Hội Gióng – Di sản văn hóa thể hiện tinh thần quật cường và khát vọng hòa bình, thịnh vượng của dân tộc Việt Nam được thế giới tôn vinh

Hội Gióng là lễ hội truyền thống của người Việt để tưởng niệm và ca ngợi chiến công của người anh hùng truyền thuyết Thánh Gióng, một trong tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Ngày 16/11/2010, tại thành phố Nairobi (thủ đô của Kenya), trong kỳ họp thứ 5 của Ủy ban liên Chính phủ theo Công ước năm 2003 của UNESCO, Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc đã chính thức được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Theo truyền thuyết của người Việt về cậu bé được mẹ sinh ra một cách kỳ lạ ở làng Phù Đổng, cậu bé khôi ngô, tuấn tú nhưng lên ba tuổi vẫn chưa biết nói, chưa biết cười và suốt ngày cậu bé chỉ nằm trong thúng treo trên gióng tre nên được đặt tên là Gióng. Nhưng khi cậu bé nghe thấy lời kêu gọi của nhà vua tìm người tài giỏi đánh giặc ngoại xâm, Gióng bỗng lớn nhanh như thổi và xung phong ra trận đánh giặc cứu nước, cứu dân. Sau khi dẹp tan quân giặc, ngài về núi Sóc và cưỡi ngựa bay lên trời. Từ đó, ngài Gióng được thiêng hoá thành vị Thánh bất tử bảo vệ đất nước, bảo vệ mùa màng, đem lại sự bình yên, hoà bình cho đất nước, sự thịnh vượng cho muôn dân. Để tưởng nhớ công ơn của Ngài, người dân đã lập đền thờ và tổ chức lễ hội hàng năm với tên gọi là Hội Gióng.

Ảnh: Khoahoc.tv

Hội Gióng được người dân tổ chức nhiều nơi trong khu vực đồng bằng Bắc Bộ nhưng có hai hội Gióng tiêu biểu ở Hà Nội là hội Gióng Sóc Sơn ở đền Sóc xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn và hội Gióng Phù Đổng ở đền Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm. Lễ hội Gióng mô phỏng một cách sinh động diễn biến các trận đấu của người anh hùng Thánh Gióng và nhân dân Văn Lang trong cuộc chiến đấu chống giặc Ân. Lễ hội Gióng nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về các hình thức chiến tranh bộ lạc thời cổ xưa, giáo dục lòng yêu nước, truyền thống thượng võ, ý chí quật cường và khát vọng tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam.

Ảnh: Khoahoc.tv

Theo truyền thuyết, Thánh Gióng sau khi đánh thắng giặc Ân, trước khi bay về trời người anh hùng đã dừng chân tại Phù Linh (xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội). Để tưởng nhớ công lao của Đức Thánh, nhân dân đã xây dựng  khu di tích đền Sóc gồm đền Hạ, chùa Đại Bi, đền Mẫu, đền Thượng (đền Sóc), tượng đài Thánh Gióng và nhà bia. Hàng năm, người dân nơi đây tổ chức lễ hội Gióng trong ba ngày, từ ngày mùng 6 đến ngày mùng 8 Tháng Giêng với đầy đủ các nghi lễ truyền thống như: lễ Mộc Dục (tắm tượng), lễ rước, lễ dâng hương, lễ hoá voi và ngựa,… cầu mong Đức Thánh phù hộ cho dân làng có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Các nghi lễ trong lễ rước được người dân phân công cụ thể cho từng thôn và đi theo thứ tự: thôn Vệ Linh rước giò hoa tre, thôn Dược Thượng rước voi, thôn Đan Tảo rước trầu cau, thông Đức Hậu rước ngà voi, thôn Yên Sào rước cỏ voi (thân cây chuối), thôn Yên Tàng rước tướng và gần đây có thôn Xuân Dục rước "Cầu Húc" (quả cầu tượng trưng cho mặt trời theo tín ngưỡng thờ thần mặt trời có từ xa xưa của cư dân nơi đây). Sau phần nghi thức tắm tượng Thánh Gióng và cung tiến lễ vật trang trọng, linh thiêng, là hai hoạt động gây náo động nhất của Lễ hội Gióng ở đền Sóc. Đó là tục "cướp hoa tre" cầu may và tục chém "tướng" (giặc) được diễn xướng một cách tượng trưng bằng hiệu lệnh múa cờ.

Ảnh: Khoahoc.tv

Hội Gióng ở đền Phù Đổng diễn ra từ ngày 8 đến ngày 9 tháng 4 Âm lịch tại xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm - nơi sinh ra người anh hùng truyền thuyết “phù Đổng Thiên Vương”. Người dân nơi đây tổ chức các nghi thức tế Thánh và lễ rước nước lau rửa tự khí từ giếng đền Mẫu (đền Hạ) với ý nguyện được mưa thuận, gió hòa, lễ rước cờ “lệnh” từ đền Mẫu lên đền Thượng, lễ khám đường, lễ duyệt tướng,… Hội Gióng diễn ra trang trọng, linh thiêng và náo nhiệt nhất là ngày chính hội vào mùng 9 tháng 4 với hai trận đánh gồm: Đánh cờ ở Đống Đàm (khu đất ven hồ sen đầu làng Đổng Viên, cách đền Thượng chừng 2 km) và đánh cờ ở Soi Bia. Trong Hội Gióng, người dân mô phỏng chiến trường là 03 chiếc chiếu, mỗi chiếu có 01 chiếc bát to tượng trưng cho núi đồi, úp trên 01 tờ giấy trắng tượng trưng cho mây trời. Vây quanh là đại quân của Gióng và phía bên kia là đại quân của 28 nữ tướng giặc (biểu tượng cho yếu tố âm). Sau nghi lễ tế Thánh, ông Hiệu cờ lần lượt tiến vào từng chiếc chiếu, nhảy qua các quả đồi (bát úp) và thực hiện các động tác “đánh cờ”. Tiếng hò reo vang lên trong tiếng chiêng, tiếng trống, thể hiện sự quyết liệt của trận đánh. Điệu múa cờ của ông Hiệu phải thật chính xác, khéo léo để tránh điều tối kỵ là lá cờ bị cuốn vào cán. Kết thúc mỗi màn múa cờ là kết thúc một trận đánh, ông Hiệu cờ vừa bước ra khỏi chiếu là chiếc chiếu được tung lên, dân chúng ào vào cướp lấy những mảnh chiếu mà họ tin tưởng là sẽ đem đến cho gia đình họ điều may mắn trong suốt cả năm. Cuối cùng là lễ rước cờ báo tin thắng trận với trời đất và lễ khao quân trong rộn rã tiếng cười, lời ca, điệu múa của phường Ải Lao, chiếu chèo và các trò chơi dân gian. Tướng và quân bên giặc cũng được tha bổng và cho tham dự lễ mừng chiến thắng. Cách ứng xử này thể hiện truyền thống hiếu nghĩa đối với tổ tiên, những vị anh hùng dân tộc và tinh thần khoan dung, nhân đạo của dân tộc Việt Nam.

Ảnh: Khoahoc.tv

Hội Gióng là một hội trận được trình diễn bằng một hệ thống biểu tượng độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam và được cộng đồng bảo tồn nguyên giá trị từ thế hệ này sang thế hệ khác. Lễ hội có vai trò liên kết cộng đồng và chứa đựng nhiều ý tưởng sáng tạo, thể hiện khát vọng đất nước được thái bình, nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc được ví như bảo tàng văn hoá Việt Nam, lưu giữ nhiều lớp phù sa văn hoá, tín ngưỡng truyền thống.

Khánh An