Vai trò cuộc khởi nghĩa tại Hà Nội trong Cách mạng tháng Tám

Trong cuộc cách mạng “long trời, lở đất” của mùa Thu tháng Tám năm 1945, khởi nghĩa giành chính quyền ở Thủ đô Hà Nội có ý nghĩa quyết định đối với thắng lợi của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 trên toàn quốc

Tháng 8/1945, thời cơ “ngàn năm có một” của cách mạng Việt Nam đã đến. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, quân và dân cả nước tiến hành Tổng khởi nghĩa thắng lợi, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), mở ra kỷ nguyên mới của đất nước - Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội

Từ ngày 13 đến ngày 15/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) quyết định thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc, ra bản Quân lệnh số 1 và phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên toàn quốc. Ngày 16/8/1945, Quốc dân Đại hội Tân Trào họp và nhất trí phát động Tổng khởi nghĩa.

Thực hiện chủ trương của Trung ương Đảng, tối 14 và ngày 15/8/1945, Xứ ủy Bắc Kỳ họp tại làng Vạn Phúc (Hà Đông), quyết định tiến hành khởi nghĩa trong 10 tỉnh đồng bằng Bắc Bộ.

Ngay tối 15/8/1945, Thành ủy Hà Nội triệu tập Hội nghị Quân sự bất thường tại Chùa Hà (Dịch Vọng) bàn về kế hoạch chuẩn bị khởi nghĩa. Tiếp đó, sáng ngày 16/8/1945, Thành ủy Hà Nội triệu tập hội nghị cán bộ mở rộng thông báo Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa, thành lập Ủy ban Quân sự cách mạng (tức Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội).

Chiều 17/8/1945, tại Quảng trường Nhà hát Lớn, Tổng hội viên chức tổ chức cuộc míttinh, hô hào nhân dân ủng hộ chính quyền Trần Trọng Kim. Trước tình hình đó, Đảng bộ Hà Nội đã lãnh đạo, biến cuộc míttinh ủng hộ chính quyền thân Nhật thành cuộc míttinh ủng hộ ủng hộ Mặt trận Việt Minh và phát triển thành cuộc biểu tình tuần hành, thu hút thêm hàng vạn quần chúng xuống đường trong khí thế cách mạng chưa từng thấy với cờ đỏ sao vàng và hô vang các khẩu hiệu: “Ủng hộ Việt Minh”, “Đả đảo bù nhìn”, “Việt Nam độc lập”…

Trước khí thế cách mạng của quần chúng và tình hình của rối ren của chính quyền thân Nhật, tối 17/8/1945, Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội họp hội nghị mở rộng, bàn cụ thể kế hoạch khởi nghĩa.

Cuộc mít tinh trong Cách mạng tháng Tám tại Hà Nội (Ảnh tư liệu)

Thực hiện kế hoạch của Thành ủy và Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội, ngày 18/8/1945, không khí sửa soạn khởi nghĩa bao trùm khắp Hà Nội. Đến ngày 19/8/1945, ngay từ sáng sớm, Thủ đô Hà Nội đỏ rực màu cờ cách mạng. Hàng vạn nông dân, dân nghèo, với các vũ khí thô sơ từ Láng, Mọc kéo ra chiếm đại lý Hoàn Long, tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng khu vực Ngã Tư Sở, mở đầu cho cuộc khởi nghĩa ở nội thành.

Hàng vạn quần chúng nhân dân ngoại thành, từ các huyện Thanh Trì, Thường Tín, Phú Xuyên, Hoài Đức, Đan Phượng (Hà Đông), Gia Lâm (Bắc Ninh) mang theo cờ Việt Minh, gậy gộc, mã tấu, dao phát bờ, câu liêm tiến vào nội thành với sức mạnh như thác đổ. Tất cả đều tập hợp trước Nhà hát Lớn dự cuộc míttinh lớn do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Đại biểu Việt Minh đọc tuyên ngôn, chương trình của Việt Minh và kêu gọi nhân dân đứng dậy giành chính quyền. Cuộc míttinh nhanh chóng chuyển thành biểu tình, chia ra nhiều đoàn đi chiếm các công sở của chính quyền thân Nhật.

Quần chúng cách mạng có các đơn vị vũ trang tự vệ dẫn đầu chia thành hai khối lớn đi chiếm các vị trí trọng yếu: Phủ Khâm sai, Sở Bưu điện, Sở Cảnh sát... Trước sức mạnh áp đảo của cách mạng, hầu hết các công sở chính quyền địch đều nhanh chóng về tay nhân dân.

Trước khí thế quần chúng khởi nghĩa, quân Nhật thực hiện án binh bất động, hầu như không có hành động can thiệp ngăn cản khởi nghĩa.

Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội giành thắng lợi hoàn toàn với sự ra đời của Ủy ban Nhân dân cách mạng Hà Nội vào ngày 20/8/1945.

Thắng lợi đặc biệt quan trọng trong Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945

Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội ngày 19/8/1945 có ý nghĩa quyết định đối với thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 trên toàn quốc.

Trong hơn nửa thế kỷ, trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Hà Nội là thủ phủ của xứ Đông Dương thuộc Pháp, đại diện triều đình nhà Nguyễn, Bộ Chỉ huy quân Nhật ở Việt Nam và Chính phủ (thân Nhật) Trần Trọng Kim với hơn 1 vạn quân Nhật chiếm đóng, đông nhất so với các thành phố, thị xã ở Bắc Kỳ…

Hà Nội cũng là nơi tập trung đông đảo các tầng lớp nhân dân, thanh niên, sinh viên, trí thức… Do đó, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội có ý nghĩa tượng trưng cho sự sụp đổ của chế độ thực dân ở Việt Nam đồng thời là một đòn chí mạng giáng vào chính quyền tay sai Nhật ở hầu khắp cả nước, đẩy chính quyền này đến chỗ hoàn toàn tuyệt vọng, tan rã và đầu hàng cách mạng.

Thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Tám1945 ở Hà Nội như một tiếng bom vang dội mở đầu và nhanh chóng lan nhanh khắp cả nước. Ngay khi chiếm được Phủ Khâm sai, đồng chí Ủy viên Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ đã gọi điện cho Thị trưởng, Tỉnh trưởng các tỉnh Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh, Hà Nam, Nam Định báo tin cách mạng đã thành công ở Hà Nội và ra lệnh cho chúng phải nhanh chóng trao chính quyền cho Việt Minh địa phương.

Tin Việt Minh khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội được truyền nhanh khắp nơi, làm rung động toàn bộ hệ thống cai trị của phát xít Nhật, chính quyền tay sai và làm nức lòng đồng bào cả nước, nhất là ở Huế, Sài Gòn… vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi.

Tiếp theo Hà Nội, các tỉnh, thành phố trong cả nước đã nhất tề vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi đưa đến sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) và đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới - Độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Mít tinh mừng thắng lợi của khởi nghĩa tại Hà Nội, ngày 30/8/1945 (Ảnh tư liệu)

Từ đây, Hà Nội chính thức trở thành Thủ đô của nước Việt Nam mới, trở thành thành trì đấu tranh bảo vệ nền độc lập, tự do vừa mới giành được và gấp rút chuẩn bị các điều kiện đón tiếp quân Đồng minh.

Đồng chí Trường Chinh, nguyên Tổng Bí thư của Đảng khẳng định: “Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa ở miền Bắc gồm cả Hà Nội, Huế là thắng lợi có tính chất quyết định của cuộc khởi nghĩa. Thắng lợi của miền Bắc tạo điều kiện và cổ vũ nhân dân ở Nam Bộ và những vùng chưa giải phóng nổi dậy giành chính quyền không chậm trễ được nữa”.

Khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội đã thúc đẩy phong trào cách mạng của cả nước phát triển và dựng lên một thành trì vững chắc để nhân dân Việt Nam tiếp tục đấu tranh bảo vệ những thành quả cách mạng vừa giành được trong giai đoạn về sau. Hà Nội xứng đáng là ngọn cờ đầu và có vai trò quyết định trong Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945.

Đến nay, gần 80 năm đã qua, nhưng thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Hà Nội vẫn còn vang vọng trong tâm khảm mỗi người dân Việt Nam, nhất là nhân dân Thủ đô Hà Nội. Tự hào với truyền thống nghìn năm văn hiến, quân và dân Hà Nội tiếp tục đóng góp công sức để xây dựng Thủ đô ngày càng phát triển và góp phần xây dựng đất nước Việt Nam phồn vinh, thịnh vượng.

Trọng Hùng