Hoàng Thành Thăng Long – Nơi hội tụ và toả sáng văn hoá Việt Nam

Hoàng thành Thăng Long là quần thể di tích gắn với lịch sử kinh thành Thăng Long và tỉnh thành Hà Nội, được các triều vua xây dựng trong nhiều giai đoạn lịch sử từ thời kì tiền Thăng Long (An Nam đô hộ phủ thế kỷ VII) qua thời Đinh - Tiền Lê, phát triển mạnh dưới thời Lý, Trần, Lê và thành Hà Nội dưới triều Nguyễn. Tại kỳ họp lần thứ 34 tại Brain ngày 31/7/2010, Ủy ban Di sản Thế giới họp đã công nhận Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội là Di sản văn hóa thế giới.         

Hoàng Thành Thăng Long – Hà Nội là công trình kiến trúc đồ sộ nằm trên khuôn viên khá rộng gồm 18,395 ha, thuộc địa bàn phường Điện Biên và Quán Thánh, phường Ba Đình, thành phố Hà Nội. Trải qua những biến cố của lịch sử, thành Thăng Long đã có nhiều thay đổi nhưng đến nay vẫn còn thấy được những di tích trên mặt đất, dưới lòng đất, di tích lịch sử cách mạng, di tích khảo cổ, di tích kiến trúc nghệ thuật,… tạo thành hệ thống các di tích được đánh giá là quan trọng bậc nhất trong hệ thống các di tích đô thị cổ, trung, cận, hiện đại của Việt Nam.

Ảnh: Sở du lịch thành phố Hà Nội.

Theo các sách Việt sử lược, Đại Việt sử ký toàn thư , Lý Thái Tổ - vị Vua sáng lập triều Lý đã chọn Đại La để xây dựng kinh đô mới. Năm 1010, việc rời đô từ Hoa Lư ra Đại La đã được thực hiện. Kinh đô mới được đặt tên là Thăng Long. Trải qua các triều đại Lý, Trần, Lê, thành Thăng Long liên tục giữ vị trí là kinh đô của đất nước.

Vua Lý Thái Tổ Sau khi định đô ở Thăng Long đã cho xây dựng quần thể kiến trúc cung điện, mà trung tâm là điện Càn Nguyên làm chỗ coi chầu, bên tả làm điện Tập Hiền, bên hữu làm điện Giảng Võ. Phía trước là Long Trì (Ao rồng), mở cửa Phi Long thông với cung Nghinh Xuân, cửa Đan Phượng thông với cửa Uy Viễn, chính hướng Nam là điện Cao Minh. Sau điện Càn Nguyên dựng hai điện là Long An và Long Thụy làm nơi nghỉ ngơi. Bên tả làm điện Nhật Quang, bên hữu làm điện Nguyệt Minh. Phía sau dựng hai cung Thuý Hoa và Long Thụy làm chỗ cho cung nữ. Ở trong thành làm chùa Hưng Thiên Ngự và lầu Ngũ Phượng Tinh, bên ngoài thành làm chùa Thắng Nghiêm ở phía Nam.

Năm 1027, điện Càn Nguyên bị sét đánh gây hư hỏng nặng và đã bị phá bỏ trong vụ “loạn tam vương” (1028). Đến năm Thiên Thành thứ hai (1029) vua Lý Thái Tông thấy rồng hiện ở nền cũ điện Càn Nguyên, nên đã cho xây dựng lại chính điện trên đó và đổi tên là điện Thiên An. Đồng thời, một số cung điện mới được xây dựng xung quanh điện này như: bên trái là điện Tuyên Đức, bên phải là điện Diên Phúc, phía trước điện Thiên An là Long Trì. Bốn phía xung quanh Long Trì có hành lang để các quan hội họp và cấm quân túc vệ. Phía trước là điện Phụng Thiên, trên điện dựng lầu Chính Dương làm nơi giữ giờ khắc. Phía sau dựng điện Trường Xuân, trên điện dựng gác Long Đồ làm nơi nghỉ ngơi ngắm cảnh. Bên ngoài đắp tường thành quây lại gọi là Long Thành, tiền thân của Long Phượng Thành, Cấm Thành ở các thời Trần, Lê. Đến cuối thời Lý, xảy ra nhiều cuộc chính biến tranh giành quyền lực, khu vực Cấm Thành trong thành Thăng Long đã bị tàn phá rất nhiều.

Khi xác lập được quyền bính trong tay, các vua Trần đã cho xây dựng, sửa sang lại Hoàng Cung, Cấm Thành. Từ năm 1230, trong thành nội lập cung điện, lầu gác làm nơi thiết triều, phía Đông phía Tây làm hành lang, giải vũ. Bên trái là cung Thánh Từ - nơi Thượng Hoàng ở, bên phải là cung Quan Triều - nơi vua ở. Năm 1243, xây nội thành gọi là Long Phượng. Ngoài ra, trong Hoàng cung còn có nhiều cung điện khác. Điện Diên Hồng là nơi diễn ra Hội nghị Diên Hồng thời Trần nổi tiếng trong lịch sử. Điện Diên Hồng, điện Bát Giác là nơi vua thiết yến các quan. Vọng lâu là nơi vua ngự xem lính đấu nhau với voi, hổ.

Thời kỳ nhà hậu Lê, sau khi đánh đuổi giặc Minh, thống nhất non sông đất nước, vua Lê Thái Tổ vẫn giữ Thăng Long làm kinh đô và bắt đầu tiến hành việc xây dựng lại các cung điện. Điện Kính Thiên được xây dựng vào năm 1428 đời vua Lê Thái Tổ, công việc được tiến hành trong nhiều năm và hoàn thiện vào đời vua Lê Thánh Tông.

Ảnh: Sở Du lịch thành phố Hà Nội.

Thời Lê sơ, điện Kính Thiên là nơi vua thiết triều. Thời Lê Trung Hưng, với sự hiện diện của lầu Kính Thiên trong phủ chúa Trịnh, điện Kính Thiên được sử dụng làm nơi thờ trời đất và diễn ra những nghi thức quan trọng như lễ lên ngôi và ban chiếu, lễ thánh thọ, lễ tiết chính đán,…

Sang thế kỷ 18, Hoàng Cung không được tu sửa thường xuyên do quyền hành vào tay chúa Trịnh. Phủ chúa ngoài Hoàng Thành được mở rộng còn tường Hoàng Thành thì bị sụt lở nhiều.

Cuối thế kỷ 18, khi quân Tây Sơn ra Bắc, các cửa Hoàng Thành đã đổ gần hết, chỉ còn lại hai cửa Đại Hưng và Đông Hoa. Khi vua Quang Trung lên ngôi, tạm đóng đô ở Phú Xuân – Huế và xây dựng Vinh làm Phượng Hoàng Trung đô, Thăng Long trở thành trị sở của trấn Bắc Thành. Nhà Tây Sơn đã cho sửa đắp lại Hoàng Thành "theo nền cũ đắp thành quanh từ cửa Đông Hoa đến cửa Đại Hưng" và làm thêm một số công trình mới.

Nhà Nguyễn (1802 - 1945) tiếp tục lấy Huế làm nơi định đô và Thăng Long vẫn giữ vai trò là trị sở của trấn Bắc Thành. Năm 1803 - 1805, vua Gia Long cho xây dựng lại thành Thăng Long theo kiểu Vauban (một kiểu kiến trúc thành lũy quân sự của người Pháp). Năm 1831, vua Minh Mạng thực hiện một cuộc cải cách hành chính lớn, lập các tỉnh trong đó có tỉnh Hà Nội và tên Hà Nội có từ đây.

Cuối thế kỷ 19, khi chiếm được Hà Nội, người Pháp đã phá thành Hà Nội và biến nơi đây thành nơi đóng quân. Năm 1886, phá điện Kính Thiên xây trụ sở chỉ huy pháo binh của quân đội Pháp.

Từ sau năm 1954, khu vực Thành cổ Thăng Long - Hà Nội trở thành trụ sở làm việc của Bộ Quốc phòng. Từ đây, có thêm nhiều di tích cách mạng trong khu vực thành cổ, điển hình là Di tích cách mạng Nhà D67. Tại nơi này nhiều quyết định quan trọng của Bộ Chính trị và quân đội ta trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã được ra đời. Sau khi nước nhà thống nhất, đây vẫn là nơi làm việc của Bộ Quốc phòng và nhiều quyết định quan trọng trong cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc, biên giới Tây Nam cũng được ra đời từ đây.

Trải qua thời gian và nhiều biến động của lịch sử dân tộc, Hoàng thành Thăng Long đã trở thành biểu tượng đế đô của quốc gia dân tộc. Sự tồn vong của thành gắn liền với mỗi chặng đường của lịch sử dân tộc. Thăng Long - Hà Nội luôn là nơi hội tụ và tỏa sáng văn hóa Việt Nam đến mọi vùng miền của đất nước. Thành cổ Thăng Long - Hà Nội vẫn còn giữ được một số dấu tích quan trọng có giá trị đặc biệt đã chứng minh cho sự phát triển của lịch sử Thủ đô và dân tộc trên tất cả các mặt chính trị, xã hội, kinh tế, văn hóa, nghệ thuật…

Khánh An