Người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam

Là Anh hùng giải phóng dân tộc, một Lãnh tụ thiên tài, Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh còn là người sáng lập và cũng là một nhà báo lỗi lạc của nền báo chí cách mạng Việt Nam

Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh -Người sáng lập và xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam

Trong hành trình bôn ba tìm đường cứu nước từ năm 1911, Nguyễn Tất Thành đã rất quan tâm đến báo chí và hoạt động báo chí. Cuối năm 1917, khi đặt chân lên nước Pháp, Người bắt đầu chú ý nhiều hơn đến việc học viết báo và làm báo. Tại đây, được sự hướng dẫn của Longuet - cháu ngoại của C. Mác, làm việc ở báo Sinh hoạt công nhân tận tình chỉ dẫn, người thanh niên Nguyễn Tất Thành đã cố gắng học viết báo, từ những bài đơn giản nhất cho tới những bài dài hơn, chuẩn mực hơn.

Năm 1921, cũng tại Pháp, Nguyễn Ái Quốc cùng một số nhà yêu nước thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa, và sau đó năm 1922 lập ra tờ báo Le Paria (Người cùng khổ) làm cơ quan ngôn luận của Hội, ra số báo đầu tiên ngày 1/4/1922 và Nguyễn Ái Quốc trở thành nhân vật nòng cốt của tờ báo: vừa là biên tập viên chính, vừa là phóng viên, nhiếp ảnh viên kiêm việc tổ chức, quản lí, phát hành với 38 bài viết cho báo này.

Tại Quảng Châu (Trung Quốc), năm 1925, Nguyễn Ái Quốc ra báo Thanh niên, số đầu tiên ngày 21/6/1925 và ra được 88 kỳ. Nguyễn Ái Quốc là người trực tiếp chỉ đạo, biên tập, trình bày cũng như viết các bài viết chính luận. Nhiều số báo đã được các nhà cách mạng chuyển về trong nước bằng những con đường khác nhau giúp thức tỉnh tinh thần yêu nước của người Việt. Những tờ báo này còn được các thủy thủ, các binh sĩ, những người có cảm tình chuyển đi nhiều nước, thâm nhập phong trào yêu nước của các tổ chức người Việt ở các nước trên thế giới. Tháng 12/1926, Nguyễn Ái Quốc lập ra báo Công nông dành cho hai giai cấp chủ chốt của cách mạng. Tháng 1/1927, Người sáng lập báo Lính kách mệnh (tiền thân của báo Quân đội nhân dân ngày nay)… Khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, Người đã chỉ đạo và tổ chức ra các tờ Tranh đấu và Tạp chí Đỏ. Tháng 1/1941, Nguyễn Ái Quốc về nước và từ đây người mang tên mới là Hồ Chí Minh. Sau khi về nước, Hồ Chí Minh đã triệu tập Hội nghị Trung ương tháng 5/1941, quyết định thành lập Mặt trận Việt Minh, ra tờ báo Việt Nam độc lập từ năm 1941 và báo Cứu quốc từ năm 1942. Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II tháng 2/1951, Hồ Chí Minh chỉ đạo thành lập báo Nhân Dân - cơ quan ngôn luận của Đảng Lao động Việt Nam.

Báo Thanh Niên, tờ báo cách mạng đầu tiên (Ảnh tư liệu)

Từ thực tiễn hoạt động sinh động của cách mạng Việt Nam, Người coi báo chí là một thứ vũ khí cách mạng sắc bén và đã sử dụng báo chí một cách tài tình để tuyên truyền cách mạng, để vận động nhân dân tham gia sự nghiệp cách mạng. Những tờ báo xuất bản dù công khai hay bí mật đều tập trung vào vấn đề cơ bản là truyền bá tư tưởng cách mạng của chủ nghĩa Mác-Lênin, chuẩn bị cơ sở lý luận và thực tiễn cho thành lập một đảng cộng sản kiểu mới đủ khả năng, bản lĩnh chính trị lãnh đạo nhân dân nổi dậy phá tan ách nô lệ của thực dân Pháp, giành quyền độc lập, tự do, hạnh phúc, hòa bình cho dân tộc Việt Nam, đưa nước Việt Nam tiến theo con đường xã hội chủ nghĩa.

Hồ Chí Minh – Một nhà báo vĩ đại, một phong cách báo chí độc đáo

Không chỉ khai sinh nền báo chí cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh còn là một nhà báo tài năng, tâm huyết. Bài báo đầu tiên trong đời làm báo của Người là bài viết Vấn đề người bản xứ đăng trên báo báo L'Humanité ngày 2/8/1919. Bài báo cuối cùng Người viết là bài Thư trả lời Tổng thống Mỹ, đăng báo Nhân Dân số 5684, ngày 7/11/1969 (bài báo này Hồ Chí Minh viết ngày 25/8/1969, tức là một tuần trước ngày Người qua đời). Tuy nhiên, bài báo cuối cùng đăng khi Người còn sống là bài Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng, ký tên T.L, đăng báo Nhân Dân số 5526 ra ngày 1/6/1969). Trong cuộc đời làm báo của mình, Hồ Chí Minh đã viết trên 2.000 bài báo với nhiều chủ đề khác nhau. Nhà báo Hồ Chí Minh không những chỉ viết báo bằng tiếng Việt mà còn viết bằng nhiều ngôn ngữ khác. Người là cộng tác viên và đã viết hàng loạt bài cho các báo như: L' Humanité (Nhân đạo) của Đảng Cộng sản Pháp, La Vie d'Ouvriers (Đời sống thợ thuyền) của Liên đoàn Lao động Pháp, Điện tín Quốc tế của Quốc tế Cộng sản III, Pravda (Sự thật) của Đảng Cộng sản Liên Xô... Chỉ riêng báo Nhân Dân, nếu tính từ số 1 ngày 11/3/1951 đến số 5526 ngày 1/6/1969, Hồ Chí Minh đã đăng 1.206 bài viết với 23 bút danh khác nhau. Người cũng được xem là nhà báo có nhiều bút danh nhất thế giới với gần 200 bút danh. Có những bút danh thậm chí được xem là rất kỳ lạ như: X.L., T.L., Một Người An Nam, Một Người Bạn…

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc báo Nhân Dân (Ảnh tư liệu)

Hồ Chí Minh còn là người đặc biệt quan tâm đến việc phát triển báo chí cách mạng Việt Nam cũng như đào tạo, bồi dưỡng những người làm báo thật sự bút trong, tâm sáng. Ngày 17/8/1952, trong buổi nói chuyện tại trường Chỉnh Đảng Trung ương ở Việt Bắc, Hồ Chí Minh nêu rõ 4 vấn đề cơ bản trước những cán bộ báo chí: “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì? Viết như thế nào?”. Đồng thời, Người đã giải đáp cặn kẽ những câu hỏi này, đó là: “Phải viết gọn, rõ ràng, vắn tắt. Nhưng vắn tắt không phải là cụt đầu, cụt đuôi mà phải có đầu, có đuôi... Viết phải thiết thực, “nói có sách, mách có chứng”, tức là nói cái việc ấy ở đâu, thế nào, ngày nào, nó sinh ra thế nào, phát triển thế nào, kết quả thế nào?”. Tháng 9/1965, Hồ Chủ tịch tới dự Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam và có phát biểu định hướng cho sự phát triển của báo chí cũng như đội ngũ những người làm báo. Tại đây, Người đã thẳng thắn phê bình những khuyết điểm của báo chí bấy giờ: “Bài báo thường quá dài, “dây cà ra dây muống”, không phù hợp với trình độ và thời gian của quần chúng…”. Người cũng phê phán một số bài báo “thường nói một chiều và đôi khi thổi phồng thành tích”, “đưa tin tức hấp tấp, nhiều khi thiếu thận trọng…”. Đặc biệt, Người phê phán tình trạng mà Người gọi là “khuyết điểm nặng nhất” đấy chính là nhiều bài báo “dùng chữ nước ngoài quá nhiều và lắm khi dùng không đúng…”, rồi Bác căn dặn: “Báo chí của ta đã có một địa vị quan trọng trong dư luận thế giới... Cho nên làm báo phải hết sức cẩn thận về hình thức, về nội dung, về cách viết”. Một điều rất dễ nhận thấy trong các bài viết của Hồ Chí Minh là viết cho đối tượng nào thì Người sử dùng ngôn ngữ, phong cách của đối tượng đó.

Đặc biệt, trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, những bài viết của Người như một lời kêu gọi, có tác dụng vô cùng to lớn, trở thành sức mạnh tinh thần mạnh mẽ, cổ vũ toàn dân tham gia kháng chiến giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước.

Hồ Chí Minh- Người thầy của báo chí cách mạng Việt Nam

Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò quan trọng của người làm báo: “Nói đến báo chí trước hết phải nói đến những người làm báo^”(1); “Cán bộ báo chí cũng là chiến sỹ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”⁽²⁾. “Tờ báo chỉ là giấy trắng mực đen mà thôi. Nhưng với giấy trắng mực đen ấy, người ta có thể viết những bức tối hậu thư”⁽³⁾. Vì vậy, đối với người làm báo, đạo đức và năng lực là yêu cầu không thể thiếu để báo chí xứng đáng với vai trò vị trí quan trọng trong công cuộc cách mạng chung của đất nước. Yêu cầu đầu tiên đối với người làm báo là phải vững vàng về phẩm chất chính trị. Người căn dặn: “tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành…) phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên các báo chí của ta đều phải có đường lối chính trị đúng”⁽⁴⁾.

Chủ tịch Hồ Chí Minh với các nhà báo tại Đại hội lần thứ II

Hội Nhà báo Việt Nam, ngày 16/4/1959 (Ảnh tư liệu)

Hồ Chí Minh đã cụ thể hóa phẩm chất chính trị của một nhà báo phải được thể hiện từ việc xác định đối tượng phục vụ và nhiệm vụ của báo chí là: “Báo chí ta không phải để cho một số ít người xem, mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên báo chí phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”⁽⁵⁾. Và “Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng. Đạo đức đó là cần kiệm, liêm chính, chí công vô tư”⁽⁶⁾. Người yêu cầu cán bộ báo chí phải biết tự phê bình và phê bình, coi đó “là vũ khí cần thiết và sắc bén nó giúp cho chúng ta sửa chữa sai lầm và phát triển ưu điểm”. Đối với nhà báo cách mạng “viết cũng như mọi việc khác, phải có chí, chớ giấu dốt, nhờ tự phê bình và phê bình mới tiến bộ”. Trách nhiệm với nghề cũng là một đòi hỏi quan trọng đối với mỗi người làm báo. Người viết: “Đối với những người viết báo chúng ta, cây bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới, vì độc lập, tiến bộ xã hội và hòa bình thế giới”⁽⁷⁾.

Nhà báo chân chính, trong việc phê phán cái xấu, cái sai, cái lạc hậu cũng phải góp phần mang tới công chúng niềm tin ở sự thật, sự nghiêm minh của pháp luật, tin vào sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, vào những truyền thống tốt đẹp, những giá trị nhân văn của dân tộc Việt Nam. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: viết để nêu cái hay, cái tốt của dân ta, của bộ đội ta, của cán bộ ta. Đồng thời để phê bình những khuyết điểm của chúng ta, của cán bộ, của nhân dân, của bộ đội. Không nên chỉ viết cái tốt mà giấu cái xấu. Nhưng phê bình phải đúng đắn, nêu cái hay, cái tốt thì phải có chừng mực, chớ phóng đại. Có thế nào nói thế ấy. Bác cũng đặc biệt quân tâm tới việc nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ đối với nhà báo.

Không chỉ là tấm gương về thực hành nghề báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn để lại những lời dạy bổ ích, trở thành kim chỉ nam hành động đối với đội ngũ những người làm báo hôm nay.

Quán triệt kinh nghiệm làm báo quý báu của Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh

Sinh thời, Hồ Chí Minh lên án gay gắt các bài viết thổi phồng, một chiều, đồng thời cũng không khoan nhượng trước những bài báo viết sai lệch, thông tin thiếu chính xác, xuyên tạc, bóp méo sự thật. Người luôn luôn yêu cầu đội ngũ những người làm báo phải viết những bài viết “xây đi đôi với chống”. Trong thực tế hiện nay, có những tờ báo đã chỉ đưa rất nhiều những thông tin tiêu cực, có những phóng viên chỉ ngồi trong phòng máy lạnh, lấy thông tin trên internet để rồi xào xáo thành bài viết của mình. Có những bài báo, giật tít một đàng, nội dung một nẻo và cũng có những bài báo “dây cà ra dây muống”…

Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng, trong bối cảnh hiện nay, mỗi cơ quan báo chí, mỗi nhà báo, mỗi bài báo phải là nơi đi đầu biểu dương cái mới, cái tốt, những nhân tố tích cực và phê phán mạnh mẽ cái sai, cái xấu, cái cũ, những nhân tố tiêu cực… Không chỉ góp phần tuyên truyền chủ trương đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, báo chí còn phải phản ánh kịp thời tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân, đấu tranh không khoan nhượng, phản biện trước những vấn đề, những hiện tượng tiêu cực làm tổn hại đến lợi ích chân chính của đất nước, của nhân dân, phải góp phần trong việc lên án, phanh phui các vụ, việc tiêu cực, tình trạng lãng phí, tham nhũng, lạm quyền… Báo chí phải góp phần đưa việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đi vào cuộc sống một cách hiệu quả nhất, thiết thực nhất.

Tiến Duy

(1): Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tập 9, tr. 412;

(2), (6): Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 10, tr. 616;

(3): Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 4, tr. 414;

(4), (5): Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9, tr. 414;

(7): Lê Quốc Lý: Quan điểm của Chủ nghĩa C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin, Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về báo chí, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. 144;

(8)Tạ Ngọc Tấn: Hồ Chí Minh về vấn đề báo chí, Cục xuất bản, Hà Nội, 1995, tr.139.