“Ông Vua vũ khí” Trần Đại Nghĩa

Giáo sư, Viện sỹ, Thiếu tướng Trần Đại Nghĩa tên thật là Phạm Quang Lễ (1913-1997) là một đại trí thức của Việt Nam, có lòng yêu nước nồng nàn và đem tài năng của mình phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Ông đã theo Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước và đã cùng với các đồng chí của mình trăn trở ngày đêm nghiên cứu những loại vũ khí mới phục vụ đắc lực sự nghiệp kháng chiến của dân tộc

Từ bỏ cuộc sống sung sướng trở về phụng sự Tổ quốc

Xuất phát từ thực tiễn, các phong trào đấu tranh ở Việt Nam chưa thành công một trong những nguyên nhân quan trọng là do chúng ta thiếu vũ khí. Muốn chiến thắng kẻ thù, ông cho rằng: Việt Nam cần phải tự chế tạo được nhiều loại vũ khí, cả những vũ khí hiện đại, mới có thể đánh đuổi được kẻ thù. Do đó, từ khi du học ở Pháp, Phạm Quang Lễ đã quyết tâm tìm hiểu về kỹ thuật chế tạo vũ khí trong điều kiện bị kiểm soát chặt chẽ. Vì đây là lĩnh vực bí mật và cấm tuyệt đối người dân thuộc địa, nên nếu để lộ ra ý định nghiên cứu về vũ khí sẽ bị trục xuất ra khỏi nước Pháp ngay lập tức. Trong 11 năm, ông “chỉ có thể mò mẫm tự học một cách âm thầm, đơn độc và bí mật hoàn toàn...”¹. Nhờ nỗ lực không ngừng, Phạm Quang Lễ đã “thu thập được hơn 30.000 trang tài liệu về vũ khí và thuốc nổ, phần lớn là các tài liệu mật”² và hoàn thành xuất sắc các chương trình học, được làm việc trong một môi trường tốt giúp ông có thể phát huy hết tài năng của mình.

Nhưng khi được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh, nguyện vọng “được trở về Tổ quốc cống hiến hết năng lực và tinh thần”³ của Phạm Quang Lễ trở thành hiện thực. Ông sẵn sàng từ bỏ cuộc sống sung túc, đầy đủ ở Pháp với mức lương 5.500 francs mỗi tháng (tương đương 22 lượng vàng thời điểm năm 1946)⁴ và điều kiện, môi trường làm việc tốt giúp ông có thể phát huy hết tài năng của mình để theo Chủ tịch Hồ Chí Minh trở về Việt Nam tham gia kháng chiến trong điều kiện khó khăn, gian khổ chồng chất. Vì với ông, “sinh mạng Tổ quốc là vô giá, tôi không thể nhận 22 lượng vàng để trả giá”⁵. Ông đã về đến Việt Nam ngày 20/10/1946 và bắt tay vào thực hiện nhiệm vụ mà Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh giao phó.

Súng Bazooka biên chế trong quân đội Mỹ (Ảnh tư liệu)

“Ông Vua vũ khí”

Trở về Việt Nam, trong điều kiện vô cùng thiếu thốn, khó khăn, Trần Đại Nghĩa đã cùng các đồng chí của mình ngày đêm nghiên cứu và chế tạo thành công nhiều loại vũ khí, trong đó, tiêu biểu như:

Một là, chế tạo thành công súng Bazooka⁶. Ngày 27/10/1946, kỹ sư Phạm Quang Lễ được Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp giao nhiệm vụ lên Xưởng Quân giới Giang Tiên ở Thái Nguyên nghiên cứu chế tạo súng chống xe tăng, dựa theo mẫu súng Bazooka của Mỹ với hai viên đại dự trữ do đồng chí Tạ Quang Bửu cung cấp.

Chế tạo Bazooka theo mẫu sẵn có của Mỹ tưởng chừng là một việc làm đơn giản, cứ vẽ lại đúng kích thước và gia công với những công cụ sẵn có tại các nhà máy cơ khí là được. Nhưng thực tế, đây là một việc làm khó, nhất là trong điều kiện cơ sở vật chất còn nhiều thiếu thốn, nên việc chế tạo súng Bazooka phải làm đi làm lại nhiều lần, chỉ một sai sót nhỏ sẽ phải trả giá bằng xương máu.

Trần Đại Nghĩa và các cộng sự của mình phải ngày đêm nghiên cứu, tính toán tốc độ cháy, đốt thử các loại thuốc súng... “Anh Nghĩa phải làm việc trong những điều kiện rất thiếu thốn và nguy hiểm. Căn buồng của anh ở và làm việc chỉ nhỏ độ 10m², trong đó bày một chiếc bàn to, một giường sắt cá nhân, hai cái ghế. Dưới gầm giường chứa đầy thuốc nổ, các bao tải đựng thuốc nổ meelinit và thuốc nổ toolit. Dưới gầm bàn làm việc của anh Nghĩa là mấy bao tải thuốc con bài. Góc buồng là một thùng thuốc nổ đen. Trên mặt bàn làm việc là chiếc đèn dầu hỏa, đạn Bazooka đã nhồi, mồi nổ, hạt nổ… Anh Nghĩa lại thường xuyên hút thuốc lá mỗi khi suy nghĩ, tính toán. Rõ ràng là tai họa có thể ập xuống bất kỳ lúc nào”⁸.

Với những nỗ lực to lớn, đến cuối tháng 2/1947, tại Xưởng quân giới Giang Tiên, dưới sự chỉ đạo kỹ thuật của đồng chí Trần Đại Nghĩa, súng Bazooka với sức mạnh xuyên thủng 75cm tường thành gạch xây đã được sản xuất thành công. Nó có sức nổ tương đương với Bazooka do Mỹ chế tạo nhưng có ưu điểm là nhẹ, có thể vác trên vai, bắn không giật, có sức công phá lớn, giúp bộ đội tăng cường sức mạnh hỏa lực, tiêu diệt xe tăng, tàu chiến, đồn bốt kiên cố của kẻ thù.

Ngày 03/3/1947, súng Bazooka vừa xuất xưởng đã bắn cháy hai xe tăng của thực dân Pháp tại Sơn Lộ, Yên Sở, Quốc Oai (Hà Đông), góp phần bẻ gãy cuộc tấn công của quân Pháp ra vùng Chương Mỹ, Quốc Oai (Hà Đông - Sơn Tây)⁹ và đã làm cho địch hoang mang, còn quân đội, nhân dân ta ngày càng phấn khởi, tin tưởng vào chiến thắng¹⁹.

Trong Chiến dịch Việt Bắc Thu Đông (1947), súng Bazooka được sử dụng để bắn chìm tàu chiến Pháp ngược dòng sông Lô lên Việt Bắc. Ngày 12/10/1947, tại Bình Ca (Tuyên Quang), bộ đội đã dùng súng Bazooka bắn chính xác vào thân chiếc tàu LCVP (tàu đổ bộ loại nhỏ khoảng 11m, trọng tải tối đa 15 tấn). Tàu địch bốc cháy, sau đó chạy lên phía trước khoảng 1km thì chìm dần xuống dòng sông Lô. Đây là chiến công đầu tiên của quân đội nhân dân Việt Nam trên mặt trận sông Lô, mở đầu cho những chiến thắng liên tiếp trong Chiến dịch Việt Bắc Thu Đông năm 1947¹¹.

Bazooka xuất hiện lần đầu tiên trên thế giới vào năm 1943 nhưng đối với một đất nước vừa thoát khỏi cảnh thuộc địa, nửa phong kiến như Việt Nam, việc chế tạo thành công loại vũ khí hiện đại này là một kỳ tích và là một câu hỏi chưa có lời giải “thuyết phục” đối với người Pháp¹².

Hai là, chế tạo thành công súng và đạn không giật (SKZ). Chiến sự diễn ra ngày càng ác liệt, để đánh bại kẻ thù, chúng ta phải có thêm nhiều loại vũ khí hỏa lực mạnh hơn nữa. Trần Đại Nghĩa cùng cộng sự đã ngày đêm miệt mài nghiên cứu và luôn nghĩ đến một loại súng thật nhẹ, có thể vận chuyển, mang vác dễ dàng, nhưng lại có sức công phá ngang đại bác. Việc chế tạo súng không giật, một loại vũ khí hiện đại và xuất hiện lần đầu trong trận quân Mỹ đổ bộ lên đảo Okinawa của Nhật Bản năm 1945, được đặt ra.

Súng Bazooka do Trần Đại Nghĩa và cộng sự chế tạo (Ảnh tư liệu)

Để chế tạo súng không giật, Trần Đại Nghĩa và các cộng sự của mình phải lặp đi lặp lại nhiều lần công việc mà các nhà sáng chế Mỹ đã hoàn thành. Đến tháng 5/1949, súng, đạn không giật SKZ đã được chế tạo thành công và được tổ chức bắn thử lần cuối ở cự ly 100m tại thành cổ Tuyên Quang với “có sức công phá lớn hơn, xuyên thủng xe tăng, lô cốt dày từ 0,6m đến 1m - nỗi kinh hoàng đối với quân xâm lược”¹³.

Cục Quân giới gửi thiết kế, giao nhiệm vụ và hướng dẫn xưởng TĐ97 thuộc Vụ Quân giới Liên khu sản xuất SKZ 60mm. Sau đó, đồng chí Trần Đại Nghĩa cùng Nha Nghiên cứu kỹ thuật chế tạo SKZ 51mm, 81mm, 120mm, 175mm và tăng tầm bắn xa hơn, đạt tới 1.000m, dùng hai loại đạn nổ phá thường và đạn xuyên... Súng, đạn SKZ đã được trang bị cho bộ đội đã phát huy hiệu quả lớn trong các chiến dịch, hạn chế thấp nhất thương vong cho bộ đội và đã làm thực dân Pháp hoảng sợ.

Đánh giá về súng SKZ của Việt Nam, tác giả Bernard B. Fall trong tác phẩm “Street Without Joy” ở trang 273 có viết: “Súng không giật đáng sợ của Việt Minh đã xuất hiện với tầm bắn rất gần vào các phương tiện cơ giới hạng nhẹ”¹⁴. Trong cuốn “Chiến tranh Đông Dương” xuất bản tại Paris năm 1963, tác giả Lucien Bodart nhấn mạnh: “… cái thứ gây khó khăn cho chúng tôi, cái thứ xuyên thủng bê tông dày 60cm là những quả đạn SKZ 8kg mà người Việt chế tạo trong các hang núi… chỉ cần vài quả là đã tiêu diệt được lôcốt của chúng tôi… Họ đã đưa các khẩu SKZ lên đây và trong suốt 4 giờ liền họ đã giáng những cú sấm sét xuống khu nhà ngủ. Xung quanh chúng tôi tất cả đều sụp đổ…”¹⁵.

Ba là, sáng chế thành công “đạn bay”. Không dừng lại ở Bazooka và SKZ, Trần Đại Nghĩa và cộng sự tiếp tục nghiên cứu để chế tạo ra một loại vũ khí có “uy lực, sấm sét” tiêu diệt kẻ thù. Cuối cùng, ông đã chế tạo thành công vũ khí mới với tên gọi khiêm nhường “đạn bay”, trong đó có loại nặng 30kg có thể đánh phá các mục tiêu ở cách xa 4km. Về uy lực của đạn bay, một hàng binh Pháp khai: Ngay cả lính cảm tử của đội quân lê dương cũng có nhiều kẻ muốn chạy sang hàng ngũ Việt Minh để tránh được thảm cảnh gây ra bởi một loại vũ khí mới rất khủng khiếp, chẳng kém gì so với bom V1, V2 thời Chiến tranh thế giới lần thứ II¹⁶.

Như vậy, Trần Đại Nghĩa đã cùng với các cộng sự của mình chế tạo thành công nhiều loại vũ khí như Bazooka, súng không giật (SKZ), đạn bay..., góp phần quan trọng đánh bại kẻ thù. Ngưỡng mộ tài năng, đức độ của một nhà khoa học quân sự tài ba, giới khoa học quân sự, nhân dân Việt Nam và bạn bè đã mệnh danh Trần Đại Nghĩa là “Ông Vua vũ kh픹⁷.

Ghi nhận những cống hiến to lớn của đồng chí Trần Đại Nghĩa, Nhà nước đã trao tặng cho đồng chí nhiều danh hiệu cao quý như Giải thưởng Hồ Chí Minh, Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng Nhất…

Trọng Hùng

______________________________

¹ Vân Thiên: “Chuyện chưa kể vê Giáo sư Viện sĩ Trần Đại Nghĩa”, ngày 24/01/2012, http://phunutoday.vn/blognguoinoitieng/201201/Chuyen- chua-ke-ve-Giao-su-Vien-si-Tran-dai-Nghia-2126674/

^{2, 3, 4, 7, 8, 10, 17} Nguyễn Văn Đạo: Viện sĩ Trần Đại Nghĩa, Nxb Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh, 2002, tr.100, 131, 133, 139, 18, 21, 156.

⁵ Nhiều tác giả: Người mang tên Đại Nghĩa, Nxb. Cửu Long, 1992, tr.96-97.

⁶ Bazooka được Mỹ sản xuất vào năm 1942 và có hình dáng giống như một nhạc cụ của thổ dân da đỏ ở Mỹ và đã được người Mỹ đặt cho loại vũ khí chống tăng gọn, nhẹ, rất lợi hại do họ chế tạo ra. Năm 1943, Bazooka được sử dụng lần đầu tiên tại Bắc Phi và được quân đội Mỹ dùng khi đổ bộ lên Normandi (Pháp) mùa Hè năm 1944.

⁹ Bộ Quốc phòng: Lịch sử ngành kỹ thuật Quân đội nhân dân Việt Nam, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1996, tr.60.

¹¹ Dẫn theo Cổng thông tin điện tử Sở Giáo dục và Đào tạo Tuyên Quang: Chiến thắng Bình Ca, http://tuyenquang.edu.vn/tin-tuc-su-kien/tu-lieu-dia-phuong/thu-do-kha-ng-chie-n/02.-chien-thang-binh-ca.html.

¹² Về nội dung cuộc phỏng vấn của đoàn Vô tuyến truyền hình Pháp với Trần Đại Nghĩa ngày 11/12/1981. Hồi ký của đồng chí Trần Đại Nghĩa, lưu Ban Khoa học Tổng cục Hậu cần.

¹³ Xem Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam: 55 năm Quân đội nhân dân Việt Nam, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1999.

¹⁴ Bernard B. Fall: Street Without Joy. P.237, “... and the feared Viet-Minh SKZ recoilless cannon oppened up at minimum range upon the "soft" vehicles...”, http://www.trandainghia.net.

¹⁵ Lucien Bodart: Chiến tranh Đông Dương, Paris, 1963. Theo Nghiên cứu kỹ thuật - Viện Nghiên cứu kỹ thuật quân giới, tr.196-197.

¹⁶ Dẫn theo “Ông vua” vũ khí Việt Nam Trần Đại Nghĩa”, http://www.dantri.com.vn/Sukien/phongsu/Ong- vua-vu-khi-Viet-Nam-Tran-Dai-Nghia 3/2007/12/210729.vip.