Kỷ nguyên trí tuệ

Trái với ý kiến của một số người cho rằng không tồn tại kỷ nguyên trong đời sống hiện thực, những năm vừa qua nhiều học giả, chính khách trên thế giới đã khẳng định loài người đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên trí tuệ thay thế kỷ nguyên tin học vốn đã ra đời, vận động từ cuối thế kỷ XX đến nay.

Tháng 6 năm 2009, với sự tham dự của gần 700 đại biểu đại diện cho giới tư tưởng hiện đại, Đại hội Tư duy toàn cầu được tổ chức tại Thủ đô Kuala Lampur (Malaixia) đánh giá kỷ nguyên tin học đã kết thúc, nhường chỗ cho kỷ nguyên trí tuệ (The era of Intelligence)[1]. Kỷ nguyên trí tuệ là kỷ nguyên có sự gia tăng nhanh chóng của tri thức nhờ nhận thức của con người về thế giới và bản thân đạt những tầm cao mới; đồng thời, nhờ trí tuệ nhân tạo và công nghệ số có khả năng tích hợp tri thức của nhiều người thành tri thức chung, phổ biến rộng rãi trong toàn xã hội, làm cho trí tuệ của loài người tăng theo cấp số nhân. Kỷ nguyên trí tuệ không chỉ buộc con người phải nắm hiểu các khái niệm, phạm trù mới, mà còn phải biết xây dựng phương pháp luận nhận thức phù hợp và áp dụng hiệu quả phương pháp luận ấy vào hoạt động thực tiễn.

Trong lịch sử, cũng đã từng xuất hiện những thời đại, kỷ nguyên phát triển vượt bậc của trí tuệ con người. Thời đại Phục hưng từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVII đánh dấu chấm hết cho tư duy kinh viện thần học và mở ra trang sử thăng hoa cho tư duy khoa học, tư tưởng và học thuật vì con người. Thế kỷ XVIII được gọi là kỷ nguyên khai sáng (the era of illustration) vì trong những năm đầy ánh sáng trí tuệ ấy, nền khoa học - kỹ thuật của thế giới có những tiến bộ bước ngoặt, biến thời gian từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII thành thời đại khổng lồ sản sinh ra những nhân vật khổng lồ.

Kỷ nguyên trí tuệ chứng kiến sự bùng nổ của kiến thức, tri thức, hiểu biết đồng loạt trên cả ba thực thể cá nhân người, máy học và tập thể người thông qua trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence). Năm 2019, Ban Đạo đức trong phát triển khoa học và công nghệ của Ủy ban Văn hóa, khoa học và giáo dục của Liên hợp quốc (UNESCO) đưa ra định nghĩa trí tuệ nhân tạo là trí tuệ do máy móc tạo ra, có năng lực giống như trí tuệ người, biết cảm nhận, học hỏi, suy luận, đưa ra giải pháp để giải quyết các vấn đề thực tiễn, tương tác ngôn ngữ với con người và sản xuất ra các sản phẩm sáng tạo. Trí tuệ nhân tạo, thực chất, là kết tinh trí tuệ của nhiều người và nó được diễn đạt theo đúng bản chất là trí tuệ nhân tạo tập thể (Collective Artificial Intelligence)[2].

GS. Klaus Schwab, Chủ tịch sáng lập Diễn đàn Kinh tế Thế giới - World Economic Forum (WEF) tại buổi Talkshow với các doanh nghiệp trẻ, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, sinh viên các trường Đại học và công dân trẻ tiêu biểu của Thành phố Hồ Chí Minh sáng ngày 6/10 với chủ đề “Kinh tế tri thức - Nền tảng cho tương lai thịnh vượng và hành động của giới trẻ”. 

Thế giới đang bước vào thời đại của cách mạng công nghiệp lần thứ tư với công nghệ xuyên suốt là số hóa mọi tài nguyên dữ liệu và chuyển đổi số toàn bộ đời sống của con người. Ngày càng đông và sẽ là toàn bộ loài người có kết nối thường xuyên với môi trường mạng toàn cầu, không chỉ để vui chơi, giải trí, mà là để lao động, làm việc, kiếm sống và tồn tại. Chuyển động và biến động là rất sâu rộng, nhưng đây mới chỉ là cuộc cách mạng số lần thứ nhất (First Digital Revolution). Các cuộc cách mạng số tiếp theo sẽ tiếp tục diễn ra.

Mỗi cuộc cách mạng công nghiệp đều tạo ra sự phá bỏ sáng tạo. Từ nhiều thập kỷ vừa qua, cả thế giới chia hoạt động kinh tế thành ba khu vực cơ bản gồm nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. Công nghệ số và kỷ nguyên trí tuệ buộc con người phải tư duy lại. Giáo sư Kate Raworth của Đại học Oxford và Đại học Cambridge là một trong những người đầu tiên phá bỏ cách phân loại truyền thống này. Bà lưu ý rằng, đã xuất hiện hàng loạt công cụ sản xuất mới và cách thức tổ chức mới đối với nền sản xuất xã hội. Trên thực tế, đã ra đời một phương thức sản xuất khác trước mà ranh giới giữa ba khu vực kinh tế cơ bản kia không còn nguyên nghĩa nữa, thay vào đó phải là sự cân bằng giữa nhu cầu của con người với giới hạn của hành tinh[3].

Nhờ công nghệ số và mạng toàn cầu, tri thức của mỗi cá nhân người được kết nối với tri thức của hàng triệu người, được bổ sung, hoàn thiện và phát triển nhanh chóng, phi thường. Khối lượng thông tin được số hóa lưu giữ trong Big Data cứ 11 giờ tăng lên hai lần và năng lực xử lý thông tin của máy tính cứ 18 tháng lại tăng lên gấp đôi, tạo tiền đề cho trí tuệ con người vươn tới những tầm cao phi tiền lệ. Ông Sam Altman, một nhân vật tiêu biểu của công nghệ trí tuệ nhân tạo, Tổng Giám đốc nền tảng OpenAI, đã chia sẻ: vài năm tới, con người sẽ làm được những điều mà thế hệ ông cha xem là ma thuật; đây không là khoa học viễn tưởng, mà là hệ quả của loại hình học sâu (deep learning) mà trí tuệ nhân tạo tập thể trong kỷ nguyên trí tuệ tạo ra. Kevin Kelly, nhà sáng lập Tạp chí Wired, cung cấp đầy đủ dữ liệu để chứng minh đến năm 2040, năng lực xử lý thông tin trên mạng internet toàn cầu sẽ lớn hơn năng lực của xử lý thông tin con người trên trái đất[4].

Là những người sáng lập phép biện chứng duy vật, Ph.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin luôn dành cho khoa học, kỹ thuật, công nghệ vai trò quyết định hàng đầu đối với tiến bộ xã hội, tiến bộ lịch sử. Các ông đã chỉ rõ, mỗi khi khoa học, kỹ thuật và trí tuệ loài người có bước tiến vượt bậc, các quy luật của lịch sử nhất định sẽ diễn ra dưới hình thức và xu hướng mới. Quan điểm mang giá trị phương pháp luận này của chủ nghĩa Mác - Lênin đã được Đảng, Nhà nước Việt Nam quán triệt, vận dụng đúng đắn trong quá trình phát triển đất nước. Trong thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội trước kia, Đảng vạch rõ tiến hành đồng thời ba cuộc cách mạng: cách mạng về quan hệ sản xuất, cách mạng tư tưởng - văn hóa và cách mạng khoa học - kỹ thuật, trong đó cách mạng khoa học - kỹ thuật là then chốt. Trong công cuộc đổi mới, Đảng luôn nhấn mạnh phát triển khoa học - công nghệ là quốc sách hàng đầu. Để thực hiện thành công mục tiêu, nhiệm vụ trong kỷ nguyên vươn mình hiện nay, Đảng xác định đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là những tầm nhìn và tư duy chiến lược đúng đắn, cần thiết trong điều kiện của kỷ nguyên trí tuệ!

Minh Trí