“Lệch chuẩn” - Biểu hiện thiếu trách nhiệm xã hội của một số nghệ sĩ

Với sự quan tâm, đầu tư của Đảng và Nhà nước, đội ngũ văn nghệ sĩ nước nhà không ngừng trưởng thành, lớn mạnh về mọi mặt, có nhiều đóng góp tích cực vào công cuộc đổi mới của đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tốt đẹp, vẫn còn những ứng xử tiêu cực - “lệch chuẩn” của một số nghệ sĩ. Điều này đặt ra nhiều vấn đề về tư cách, phẩm chất đạo đức, lối sống, đặc biệt là trách nhiệm xã hội của người nghệ sĩ với công chúng, với việc kiến tạo đời sống tinh thần lành mạnh ở nước ta hiện nay.

Văn hóa nghệ thuật có vai trò quan trọng trong xây dựng và phát triển đất nước. Ảnh minh họa.

Sứ mệnh cao cả

Nghệ sĩ là những người tài năng hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, văn nghệ. Họ là những cá nhân có ảnh hưởng quan trọng tới tư tưởng, tình cảm, thái độ của công chúng trong xã hội. Nghệ sĩ mang trong mình sứ mệnh cao cả, bởi thành quả nghệ thuật của họ góp phần xây dựng đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng, thậm chí có sức mạnh làm thay đổi nhận thức, hành động của một bộ phận nhân dân.

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường, công nghiệp hóa, đô thị hóa, quá trình chuyển đổi mô hình xã hội và hội nhập quốc tế toàn cầu, cùng với tính “đa chiều đa diện” của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, bên cạnh những điều kiện thuận lợi, không ít nghệ sĩ đang đứng trước những thách thức trên con đường nghệ thuật để khẳng định vị thế, hình ảnh, uy tín của mình trước công chúng. Thậm chí một số nghệ sĩ có biểu hiện dao động về tư tưởng chính trị, có những hành vi lệch chuẩn trong giao tiếp, ứng xử; thiếu chuẩn mực trong lối sống...

“Lệch chuẩn” - Từ ảo tưởng đến thiếu ý thức

Thời gian qua, do những tác động của nhân tố chủ quan và khách quan, một số nghệ sĩ có những biểu hiện “lệch chuẩn” trong lối sống. Sau giây phút đăng quang từ những cuộc thi nghệ thuật, sau ánh đèn sâu khấu, những lời tụng hô nhất thời của người hâm mộ, một số nghệ sĩ - ca sĩ đã tự huyễn hoặc, “mắc bệnh” “ngôi sao”. Khi có tiền, có tên tuổi trong làng giải trí, được nhiều công ty, đơn vị tổ chức sự kiện nghệ thuật săn đón, một số nghệ sĩ trẻ có tâm lý ảo tưởng, cho mình là nhất, cố tạo phong cách sang chảnh, sành điệu, sa vào ăn chơi, có những biểu hiện hành vi thiếu ý thức, thậm chí là vi phạm pháp luật, tạo nên dư luận xấu xã hội.

Mặt trái của công nghệ, mạng xã hội cũng đặt ra cho nghệ sĩ những áp lực, thách thức lớn. Chỉ vì “lỡ lời”, “vạ miệng”, viết những câu từ thiếu văn hóa, đụng chạm đến lòng tự trọng, danh dự của người khác, cộng đồng mạng sẵn sàng “dậy sóng”, tẩy chay nghệ sĩ. Chẳng hạn, lời bình luận có nội dung thô tục của một nghệ sĩ “gạo cội” trên Facebook cá nhân thời gian qua không chỉ gây bức xúc xã hội mà hậu quả của nó là đánh mất niềm tin của công chúng, nhất là giới trẻ, vào những giá trị mà họ vốn tôn thờ.

Hoạt động nghệ thuật mang tính đặc thù, gắn liền với quá trình sáng tạo và phong cách riêng của người nghệ sĩ. Vì thế dấu ấn cá nhân trong sáng tạo nghệ thuật có vai trò đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên, một số nghệ sĩ chưa ý thức rõ về trách nhiệm, nghĩa vụ công dân, chưa thấy được mối quan hệ giữa người nghệ sĩ - công dân nên thường để cho cái tôi cá nhân, chủ quan lấn át, chi phối. Họ hành động theo cảm tính, thói quen, để cho những cảm xúc bồng bột, nhất thời chi phối, thậm chí chạy theo tâm lí, xu hướng đám đông, đua “trend”, tạo Scandal ảo để gây chú ý của cộng đồng, đánh bóng tên tuổi. Họ thiếu hiểu biết về pháp luật và kỹ năng ứng phó, xử lý thông tin, truyền thông, để cho những vụ việc vốn đơn giản trở nên phức tạp, và khi bị đẩy đi quá xa, họ mới sực tỉnh và nhận ra lỗi lầm.

Nhào dzô- tác phẩm đoạt giải Khuyến khích Biếm họa Báo chí Việt Nam lần V–2018. Ảnh: tuyengiao

Những vụ việc gây ồn ào dư luận và cộng đồng mạng thời gian qua liên quan đến câu chuyện nghệ sĩ quyên góp, làm từ thiện, quảng cáo (PR) sản phẩm sai mục đích, chức năng, gây hậu quả cho người tiêu dùng; vấn đề nghệ sĩ “nuôi tài năng trẻ”; nghệ sĩ sa vào tệ nạn xã hội, cờ bạc, lô đề; nghệ sĩ livestream “bóc phốt” đồng nghiệp, chửi bới, đe dọa, xúc phạm, miệt thị, công kích lẫn nhau vì sự ghen ghét, đố kị cá nhân, đang làm “ô nhiễm” môi trường, không gian mạng xã hội, ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lí tiếp nhận, tư tưởng, tình cảm của công chúng. Những vụ việc, hiện tượng đó, dưới sức mạnh của truyền thông, mạng xã hội, làm dấy lên những lo ngại về những góc khuất trong đời tư nghệ sĩ sau ánh đèn sân khấu. Điều này cũng đặt ra những câu hỏi về chức trách của các cơ quan chức năng, những người làm công tác quản lý đời sống văn hóa, văn nghệ nước nhà.

Nâng cao trách nhiệm xã hội của người nghệ sĩ

Để phát huy truyền thống vẻ vang của nền văn nghệ cách mạng mà các nghệ sĩ đi trước dày công xây dựng cũng như khắc phục những khuyết tật, hạn chế trong đời sống nghệ thuật thời gian qua, nhất là những hành vi “lệch chuẩn” của một số nghệ sĩ, các cơ quan ban ngành, những người có trách nhiệm cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó đặc biệt chú trọng những nhiệm vụ cấp thiết.

Trước hết, mỗi nghệ sĩ cần phải ý thức sâu sắc về sứ mệnh, thiên chức nghệ thuật cao cả, thiêng liêng mà mình đang đảm trách, phải nêu tấm gương sáng về tài năng, đạo đức và nỗ lực không ngừng trong sáng tạo nghệ thuật; biết nhận ra những ưu, khuyết điểm của bản thân để không ngừng hoàn thiện mình. Giải quyết hài hòa mối quan hệ nghệ sĩ - công dân, nghệ sĩ với công chúng. Người nghệ sĩ và nghệ thuật của mình phải gắn liền với cuộc sống, phải tuân thủ quy luật của thị trường, đáp ứng nhu cầu, thị hiếu, sự khen chê, thẩm bình của công chúng. Nhưng nghệ thuật tuyệt đối không được chạy theo vật chất, tiền tài, theo xu hướng nhất thời mà hạ thấp giá trị của nghệ thuật, danh dự, phẩm giá của người nghệ sĩ.

Đồng thời, với các bộ, ngành trực tiếp quản lý hoạt động sáng tạo nghệ thuật, các cấp hội văn học nghệ thuật ở trung ương và địa phương, các đơn vị, cơ quan liên quan cần nắm bắt tốt tâm tư, nguyện vọng của anh em nghệ sĩ. Làm tốt công tác giáo dục, định hướng tư tưởng, nâng cao bản lĩnh chính trị, trách nhiệm nghề nghiệp, ý thức công dân cho đội ngũ văn nghệ sĩ. Đặc biệt cần phát hiện kịp thời những tư tưởng, hành vi lệch chuẩn, vi phạm thuần phong mĩ tục, đạo đức xã hội, chuẩn mực nghề nghiệp của một số nghệ sĩ để uốn nắn, chấn chỉnh và nghiêm khắc xử lý, tránh những hiện tượng, vụ việc đáng tiếc xảy ra.

Hơn nữa, sự phát triển của mạng xã hội mở ra không gian nghệ thuật mới để nghệ sĩ đưa tác phẩm của mình đến gần hơn, nhanh hơn với công chúng. Bên cạnh những cơ hội lại là những hiểm nguy có thể hủy hoại thanh danh, sự nghiệp mà người nghệ sĩ cả đời gây dựng nếu như vô tình hay hữu ý vi phạm những chuẩn mực, quy tắc chung của cộng đồng, đi ngược lại giá trị, tôn chỉ, mục đích cao quý của nghệ thuật. Vì thế để tránh những hiện tượng đáng tiếc xảy ra, các cơ quan ban ngành như Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cơ quan an ninh văn hóa, an ninh mạng của Bộ Công an cần phối kết hợp chặt chẽ trong việc định hướng, kiểm soát, thẩm định thông tin; tăng cường định hướng về mặt tư tưởng, bồi dưỡng về mặt kỹ năng đối với hoạt động nghệ thuật trong môi trường Internet.

Bên cạnh đó, để hoạt động nghệ thuật cũng như hoạt động xã hội của nghệ sĩ diễn ra thuận lợi, an toàn trên cơ sở đảm bảo quyền tự do, dân chủ đi đôi với tăng cường kỷ luật kỷ cương, phát huy hiệu quả ảnh hưởng của nghệ sĩ, sức cảm hóa của nghệ thuật với công chúng, các cơ quan ban ngành có trách nhiệm cần sớm nghiên cứu, xây dựng và ban hành cơ chế, chính sách quy định về trách nhiệm, quyền hạn, nghĩa vụ của nghệ sĩ trong tham gia các hoạt động xã hội, trong đó có hoạt động quyên góp, làm từ thiện; nghệ sĩ tham gia hoạt động quảng cáo, nghệ sĩ tham gia kinh doanh thương mại điện tử... Ban hành, thực thi có hiệu quả bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng. Đồng thời không ngừng quan tâm, tạo điều kiện về vật chất lẫn tinh thần, đảm bảo những điều kiện cần thiết để người nghệ sĩ yên tâm công tác, giữ được tình yêu nghệ thuật để có những tác phẩm xứng tầm, góp phần hình thành những con người mới trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Lao động nghệ thuật là một hành trình, một nghề vô cùng nghiêm túc đòi khỏi sự khổ luyện của người nghệ sĩ để tạo ra những giá trị tốt đẹp cho con người và xã hội. Sức ảnh hưởng của nghệ sĩ với công chúng là ở những tác phẩm đỉnh cao, nơi hội tụ sự tâm huyết, trí tuệ, sự cẩn trọng và chỉn chu với nghệ thuật.

Để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, thúc đẩy nền nghệ thuật nước nhà phát triển, tài năng, phẩm chất của người nghệ sĩ có vai trò đặc biệt quan trọng. Nghệ thuật phải hướng đến số đông quần chúng, vì lợi ích chung của cộng đồng; không thể mượn danh nghệ thuật, uy tín của nghệ sĩ để vụ lợi. Mỗi nghệ sĩ cần khắc phục giới hạn chật hẹp của cuộc sống cá nhân, suy nghĩ về những vấn đề lớn của vận nước, về giá trị con người để có những tác phẩm, thành tựu nghệ thuật xứng tầm với niềm tin tưởng, kỳ vọng của nhân dân.

Phong Nguyên