nhau nhiều năm chưa sinh được con cái, mà muốn sinh được người con như ý muốn, thì người chồng sẽ lên một quả đồi nào đó cầu xin thần đồi, thần núi “xanh hấu tào, xanh hấu pề” phù hộ gia đình sinh được người con trai... Gia đình sẽ tổ chức lễ Gầu Tào trong 3 năm hoặc 5 năm mời anh em, họ hàng, bà con người Mông đến chia vui và tạ ơn các vị thần đã giúp đỡ. Nếu may mắn, một thời gian sau đó mà vợ chồng sinh được người con như ý muốn thì gia đình sẽ tổ chức Lễ hội Gầu Tào như đã hứa với các vị thần.

Điệu múa của thiếu nữ người Mông trong lễ hội. Ảnh: thegioidisan

Từ tập quán đơn thuần của việc “cầu tự” đó, lễ Gầu Tào mở rộng thành phạm vi nhiều gia đình và cộng đồng. Ban đầu, một gia đình nào đó trong làng đứng lên tổ chức nên chỉ những gia đình giàu có mới tổ chức được lễ hội này, thì sau này lễ hội được nhân rộng, tổ chức thường xuyên và trở thành lễ hội của cộng đồng làng. Bởi vậy, ý nghĩa ban đầu của lễ đã có sự biến đổi, người dân ngoài việc cầu tự, còn cầu sức khỏe, cầu may mắn, cầu cho mùa màng bội thu, dân bản có cuộc sống ấm no, thịnh vượng.

Lễ hội diễn ra vào dịp xuân, địa điểm làm lễ là một quả đồi thấp, đỉnh bằng phẳng tạo nên một bãi rộng và được bao quanh bởi những ngọn đồi cao hơn, phía trước có một không gian trũng, hẹp, nơi mỗi năm người ta trồng một cây nêu để các gia chủ sẽ lần lượt lấy cây nêu và những vật treo trên cây về để lấy phúc, lấy lộc. Đồi Gầu Tào phải quay theo hướng Đông để cây nêu khi dựng lên đón được ánh nắng mặt trời. Người Mông quan niệm, quả đồi Gầu Tào tượng trưng cho phúc mệnh của gia chủ. Không gian trũng phía trước tượng trưng cho sự đứt gãy, không may mắn; những ngọn đồi phía sau cao hơn tượng trưng cho sự phát triển: con cái hơn cha mẹ, tài lộc ngày càng nhiều. Cây nêu được gia đình dựng lên trước ngày diễn ra lễ hội để báo hiệu cho dân làng biết địa điểm tổ chức và rủ nhau đến dự hội, đồng thời gia đình cử người đi mời anh em ở xa về dự lễ với gia đình. Mọi người trong làng biết tin cũng tự thông báo cho nhau để về xem lễ hội.

Đồng bào dân tộc Mông nắm tay nhảy múa quanh cây nêu trong ngày lễ hội. Ảnh: TTXVN

Cây nêu được dựng rất cao, sừng sững như tinh thần cộng đồng của người Mông, được coi là biểu tượng chính trong Lễ hội Gầu Tào, nó gắn liền với sự linh thiêng, do vậy, câu nêu luôn được chọn rất cẩn thận, phải là những cây thẳng, không bị sâu, không bị cụt ngọn, đặc biệt là không chọn cây đổ. Khi chặt cây, người chủ cúng hoặc chủ nhà phải thắp hương cầu khấn các vị thần để xin chặt cây sau đó mới được chặt. Chặt cây để hướng cây ngả về phía Đông, không được để cây đổ xuống đất hoặc người khác bước qua trên đường khiêng về chôn.

Gia chủ khi dựng cây nêu thì mổ gà thắp hương xin phép thần đồi, thần núi. Tùy từng vùng người Mông mà họ dựng một cây như vùng người Mông ở Mường Khương, Sa Pa; còn vùng người Mông ở khu vực Yên Minh, Đồng Văn, Hà Giang họ dựng ba cây. Cây nêu tượng trưng cho chiếc thang đưa lời cúng của các vị thần lên tới trời cao, còn vùng người Mông ở Hà Giang họ dựng ba cây tượng trưng cho ba chiếc cột chống trời. Ngọn của cây nêu bao giờ cũng phải quay về hướng Đông với quan niệm hướng của sự sinh sôi, nảy nở. Trên thân cây nêu họ thường treo một dải vải chàm màu đen hoặc đỏ, một cút rượu, một túm ngô hoặc thóc, một xâu tiền bạc. Dưới gốc cây nêu họ đặt một chum rượu to để mời anh em về dự lễ hội.

Trò chơi trong lễ hội. Ảnh: TTXVN

Gia chủ sẽ thực hiện lời hứa với vị thần trong ngày lễ chính. Thông thường họ sẽ mổ lợn hoặc mổ bò để làm lễ vật và cúng thắp hương cắm dưới gốc cây nêu khấn các vị tổ tiên “những gia đình đã hứa với các vị thần xanh hấu tào, xanh hấu pề giúp đỡ gia đình sinh được người con trai, nay gia đình tổ chức Gầu Tào mời anh em người Mông khắp các vùng về dự. Mời hai vị thần về nhận lễ rồi phù hộ cho con cháu được khỏe mạnh, làm ăn được thuận lợi”.

Sau phần lễ chính đến phần hội, với nhiều hoạt động sinh hoạt văn hóa độc đáo như: múa khèn, múa sênh tiền, múa gậy, thi bắn nỏ, thi đấu võ, hát giao duyên... Những người tham gia lễ hội phải tuân thủ mọi quy định của ban tổ chức đưa ra. Trong các hoạt động thì múa khèn, biểu diễn võ thuật, múa sênh tiền là các hoạt động sôi nổi và hào hứng nhất, các chàng trai thỏa sức biểu diễn khoe tài của mình. Những người không tham gia thì đứng ngoài vỗ tay, reo hò, cổ vũ làm không khí của lễ hội trở nên nhộn nhịp, hào hứng và không kém phần hồi hộp. Những cuộc thi thố, những âm thanh của tiếng đàn môi, tiếng sáo dìu dặt vang vọng khắp núi rừng cho đến tận đêm khuya.

Cô gái Mông với chiếc mũ truyền thống đầy màu sắc trong ngày hội. Ảnh: TTXVN

Tình thân và tình yêu trở thành âm hưởng chủ đạo của Lễ hội Gầu Tào. Lễ hội cũng là nơi các chàng trai cô gái Mông tự do đi tìm bạn tình của mình, không gian lễ hội như đắm chìm trong sắc màu của tuổi trẻ và tình yêu. Kết thúc mỗi cuộc thi, những đôi nào hát hay, hát giỏi, múa khèn giỏi, múa võ giỏi sẽ được gia chủ mời rượu cảm ơn. Lễ hội thường kéo dài từ ba đến năm ngày rồi kết thúc, mọi người lại trở về với cuộc sống sống đời thường, nhưng dư âm Gầu Tào vẫn còn vang vọng mãi trong tâm tưởng của những người dự lễ hội. Lời ca, chén rượu như gửi gắm nhiều nỗi niềm lưu luyến và ước vọng riêng tây. Trên khắp các bản làng, những lời chúc tốt đẹp đầu năm mới hòa quyện cùng giai điệu rộn ràng, như thay lời hẹn ước mùa xuân sau trở lại…

Hạnh Minh